Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 13]

Verbeter de wereld: verdeel hem in tweeën
De moeizame verhouding tussen vrouwen en technologie

Once upon the future A Woman's Guide to Tomorrow's Technology door Jan Zimmerman Uitgever: Pandora Press, 230 p., f32,50

Liesbeth Koenen

‘Verder komen er interessante geldinzamelingen. Dat geld komt ten goede aan specifiek vrouwelijke doeleinden, zoals daar zijn: een eigen universiteit, eigen tv-programma's, eigen toiletten, eigen cafés, eigen bussen, eigen trams, eigen banken in het park, et cetera, et cetera.’ grapte Ivo de Wijs in 1974 over het jaar van de vrouw dat toen nog moest beginnen. Het heeft niet geholpen. Nog steeds prediken feministen separatisme als oplossing voor de ongelijke verdeling van geld, goederen en gemoedstoestanden tussen dames en heren.

Illustraties uit The Official Computer Hater's Handbook door D.J. Arneson. Dell Paperback, 1983, importeur Van Ditmar

Een wonderlijke mengeling van zelfonderen en -overschatting ligt hieraan ten grondslag. U moet weten, de wereld zit ongeveer als volgt in elkaar: de hele geschiedenis lang hebben vrouwen nooit enige macht gehad over wat dan ook. Dat hebben ze nog steeds niet. Terwijl ze overal de helft van de bevolking uitmaakten, zijn ze altijd miskend en vertrapt door de andere helft: de mannen. Die mannen nu lijken allemaal erg op elkaar: het zijn slechteriken, en samenvattend kunnen we stellen dat ze eigenlijk niks goeds gebracht hebben. Kijk maar om u heen: overal ellende, vervuiling, atoomwapens, oorlog, allemaal veroorzaakt door mannen.

1 MILLION BYTES

Gelukkig is er een oplossing. Vrouwen moeten de macht overnemen, want vrouwen, die lijken ook allemaal erg op elkaar: die zijn zacht en goed en vooral vol gevoel, en dus kunnen ze alleen maar goede dingen brengen. Zij zullen van de aarde een paradijs maken. En wel binnenkort, althans als het aan mensen als Jan Zimmerman ligt. Zij stuurde onlangs haar boodschap in de vorm van het boekje Once upon The Future. A Woman's Guide to Tomorrow's Technology de wereld in.

Een fraaie titel die veel interessants belooft. Immers, de vaak moeizame verhouding tussen vrouwen en machines is een vreemd fenomeen dat grote consequenties heeft voor bijvoorbeeld de verdeling van werk. Op het eerste gezicht lijkt het boek daar althans over te gaan. De achterflap meldt dat Zimmerman voor ons onderzocht heeft hoe het komt dat veel vrouwen lijden onder de onzichtbare tirannie van ‘dingen’. Bovendien zal ze vertellen waarom en hoe vrouwen technologie onder de knie moeten krijgen, op alle gebieden, van genetisch onderzoek tot de manier waarop we onze steden bouwen, van de financiering tot de filosofie van wetenschap. Als medeoprichtster en -eigenares van een softwarebedrijf lijkt ze de aangewezen persoon om andere vrouwen de weg te wijzen.

Om met dat laatste maar te beginnen: bij het lezen van dit boek heb ik me herhaaldelijk afgevraagd of Zimmermans bijdrage aan Emerson & Stern Associates niet uitsluitend een financiële is geweest. De baarlijke nonsens die ze over computers durft op te schrijven, doet het ergste vermoeden. Zo las ik dat het niet lang meer zal duren of de computer berooft de mens van zijn unieke positie als enig denkend wezen. En verderop leerde ik dat de populariteit van schaakpartijen tussen mens en machine, van de neppsychiater Eliza en van allerhande ‘expertsystemen’ voor bijvoorbeeld het stellen van een medische diagnose, laten zien hoe masochistisch de mens bezig is zijn eigen geestelijke vermogens te kleineren. Voor intuïtie en inzicht is namelijk geen plaats in deze programma's, maar de mogelijkheid om die twee eigenschappen buiten de deur te zetten maakt dergelijke systemen misschien aantrekkelijk, omdat intuïtie en inzicht altijd geassocieerd zijn met vrouwen!

Wie een vraag-en-antwoordspelletje als Eliza serieus neemt, moet misschien maar eens naar een echte psychiater omzien, en wie niet zelf kan bedenken dat de eerste dokter die het in zijn hoofd haalt patiënten alleen vanachter het beeldscherm te behandelen, net zo goed meteen op kan slappen, die heeft niet veel inzicht. En wie daarbij ook nog denkt dat het allemaal een groot komplot tegen vrouwen is, beschikt over een raar soort intuïtie.

Het is jammer dat Zimmerman zo vreemd doorslaat op dit punt, want elders haalt ze een belangrijk en waar gegeven aan, namelijk dat mensen geneigd zijn om alles wat uit een computer rolt met onevenredig veel ontzag te bekijken. Feiten en cijfers zijn harder en ‘waarder’, omdat een machine ze berekend heeft. Het lijkt alleen of Zimmerman daar met haar ideeën over expertsystemen en dergelijke zelf óók intrapt. Computers maken fouten omdat mensen fouten maken. Het zijn geen magische apparaten die een eigen leven leiden, sterker nog: ze doen uitsluitend precies datgene wat je ze opdraagt. Dat besef zou iedereen die met een computer werkt moeten hebben. Zimmermans idee om het ding maar regelmatig af te zetten, lijkt me minder realistisch.

Overigens heeft ze gelijk als ze wijst op een gevaar dat aan de nieuwste ontwikkelingen kleeft: de mogelijkheid om thuis achter een terminal voor de baas te werken, zou als excuus kunnen gelden om niet voor fatsoenlijke kinderopvang te zorgen. Bovendien zou het vrouwen enorm aan huis kluisteren, met als gevolg een deprimerend gebrek aan sociale contacten. Dit alles geldt natuurlijk ook voor thuiswerkende huismannen, maar daar gaat het boek niet over.

Klaagzang

Over het huishouden kwam ik trouwens het volgende staaltje vrije geschiedenisinterpretatie tegen: vroeger was namelijk alles veel beter. Huishoudelijk werk werd toen betaald, want daar had je personeel voor. Met de komst van moderne vindingen als elektriciteit, gas en de daarbij behorende apparaten werd de vrouw des huizes veroordeeld tot een bestaan als huishoudster. Ook waren er Indianengemeenschappen waar het erg ideaal was: vrouwen moesten daar wel onbetaald werken, maar er was een duidelijke afbakening en verdeling van de taken tussen mannen en vrouwen. Hoe nu? Een feministe die een enorm klein percentage vrouwen aanziet voor alle vrouwen, want wie dacht ze nou dat zich personeel konden veroorloven, en die vervolgens ook nog en passant de rolpatronen in een andere cultuur aanprijst?

Jan Zimmerman wil vrouwen aansporen zich op de technologie te werpen, omdat ze anders ook in de toekomst buiten grote delen van het maatschappelijk leven zullen blijven staan. Ik denk dat ze daar gelijk in heeft. De vraag is dan natuurlijk: hoe krijg je ze zover? Zimmerman probeert het met een klaagzang die berust op hapsnap wat uit de geschiedenis halen én de premisse dat mannen slecht en gemeen zijn, en absoluut niet geïnteresseerd in het welzijn van vrouwen en het lot van de wereld. Nog even een voorbeeld: ‘Men may find it more important to research techniques for prolonging life (they generally die younger than women do) than to find a safe, reliable contraceptive.’ Zou er ook maar één man in de wereld zijn die bij zichzelf gedacht heeft: ‘Kom, ik ben een vent, en die leven niet zo lang, dus ik ga eens kijken of ik wat levensverlengend onderzoek kan doen. Dat vrouwen zwanger kunnen worden interesseert me geen fuck’?

Behalve over mannen klaagt Zimmerman het hele boek door over het feit dat er zo weinig vrouwen op belangrijke posten zitten. Wel vijf keer las ik dat ze gemiddeld zoveel minder verdienen, en dat zo weinig vrouwen geld voor onderzoek krijgen. Dat het een wel eens met het ander zou kunnen samenhangen en dat het slechte opleidingsniveau van vrouwen lastig genoeg een snelle verbetering in de weg staat, ben ik nergens tegengekomen. De tirannie van dingen blijkt helemaal voort te komen uit het feit dat mannen die dingen maken. Het is bijna beledigend te lezen hoe alle vrouwen volstrekte onbenullen en hopeloze doetjes zijn. Nergens gaat Zimmerman ook dieper op in. Haar simplistische beeld van een wereld die uit goeden (zonder piemel) en kwaden (met piemel) bestaat, is grenzeloos kortzichtig. Ze doet het voorkomen of milieuvervuiling en atoombommen uitgevonden zijn om vrouwen te pesten, en wekt de indruk dat allerlei technische ontwikkelingen voor mannen van geen enkel belang zijn. Alsof een atoombom mannen zou sparen en alsof iets als in-vitro-fertilisatie alleen vrouwen aangaat!

Zimmermans plan voor een betere wereld is het volgende. Ze roept alle vrouwen op iets te bedenken waar ze echt warm voor lopen. Dat moeten ze vervolgens met behulp van een cursus of in de bibliotheek gaan bestuderen. Is dat gebeurd dan moeten ze op zoek gaan naar vrouwen in hun buurt die zich al professioneel met het onderwerp in kwestie bezighouden. Zij hebben connecties en zo zal de bal verder rollen. Feitelijk bepleit ze een apart vrouwencircuit naast het mannencircuit. Maar ze kan toch niet echt geloven dat een evenrediger verdeling van van alles mogelijk is zonder medeweten en hulp van de andere helft van de wereld?

Mannen komen in dit boek alleen voor als de kwade genius op de achtergrond. Maar als ze echt zo erg zijn als Zimmerman zegt dan kunnen vrouwen het sowieso wel vergeten, lijkt me. Ik heb dan ook ernstige twijfels over de wervende kracht van een boek dat zo'n somber beeld schetst. Een beeld dat bovendien niet gefundeerd wordt maar van wat stellingen, kreten en clichés aan elkaar hangt. Zouden we die ook weer terugvinden in de eigen databank voor vrouwen, ‘die er gelukkig eindelijk aankomt’? Eigenlijk ben ik er niet echt nieuwsgierig naar, het doet me te veel aan de eigen bankjes in het park van Ivo de Wijs denken.

■