De held als marionet van kille, machtige mannen
Carlos Fuentes probeert het wezen van Mexico te vatten
De kop van de hydra door Carlos Fuentes Vertaling: Giny Klatser Uitgever: Agathon, 314 p., f29,90
Maarten Steenmeijer
Carlos Fuentes wordt met García Márquez, Cortázar en Vargas Llosa tot het puikje van de nueva novela-schrijvers gerekend, die in de jaren zestig Europa en de Verenigde Staten verrasten met literatuur die niets onderontwikkelds had. Aan deze emancipatie heeft Fuentes niet alleen als schrijver, maar ook als intermediair een belangrijke bijdrage geleverd, met name in de Verenigde Staten. In een tijd dat de Spaans-Amerikaanse literatuur nog nauwelijks buiten de muren van de universiteiten kwam, wist hij hier vele manuscripten bij grote, prestigieuze uitgeverijen onder te brengen.
Voor hemzelf kwam de grote doorbraak halverwege de jaren zestig, toen in vele landen De dood van Artemio Cruz in vertaling verscheen, de roman die nog steeds als zijn meesterwerk geldt. Artemio Cruz is de vleesgeworden verloedering van de Mexicaanse Revolutie (1910-1917, maar officieel nog steeds voortdurend). Wat was begonnen als een strijd voor een rechtvaardiger samenleving, eindigde als een gevecht waarin alleen het eigenbelang telt.
Artemio Cruz wordt dankzij uiterst onfrisse praktijken een machtig man. Ook een eenzaam man, veracht door zijn naasten, gewantrouwd door iedereen. Dat hij niet alleen staat in zijn egoïsme - ondanks alle weerzin tegen Cruz' mentaliteit is zijn familie niet vies van zijn rijkdom en macht - is hem een grimmige troost.
Evenals Mexico is Artemio Cruz een hijo de la chingada, het Mexicaanse scheldwoord bij uitstek. Volgens Octavio Paz is een hijo de la chingada ‘de vrucht van het geweld, de schaking of de verleiding’. Mexico is het kind van La Malinche, de Indiaanse minnares van conquistador Hernán Cortés. Zij heeft haar land verraden, waardoor niet meer dan vijfhonderd Spaanse soldaten het grote, hoog ontwikkelde Aztekenrijk konden veroveren; Artemio Cruz is de zoon van een door een blanke grootgrondbezitter verkrachte Indiaanse vrouw. Hij stelt zijn vaderland beschikbaar voor het buitenland (in de eerste plaats de machtige noorderbuur, de Verenigde Staten) als hij daar zelf beter van kan worden. Hij zet dus de traditie voort.
De verteller van De kop van de hydra - uit 1978 - heeft het beter voor met zijn vaderland. Hij noemt zichzelf een ‘conservatieve nationalist’. Het volslagen gebrek aan sociaal gevoel of burgerzin van de Mexicaanse burgerij is hem een doorn in het oog, omdat het de ontwikkeling in de weg staat van ‘een land dat geen enkele reden had om zich te laten veroordelen tot armoede, corruptie en dwaasheid’. Zijn huis, zo wordt terloops vermeld, was vroeger eigendom van... Artemio Cruz, die in 1959 (het jaar van de Cubaanse Revolutie!) was gestorven.
Zal het tij dus eindelijk keren? Halverwege de jaren zeventig lijken de kaarten in ieder geval gunstig te liggen voor Mexico. De zo juist ontdekte gigantische oliereserves zijn een gewild object in een wereld die kort daarvoor in beroering was gebracht door de oliecrisis. De ‘conservatieve nationalist’ wil dat Mexico deze troef in eigen handen houdt en niet aan het buitenland verkwanselt. Hij zet een geheime dienst op, die moet voorkomen dat de Mexicaanse olie in handen komt van de twee grote belanghebbenden: de Arabieren en de Israëliërs, met de hete adem van de twee grote waakhonden van het wereldtoneel (de Sovjetunie en de Verenigde Staten) in hun nek. Zijn belangrijkste geheim agent en hoofdpersoon van het verhaal: Félix Maldonado, ‘de James Bond van een onderontwikkeld land’.
Félix Maldonado heeft inderdaad de eigenzinnigheid en de vindingrijkheid van de bekende Britse geheim agent, maar daar schiet hij zelf niets mee op, omdat anderen de spelregels en de zetten bepalen. Hij is een marionet in een uiterst ingewikkelde operatie, die hem zijn identiteit kost en die zijn zelfvertrouwen zwaar op de proef stelt.
Carlos Fuentes
Auteursrechtelijk beschermd