Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 17]

Geen helden, geen antihelden
Voortdenderende plots van Ross en Geeraerts

Tomas Ross
bert nienhuis

De strijders van de Regenboog door Tomas Ross Uitgever: Het Spectrum, 300 p., f24,90
Het Sigma plan door Jef Geeraerts Uitgever: Manteau, 340 p., f29,90

R. Ferdinandusse

De Nederlandse thrillerschrijver Tomas Ross houdt van een stevige aanpak. Terwijl de meeste van zijn collega's in interviews en mopperige artikeltjes altijd maar zaten te klagen over het geringe aanzien van hun vak, blies hij de bazuin en richtte vrijwel eigenhandig het GNM op, het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs. Dat gezelschap haalde dank zij Ross vaak de pers en zette op die manier de nodige stappen naar een waardige plaats van de misdaad in onze vaderlandse literatuur, en, naar men daar vurig hoopt, ook naar een grotere verkoop van de door de leden geproduceerde werken.

Toen Tomas Ross twee jaar geleden overstapte van uitgeverij Holkema & Warendorf naar Het Spectrum deed hij dat ook al met de nodige fanfare: zijn werk verscheen voortaan in een door hemzelf en Maj Sjöwall (de vroegere partner van Per Wahlöö) geredigeerde sterren-serie: ‘5 sterrenthrillers van de hand van internationaal erkende topauteurs op spanning en hoge kwaliteit geselecteerd door de befaamde thrillerauteurs Tomas Ross & Maj Sjöwall.’

Die forse hand van flink aanpakken was ook al te bespeuren in de onderwerpen van zijn eigen thrillers: de acties van de Molukkers, het Lockheed-schandaal, de Slavenburg-affaire, de moord op de Nederlandse journalisten in El Salvador, het Englandspiel. Van die actuele zaken wist hij goede, boeiende plots te maken. Wie op die lijn zit moet voort, hij kan moeilijk terugvallen op miezerige, schubbige vaderlandse schandaaltjes als de visfraude op Lauwersoog of de vreemde brand in de Walrus. Voor zijn achtste boek (het eerste verscheen in 1980!) koos Ross daarom voor de Rainbow Warrior, de wat knullige aanslag van agenten van de Franse geheime dienst in de haven van Auckland, Nieuw-Zeeland.

Dat is bijna vragen om moeilijkheden: over die aanslag is bijzonder veel bekend geraakt. En ik moet zeggen dat Ross het er bewonderenswaardig heeft afgebracht. De Strijders van de Regenboog is een schitterend staaltje van vakmanschappelijke plottechniek. Schitterend ook al, omdat van tevoren zoveel vastlag en Ross dat allemaal heeft overgenomen; aan zijn verhaal gaat een lijst vooraf van optredende personages, bekend uit de kranteberichten van die tijd. Ross heeft daaraan veel toegevoegd: allereerst een paar onverwachte personages. Een paar degelijke en effectieve Russen, die de cruciale schakel in zijn plot vormen. En een onverwachte femme fatale, Birgit Eislin (‘De Martin Borman van de RAF is een vrouw’), die hij, geraffineerd opgeschreven, ook nog uitdost à la Zarah Leander, hoed met brede rand, voile, hese stem. Dat alles tegen een sterke achtergrond: een staaltje Franse perfiditeit, door Greenpeace ontdekt, die bij onthulling zelfs W.F. Hermans Parijs zou doen verlaten. Ik moet eerlijk zeggen dat ik het boek - vakmanschap is meesterschap - daarom bewonderend heb gelezen.

Het vervelende is dat ik eraan moet toevoegen dat De Strijders van de Regenboog ook aantoont dat een prachtige plot niet alles is. Het is alsof wereldberoemde trapezekunstenaars eens een keer niet hoog in de nok van het circus bezig zijn, maar op het zaagsel van de piste. Het is prachtig, maar de doodsmak komt pas echt in Auckland, Nieuw-Zeeland. Boeiende figuren - Birgit Eislin, bijvoorbeeld of Esquer, het schurkachtige hoofd van de Action Directe, of zijn tegenspeler, de Parijse politieman Barril - duiken op, vertonen hun wervelende trucs, en verdwijnen weer tot Ross ze opnieuw oproept. Geen held, geen antiheld, geen meeslepende spanning, alleen de ‘waarheid’, maar dan ook niets meer. Maj Sjöwall geeft het boek, gewoontegetrouw, vijf sterren en Ross verdient die zonder meer voor de spieren. Ik ben ervan overtuigd dat Maj Sjöwall ook graag nog wat bloed en tranen had gezien.

Jef Geeraerts

In dezelfde tijd dat Tomas Ross zich bezighield met de Rainbow Warrior werkte Jef Geeraerts op Sardinië, met het brio dat we van hem gewend zijn, aan zijn zevende misdaadroman (zijn eerste verscheen in 1979!) En net als Ross koos Geeraerts een actueel, de gemoederen beroerend, onderwerp: de nasleep van de moorden door de Bende van Nijvel.

De eerste zes misdaadboeken van Geeraerts blonken uit door een grote kennis van zaken, gevolg van een fikse dosis, soms zelfs overdosis aan research, en een stevige, wat eigengereide opvatting over de verloedering van de Belgische rechtsstaat, en dat verpakt in redelijke tot aangename plots. In deze zevende, die Het Sigma plan heet, komen al die elementen in verhevigde mate terug.

België zucht, behalve onder de angst na de Nijvel-terreur, ook onder premier Van Sleyne (= Martens), die volgens een KGB-rapport zich graag met Lincoln vergelijkt, narcistisch en egocentrisch is, van een grenzeloze ambitie, onder een zekere charme verborgen politieke schaamteloosheid bezit, een voorliefde heeft voor manipulatie via leugens en autoritaire beslissingen, over meer sluwheid dan intelligentie beschikt, evenals over meer doortrapte vastberadenheid dan creativiteit. En dat in een België waar de Amerikanen bezig zijn dat volk hun eigen politiesysteem op te dringen, en waar iedereen beseft dat Nijvel een rechtse terreuractie was om het rechtse staatsapparaat te versterken en het communisme in een nóg kwader daglicht te stellen. Een mooi terrein dus waarop CIA en KGB aan de slag kunnen.

Jef Geeraerts
ger dijkstra

Geeraerts weet - dankzij de omvermijdelijke research - alles van het handelen van de geheim agent te velde. Het staat er ook allemaal in: schaduwen, opblazen, back up, afmaken, communicatie, beïnvloeding, cover, safe house, kortom het Grote Handboek van alles wat spioneert, uitschakelt, volgt, telexeert, plant - het houdt niet op. Al Geeraerts personages vallen onder plan Delta of plan Sigma of plan Contra, en het klopt allemaal als een zwerende vinger, maar al na honderd bladzijden begin je als lezer te kreunen om een houvast. Om die aardige politiemannen Vincke en Verstuyft, met hun menselijke ellende en hun dialect, desnoods om een nog dommere rijkswachter. Om iemand die het verhaal draagt, om iemand, held of antiheld, die wat menselijke spanning meebrengt. Maar - nog sterker dan bij Ross - dendert de plot voort. De volmaakte research-chip die dankzij CIA en KGB de opdracht volvoert om 340 perfecte bladzijden voor de printer gereed te maken.

■