Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 10]

Zweven door de spookstad Nice
Patrick Modiano herschrijft zijn obsessies

Dimanches d'Août door Patrick Modiano Uitgever; Gallimard, 161 p., Importeur Nilsson & Lamm, f33,85

Rudi Wester

Natuurlijk mogen we de uitspraken van een romanpersonage niet in de mond van zijn auteur leggen, dat is er bij de Nederlandse lezer na alle commotie rondom Kellendonks laatste roman wel goed ingehamerd. Maar hoe zit het met de effecten die zowel schrijver als boek sorteren? Na het paar uur durende gesprek dat ik twee jaar geleden voor de Boekenbijlage van Vrij Nederland met Patrick Modiano in Parijs had, had ik het gevoel dat ik volstrekt high was. High van de inspanning te begrijpen wat er achter al die wanhopige zinnetjes zat als ‘het is moeilijk uit te leggen’ of ‘interesseert het u?’ en waarom hij niet eens op zo'n eenvoudige vraag naar zijn geboortedatum antwoord kon geven. Zwevend verliet ik het pand, bijna ook nog zonder jas omdat de auteur met geen mogelijkheid kon bedenken waar hij die gelaten had, wat een modianeske zoektocht opleverde. Buiten moest ik me zeker tien minuten oriënteren waar ik ook al weer was.

Ongeveer hetzelfde effect brengt het lezen van Modiano's romans teweeg. Modiano kan je een paar uur lang volledig in een andere stad of streek laten wonen, en daar zijn zijn schijnbaar-exacte aanduidingen van straatnamen, routebeschrijvingen en telefoonnummers niet vreemd aan. En tegelijk laat hij de lezer in totale verwarring achter omdat er op zoveel vragen geen antwoorden gegeven zijn.

Zo ook weer met zijn laatste roman Dimanches d'Août. Buitengewoon sterk wordt een Nice opgeroepen dat stinkt naar verrotting en vergane glorie en waar in de bar van Negresco de zo typische Modiano-helden rondhangen: louche handelaren met dikke, gouden schakelarmbanden en vrouwen in bontmantel en avondjurk. Pendant in de provincie zijn de rivierstranden in de omgeving van Parijs, namaakluxe aan de oevers van de Marne en de Loire waar geen Chris-Craft doorheen kan komen omdat ze vol rottende waterplanten zitten en waar de protserige villa's bewoond worden door ex-prostituées en tweederangs filmsterren.

In deze decors laat Modiano zijn hoofdpersoon Jean ronddwalen, vroeger fotograaf, nu benzinepomphouder in Nice maar als de roman begint alweer ontslagen. Zeven jaar geleden zou hij een fotoboek over de Plages fluviales rondom Parijs samenstellen, en ontmoette toen de mooie, maar getrouwde Sylvia. Ze beginnen een verhouding, ontvluchten de duistere familietentakels met medeneming van een reuzendiamant, het Zuiderkruis, en komen uiteindelijk in Nice terecht waar ze hun dure, vals verkregen bezit proberen te verkopen. Niet dat ze daar echt moeite voor doen - de figuren van Modiano laten zich bij voorkeur meedrijven in het leven, uit onmacht of onzekerheid - maar op een gegeven ogenblik ‘vangen’ ze het rijk uitziende echtpaar Neal.

Vanaf dat moment gaat het fout, en de hele roman is een, bij voorbaat tot mislukken gedoemde poging deze episode te reconstrueren. Zoals je op de montagetafel een film achteruit laat lopen om steeds dezelfde details van een bepaalde scène te bestuderen in de hoop achter het raadsel te komen, zo probeert Jean na te gaan hoe hij tegelijk met de diamant Sylvia kwijtgeraakt is. Deze roman bevat dan ook, buiten de al bekende Modiano-constanten, een nieuw element: niet alleen de reconstructie van een troebel verleden, maar ook het ontstaan van een grote liefde die haar hoogtepunt vindt in augustus op een overvol strand in de badplaats La Baule, waar de geliefden onopgemerkt en zonder gevaar voor ontdekking een maand lang verkeren.

Suspense

Nieuw is ook dat de detectiveachtige opzet die vrijwel alle romans van Modiano kenmerkt, nu heel ver doorgevoerd wordt. Er is een duidelijke misdaad - de gestolen diamant -, er is een duidelijk afgebakende episode - een liefdesgeschiedenis - en die twee vermengen zich op een buitengewoon knappe wijze, zozeer zelfs dat de lezer het gevoel krijgt ze bijna te begrijpen. Bijna. Want natuurlijk blijven er weer open plekken, hoewel minder dan anders. Modiano is een meester in het creëren van suspense, hij is zo langzamerhand de Hitchcock van de literatuur. Wat ook opvalt in deze nieuwe roman is, dat de ‘ik’ zich bij zijn situatie neergelegd heeft en zich thuisvoelt in de spookstad Nice: ‘Ik accepteer dat er, net als bij de langzame stoet wandelaars op de Promenade des Anglais, een veer gesprongen is. Ik ben bevrijd van de wetten van de zwaartekracht. Ja, ik zweef met de andere bewoners van Nice.’

Patrick Modiano
j robert

Zeven jaar geleden dacht Jean nog te kunnen ontsnappen aan deze moerasachtige stad, nu zijn alle mogelijkheden afgesneden en blijft er alleen over het verleden te bekijken zoals je foto's bekijkt. Zo was het, het had zo mooi kunnen worden, maar helaas, alles was al vastgelegd en er valt niets meer aan te doen. Wat het uitbeelden van deze vervreemdende - of ook: tragische - idee betreft, is Modiano de wat wazig op zijn bezem leunende maar pientere krullenjongen van Camus. Zijn geliefde Sylvia weg? Jean toont geen enkel verdriet. Op zijn hoogst vraagt hij zich af of diamanten altijd ongeluk brengen, of constateert hij dat al vanaf het begin alles verrot was, le ver était dans le fruit, zoals de Fransen dat zo mooi zeggen. De toekomst bestaat uit het reconstrueren van het verleden, een onmogelijke opdracht. Want het enige dat je je herinnert, zijn gebeurtenissen maar hoe onderscheid je nu een belangrijke gebeurtenis van een onbelangrijke? Daarvoor is afstand nodig, de afstand van een fotograaf tot zijn onderwerp, van de inspecteur tot het slachtoffer. Maar ook afstand is niet de oplossing want het onderwerp is fotograaf en het slachtoffer inspecteur. Zo lopen de rollen hopeloos door elkaar, werkelijkheid en fantasie zijn niet te scheiden.

Modiano vergroot de verwarring nog door een helder, nauwkeurig taalgebruik dat realiteit suggereert maar het tegendeel bewerkstelligt. Typerend is de droom van Jean waarin hij de schrijfmachine van een agent hoort ratelen die zijn aangifte van de vermissing van Sylvia noteert: ‘Je zou hem alles moeten uitleggen, vanaf het begin. Maar dat was juist de moeilijkheid: er viel niets uit te leggen. Vanaf het begin was het slechts een kwestie van sfeer en decor geweest.’

Een betere omschrijving van de romans van Modiano valt er niet te geven. Er is al vaker gezegd dat dat decor zo langzamerhand in elkaar valt van ouderdom, versleten door een te veelvuldig gebruik. Maar juist vér doorgevoerde obsessies maken een genie. Je hoeft maar weer een paar bladzijden in een nieuwe Modiano te lezen of de wereld om je heen verandert. In een beangstigende wereld, dat wel.

■