Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 9]

De man die tekende

Ernest H. Shepard, tachtig jaar actief als illustrator

De Engelse tekenaar Ernest H. Shepard kent men misschien niet van naam, maar toch zeker als tekenaar van Winnie-de-Poeh. Hij bereikte een hoge leeftijd (97), terwijl het werk waardoor hij bekend werd uit de jaren twintig dateert. Jaren geleden alweer (1957 en 1961) schreef en tekende hij zijn herinneringen op in twee boeken, maar helaas gaan die niet over de periode dat hij de boeken van A.A. Milne illustreerde. Toch zijn daar uit andere bronnen wel gegevens over. Reintje Gianotten schrijft over Shepard en zijn tekenwerk (dat meer omvat dan Poeh) naar aanleiding van de herdruk van zijn memoires in één deel.

Drawn from memory drawn from life The Autobiography of Ernest H. Shepard Uitgever: Methuen, 405 p. Importeur: Van Ditmar, f 39,35

Reintje Gianotten

Vraag aan een willekeurig iemand wie de auteurs zijn van Winnie the Pooh en The Wind in the Willows en hij antwoordt zonder te twijfelen ‘Milne en Grahame’. Op de vraag wie deze boeken geïllustreerd heeft blijft echter menigeen het antwoord schuldig. Grahames boek is in de loop der tijd door verschillende kunstenaars van illustraties voorzien dus dat verbaast niet zo, maar Winnie the Pooh is toch vooral in ons geheugen gegrift door de tekeningen van Ernest H. Shepard (1879-1976). Je kunt je de beer niet anders voorstellen dan zoals Shepard hem getekend heeft.

De bevolking van de Poeh-boeken bestaat, afgezien van de jongeheer Christopher Robin, uit speelgoedbeesten: Winnie de Poeh, Knorretje in streepjespak, moeder Kanga en kindje Roe, Teigetje en Iejoor. De ‘echte’ dieren zijn Uil en Konijn met zijn talloze familieleden. Christopher Robin, in werkelijkheid de zoon van A.A. Milne, had zijn speelgoedbeesten al een karakter gegeven, zijn moeder had ze met haar verhalen van een stem voorzien. Milne zegt dan ook meer beschreven te hebben dan verzonnen; alleen Konijn en Uil waren zijn eigen creaties.

Voordat Shepard aan het tekenen van Poeh begon bezocht hij de familie Milne in Sussex, liet foto's maken van de jongen, en maakte schetsen van de omgeving die in de tekst spaarzaam wordt beschreven. De speelgoedbeesten tekende hij naar het ‘levende’ model, maar voor Poeh zelf nam hij liever de beer, genaamd Growler, van zijn eigen zoontje Graham. Deze beer, door Graham later aan zijn dochtertje Minelte gegeven, vond een tragisch einde in Canada: hij werd verscheurd door een hond. Voor de Poeh-liefhebber zijn de autobiografische werken van Shepard een teleurstelling, omdat ze niets vertellen over de tijd dat hij Poeh tekende. Drawn from Memory bestaat uit jeugdherinneringen van voor zijn tiende. Drawn from Life beslaat de periode van zijn tiende levensjaar tot zijn huwelijk met Florence Chaplin in 1904; zijn opleiding aan Heatherly en de Royal Academy nemen een belangrijke plaats in. Rondom de eeuwwisseling stuurt hij al met grote regelmaat, maar zonder succes, werk naar het satirisch-humoristische weekblad Punch. Pas in de jaren twintig, wanneer hij is toegetreden tot de staf van dat blad, komt hij in contact met Milne.

Toen Shepard bij Punch kwam was Milne daar al lange tijd werkzaam. Net als E.V. Lucas, de directeur van Methuen, was hij bekend door zijn ‘light verse’ en ‘light essays’, genres die zich goed lenen om geïllustreerd te worden. Lucas stelt Milne voor om Shepard bij enkele van zijn gedichten voor kinderen illustraties te laten maken. De auteur is daar niet erg voor te vinden omdat hij de tekeningen van Shepard in Punch niet kan waarderen. Maar Lucas drukt zijn idee door en uiteindelijk is Milne toch tevreden met het resultaat. De gedichten worden in boekvorm uitgegeven onder de titel When we were very young en daarna mocht Shepard de andere kinderboeken van Milne eveneens illustreren. De schrijver gaf in formele brieven instructies aan de tekenaar en in vier jaar tijd kwamen vier boeken tot stand. De verhouding tussen de twee heren bleef echter uiterst gereserveerd; Shepard heeft het gevoel iedere keer weer van voren af aan te moeten beginnen als hij Milne ontmoet. Uit onderstaand gedicht van de laatste zou je kunnen afleiden dat de schrijver het idee heeft dat Christopher Robin en zijn kameraadjes grotendeels creaties van Shepard zijn geworden:

When I am gone
Let Shepard decorate my tomb
And put (if there is room)
Two pictures on the stone
Piglet, from page a hundred and eleven
And Pooh and Piglet walkin (157)...
And Peter, thinking that they are my own
Will welcome me to heaven.

Gevestigde reputatie

Bewondering of jaloezie? Zeker is in ieder geval dat de afbeeldingen niet op het graf van Milne getekend zijn.

Cartoon uit ‘Punch’, 26-5-1926

Milne en Shepard zijn door Poeh onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar stonden geheel verschillend in het leven. Beiden werkten voor Punch en maakten kinderboeken, maar Milne wilde zowel af van zijn reputatie als Punch-auteur, als van zijn reputatie als kinderboekenschrijver. ‘There is no artistic reward for a book written for children other than the knowledge that they enjoy it,’ schreef hij in zijn autobiografie It's too late now. Maar hij ontkomt niet aan die reputatie: de critici blijven de helden uit zijn toneelstukken zien als opgegroeide Christopher Robins. Volgens Milne was de smaak van het publiek veranderd maar hij kon zich geen andere stijl aanmeten: hij werd ingehaald door de tijd. Alles wat hij na de Poeh-boeken schreef werd daarentegen afgezet en minder bevonden door het publiek. Hij verzuurt, net als zijn zoon Christopher Robin die later in zijn autobiografie The Enchanted Places op verbitterde toon zou beschrijven hoe hij als verlegen jongetje heeft geleden onder de pesterijen met zijn naam. De rancune van de volwassen geworden zoon verhardde zich toen hij niet aan het werk kwam. Ook hij dacht, net als zijn vader op latere leeftijd, de verkeerde persoon op de verkeerde plaats te zijn.

Shepard daarentegen heeft zich nooit gedistantieerd van zijn werk voor Punch, noch van zijn werk als kinderboekenillustrator. In de tijd dat hij van de academie kwam gold Punch als dé mogelijkheid voor jonge kunstenaars - vooral de zwart-wittekenaars - om hun werk bekendheid te geven. Hij deed alle moeite om in dat blad gepubliceerd te worden. Na talloze afwijzingen werden in 1907 zijn eerste twee tekeningen geplaatst. De humor is wat vergezocht en Shepard is het altijd moeilijk blijven vinden goede grappen te verzinnen. In 1921 treedt hij toe tot de staf en mag aanzitten aan de befaamde Punchtable: iedere woensdag wordt onder een aangename maaltijd de inhoud van het volgende nummer besproken. Iedere week produceert hij een tekening, waarmee hij het zo verlangde vaste inkomen verdient.

Een schets voor het hoofdstuk ‘Waarin blijkt dat Teigetjes geen bomenklimmers zijn’ en de uiteindelijke tekening

Vanaf 1924 illustreert hij het werk van Milne en gaat het hem voor de wind. In het voorwoord bij Fun and Fantasy, een verzameling prachtige Punch-tekeningen van Shepard, waarschuwt Milne - o, projectie - met grote nadruk dat het hier niet alleen om kindertekeningen gaat. Andere onderwerpen van de licht amusante cartoons zijn de alledaagse ergernissen in trein en restaurant, de mode, echtelijke ruzies en vakantieperikelen. Later moest Shepard als vaste cartoonist ook de politieke spotprent regelmatig voor zijn rekening nemen. Het onderwerp werd aan de Punch-tafel besproken terwijl de tekenaars schetsten wat de anderen voorstelden. Shepard was gewend naar model te tekenen, wat niet de meest voor de hand liggende werkwijze is voor politieke spotprenten. Vanaf 1949 krijgt hij bij Punch meer illustratief werk te doen, totdat hij in 1953 door Malcolm Muggeridge wordt ontslagen. Shepard stort zich - zoals altijd wanneer ongeluk hem treft - met nog grotere energie in zijn werk: alleen al voor Malcolm Saville illustreert hij in de drie daaropvolgende jaren zes boeken.

Shepard heeft tientallen kinderboeken geïllustreerd, beginnend met Tom Brown's Schooldays van Thomas Hughes, tot het beroemde Bevis van Richard Jefferies. Een van zijn laatste grote opdrachten was het illustre-

[p. 10]

ren van de sprookjes van Andersen. Zijn tekeningen bij Milne en Grahame zijn het meest bekend geworden, hoewel juist deze schrijvers in eerste instantie bezwaar hadden tegen Shepard als illustrator. Milne omdat zijn werk in Punch hem niet aanstond, Grahame omdat hij een andere illustrator op het oog had. Shepard zelf vond overigens dat The Wind in the Willows helemaal niet geïllustreerd diende te worden, maar omdat drie anderen het eerder hadden gedaan en hij dacht het beter te kunnen, nam hij de opdracht aan. Ook bij Grahame thuis ging hij eerst rondkijken. Met de schetsen die hij toen maakte was de schrijver gelukkig en hij zei: ‘I love these little people; be kind to them.’ (Milne maakte later een toneelbewerking van dit boek onder de titel Toad of Toad Hall.)

‘We both remembered to say “Thank you”’

Toen Shepard gevraagd werd of de Poeh-boeken in kleur mochten verschijnen, zette hij zich persoonlijk - inmiddels ruim boven de negentig - aan het inkleuren van de tekeningen. In kleine kring heeft hij wel eens toegegeven een beetje moe te worden van die ‘silly bear’ maar hij was niet het type kunstenaar dat vies is van geld verdienen. Met plezier constateerde hij dat de Poeh-rage de prijzen van zijn olieverfschilderijen en aquarellen, die hij altijd voor zijn plezier was blijven maken, flink opdreef. Als tevreden man schreef hij zijn twee autobiografische boeken.

Gedetailleerde herinneringen

Shepard kwam uit een artistiek middleclass gezin: zijn vader was architect, zijn moeder de dochter van een vooraanstaand aquarellist, en beiden speelden niet onverdienstelijk toneel. Met zuster Ethel en broer Cyril voerde Ernest menig toneelstukje op tussen de schuifdeuren, en musiceren behoorde tot de dagelijkse routine. Wanneer hij naar een tentoonstelling ging, of naar Hampton Court, tekende hij achteraf wat hij had gezien. ‘Father had quite decided that I should be an artist when I grew up, though I myself considered an artist's life to be a dull one and looked for something more adventurous.’ Maar het avontuur kwam er niet van en Shepard plooide zich braaf naar de wensen van zijn vader: hij werd kunstenaar. Shepard had een goed geheugen. Zeventig jaar na dato beschreef hij tot in details de voorvallen die op kleine kinderen zo'n indruk kunnen maken: het gevoel van trots wanneer je na een ziekte met ingewikkelde naam weer op school komt; de gelukzaligheid wanneer je alleen met je vader in de stad mag eten; de teleurstelling wanneer je lampionnetje in de fik vliegt door je eigen stomme schuld; de opwinding bij het ophangen van een kous aan het bed met Kerstmis (vergelijkbaar met het zetten van een schoen met Sinterklaas) en de bedachte uitvluchten wanneer een bedankbrief geschreven moet worden aan de tantes. Een gevreesde logeerpartij in het sombere huis van die tantes blijkt reuze mee te vallen, want ze mogen zelf hun ‘scones’ besmeren, en er zijn kleine raampjes naast de voordeur waar je zo leuk doorheen kunt kijken. Het lijkt geen toeval dat iemand die met zijn tekeningen zoveel succes heeft bij kinderen, zich zo precies zijn kindertijd kan herinneren en de details die een gevoel van geborgenheid kunnen geven.

Uitgelaten bokking

Shepard geeft met zijn privé-herinneringen een levendig beeld van het alledaagse leven aan het einde van de vorige eeuw. Aan personeel is geen gebrek, op straat zijn nog volop vegers, venters en lantaarnsopstekers aanwezig en de kleur van de door paarden getrokken bus geeft zijn bestemming aan.

De vroege dood van zijn moeder slaat een bres in het gezin en de vader gaat met de kinderen bij zijn zusters wonen. ‘When the pain of our grief lessened, Cyril and I would spend hours talking over what was ahead of us. We solemnly agreed that we would cry no more, as we knew mother would not have liked it.’ Op school krijgt hij extra tekenles en wanneer hij als zestienjarige op Heatherly komt, geven zijn medeleerlingen hem, om zijn altijd vrolijke gedrag, de bijnaam Kipper. (Giddy Kipper is een term uit het variététheater en betekent ‘uitgelaten bokking’). Hij wordt toegelaten op de Royal Academy, wint twee keer een beurs en raakt verliefd op medestudente Florence Chaplin. Zij geeft hem een welkom advies inzake een olieverfschilderij maar pas twee jaar later leren ze elkaar echt kennen, want ‘mannen en vrouwen werkten of lunchten niet samen’. Wanneer zijn eerste schilderij op de zomertentoonstelling van de academie wordt verkocht en Florence haar muurschildering voltooid heeft, maken ze serieuze trouwplannen. Met de huwelijksdag in 1904 sluit Shepard zijn boek af.

Zijn zoon Graham had hem gevraagd de verhalen die hij vroeger vertelde op te schrijven. Pas in 1957, lang na de dood van Graham komt Shepard daartoe, en verschijnt Drawn from Memory. Aangemoedigd door het succes ervan zet hij zich aan een vervolg, Drawn from Life, waarin hij in grotere stappen zijn jeugd beschrijft. Het lijkt een interessantere periode vanwege de schoolervaringen, de eerste tekenlessen en de verliefdheid. Toch is het minder geslaagd: het lijkt of de schrijver de geuren en kleuren van zijn herinnering kwijt is. Juist de overdaad aan details in het op jongensachtige wijze beschreven eerste deel maakt het zo charmant.

Opvallend is de overmatige belangstelling voor alles wat met geweren en het leger te maken heeft. Zo is een 1887 gemaakte tekening van een slagveld afgebeeld. De kleine Ernest genoot bij het zien van militaire oefeningen en de vloot. Het blijkt niet slechts een kindervoorliefde te zijn: in 1915 meldt hij zich - inmiddels getrouwd en vader van twee kinderen - aan bij de artillerie en wordt met zijn gevechtseenheid naar het front in Frankrijk gestuurd. Hij vecht aan de Somme en later in Italië; hij schrijft met grote regelmaat aan zijn vrouw, stelt haar gerust met opwekkende woorden en maakt tekeningen. Als kapitein met een militair kruis voor moedig handelen, een gratificatie en een inmiddels vaste band met Punch komt hij de oorlog weer uit. In de Tweede Wereldoorlog maakt hij zich nog nuttig bij de burgerwacht, ook al is hij dan de zestig gepasseerd.

Kipper heeft heel wat tegenslagen te verwerken gehad: zijn moeder stierf toen hij tien jaar oud was, hij verloor zijn geliefde broer in de Eerste Wereldoorlog, zijn vrouw stierf geheel onverwachts in 1927 en zijn zoon verloor hij in de Tweede Wereldoorlog. Hij reageerde op verdriet met hard werken. Zijn opvatting was altijd geweest dat je om een goed kunstenaar te worden hard moest werken. Hij bereidde zich consciëntieus voor, maakte schetsen ter plekke en eindeloos veel voorstudies. Niet alleen omdat hij een perfectionist was maar ook omdat hij van het werk zelf genoot. Hij schilderde zijn vrouw en kinderen, tekende op het slagveld, maakte politieke prenten en kinderboekillustraties met een zelfde professionele inzet. Zoals hij zich uit zijn jeugd de details weet te herinneren zo kan hij als tekenaar de juiste toon raken: met een heldere lijn geeft hij kinderen, dieren en speelgoedbeesten weer in hun eigen bewegingen en bezigheden. Shepard heeft het niet betreurd dat hij zijn faam te danken heeft aan de ogenschijnlijk zo simpele tekeningen van een speelgoed beer, die alle gewichtige problemen terugbracht tot de vraag: ‘What's for breakfast?’ ■