Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 6]

De waakhond van de democratie beet zijn eigen baas
Renata Adlers aanklacht tegen de arrogantie van de pers

Reckless disregard Westmoreland v. CBS et al.; Sharon v. Time door Renata Adler Uitgever: Alfred A. Knopf, 243 p., Importeur: Van Ditmar, f48,65

Ad van Iterson

Zelden heb ik een boek gelezen waarin journalisten er zo hard van langs krijgen als Reckless Disregard van de Amerikaanse essayiste en romanschrijfster Renata Adler. Dit geruchtmakende boek gaat over twee geruchtmakende rechtszaken, die in dezelfde periode, een dikke twee jaar geleden, en in hetzelfde gebouw, op Manhattan, werden gevoerd. In beide processen was de aanklager een (gewezen) generaal; in beide processen was de pers de aangeklaagde.

Zaak 1. In 1982 zond CBS een documentaire uit, getiteld: The Uncounted Enemy: A Vietnam Deception. De documentaire zou eindelijk, na vijftien jaar, een samenzwering op het hoogste niveau van de Amerikaanse militaire inlichtingendienst aan het licht brengen. Op last van generaal William C. Westmoreland werd de troepenomvang van het Noordvietnamese leger en de Vietcong kleiner voorgesteld dan deze was. De reden voor dit bedrog was om iedereen - de president, de legertop, het congres en het volk - wijs te maken dat ze een oorlog aan het winnen waren die ze in feite aan het verliezen waren. Aldus CBS. Westmoreland nam dit niet en klaagde CBS aan.

Zaak 2. In 1983 kwam Time met een omslagverhaal, ‘Verdict on the Massacre’, over de bevindingen van de Israëlische commissie-Kahan, die haar rapport had openbaar gemaakt over wie er verantwoordelijk kon worden gesteld voor de slachtpartijen in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila in Libanon. Time schreef dat de commissie een deel van haar rapport om veiligheidsredenen niet had gepubliceerd. Dit deel, ‘Appendix B’, bevatte ook een aantal details over het bezoek van minister van Defensie Ariel Sharon aan de president van Libanon, Gemayel, wiens zoon Bahir de dag tevoren was vermoord. Sharon zou bij deze gelegenheid hebben gezegd dat het Israëlische leger van plan was West-Beiroet binnen te trekken en dat hij verwachtte dat de christelijke milities de Palestijnse vluchtelingenkampen voor hun rekening gingen nemen. Het was tijd voor de Falangisten om wraak te nemen. Aldus Sharon. Aldus Time. Sharon nam dit niet en klaagde Time aan.

Natuurlijk werden in beide processen ook heel wat journalisten als getuige opgeroepen. Hun optreden ontlokt Renata Adler de volgende adjectieven: ‘by turns lofty, combative, sullen, lame, condescending, speciously pedantie, but, above all, socially and, as it were, Constitutionally arrogant, in a surprisingly unintelligent and uneducated way.’ Wat zijn dit voor mensen, vraagt ze zich af. En waarom denken ze dat ze overal boven staan? Ze verschenen voor het gerecht alsof ze zich daartoe hadden verwaardigd. En ze lieten daar duidelijk blijken dat ze hun eigen opvattingen hebben over waarheid en wettelijkheid. Zoiets als ernstige twijfel leek nooit van deze mensen bezit te hebben genomen. Wat waar was en wat onwaar liet hun vaak totaal onverschillig. En boven alles leken journalisten mensen te zijn bij wie het nog nooit was opgekomen zich ergens over te schamen.

De enige regel die ze onvoorwaardelijk accepteren, gebruiken ze om zich achter te verschuilen of om zichzelf te kunnen opblazen: de regel dat je als journalist te allen tijde de identiteit van je vertrouwelijke bronnen moet beschermen. Vooral in de zaak Sharon vs. Time beroepen de als getuige opgeroepen journalisten zich er telkens weer op, terwijl, schrijft Adler met sardonisch genoegen, de bron al lang bekend was of terwijl iedereen al wist dat de bron helemaal niet bestond, omdat het hele verhaal verzonnen was.

Het Eerste Amendement

Er is nog iets dat Adler niet begrijpt: journalisten leven van het woord, maar als je de verslagen van de processen bestudeert, blijkt uit hun antwoorden dat zij absoluut geen gevoel voor taal hebben - zelfs de betekenis van gewone woorden niet kennen. Keer op keer worden wendingen gebruikt als: ‘in substance, not in words’, en een van hen weet niet wat ‘irrelevant’ in een rechtszaal wil zeggen.

En maar hameren op het Eerste Amendement! Westmoreland en Sharon procedeerden om principiële redenen: ze wilden dat de waarheid zou worden gehoord en zegevieren. Het ging hun niet om gerechtigheid, maar om de simpele waarheid. In plaats van die inzet te accepteren, zetten CBS en Time daar in hun verdediging een ander principe tegenover: dat van de vrijheid van meningsuiting en drukpers. Smaadprocessen, zoals die door beide generaals werden aangespannen, vormden een eerste bedreiging voor dit hoge goed. Vandaar dat de journalisten niet genegen waren in een schikking te treden; vandaar dat ze zo vastberaden achter hun verhaal bleven staan; vandaar ook dat ze zich allebei lieten verdedigen door Cravath, Swaine & Moore.

Dat is wat Renata Adler CBS en Time nog het meest kwalijk neemt: dat ze, zogenaamd ter verdediging van de vrijheid, de hulp inroepen van een als extreem agressief bekend staand advocatenkantoor, dat er niet voor terugschrikt getuigen stiekem te filmen. Het is, volgens haar, geen incident, maar een tendens: geen fouten willen toegeven, omdat men dat als een knieval ziet; volhouden dat iets zo is, omdat men ooit gedacht had dat het zo was; keihard te keer gaan tegen iedereen die het waagt te denken dat zij, de pers, het bij het verkeerde eind hebben. De pers, in de woorden van Adler, ‘has, to a degree, become unitary, powerful and monolithic, suppressing the very diversity that it was the purpose of the First Amendment (...) to protect’. Gewezen generaals zijn nog wel machtig genoeg om zich tegen deze monoliet te verdedigen, maar gewone burgers zullen het afleggen. De waakhond van de democratie, zou je kunnen zeggen, begint zijn eigen baasje te bijten.

Renata Adler
david levine

Gegrond of niet, Adlers venijnige en cynische uitvallen zijn krenten in een pap van feiten en feitjes, namen en codenamen, data en jaartallen, lange en iets minder lange citaten uit de verslagen. Wie wil weten hoe de processen ten langen leste zijn afgelopen, moet heel wat voor lief nemen. Maar wie dat doet, zal toch ook moeten concluderen dat Adler overtuigend aantoont dat Sharon en Westmoreland hoe dan ook gelijk hadden, en dat CBS en Time hebben blijk gegeven van een ‘reckless disregard’ voor wat waar was en wat niet waar was in hun belastende verslaggeving. En daar was het haar toch in eerste instantie om te doen. Of niet?

■