Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 8]

Vijlen, slijpen, timmeren, schuren, schaven
Je drukt op wat knopjes en het is voor elkaar

Rudie Kagie

Letters, leestekens, lappen tekst en lastig te volgen schema's glijden geluidloos over het beeldscherm. De avond vordert, maar deze monotone televisieshow voor alfabeten is nog lang niet afgelopen. De auteur Peter ten Hoopen, een krachtig naar kruidnagels en hasj geurend kretek-sigaretje tussen de lippen, bedient het toetsenpaneel van zijn tekstverwerker met de onvermoeibare hartstocht van een pianist die door zijn muziek wordt meegesleept. Deze laatste snufjes zijn fan-tàstisch, dit hightech-schrijfgereedschap is in zijn soort wellicht de belangrijkste uitvinding sedert de ontdekking van de krassende ganzeveer. Bijvoorbeeld: als dit apparaat op juiste wijze wordt geprogrammeerd is het intikken van de namen der romanpersonages niet langer nodig op plaatsen waar deze figuren moeten opduiken. Na het indrukken van een codetoets wordt de gewenste naam in het proza opgenomen. Is dat geen voortuitgang? Dat is het ongetwijfeld. Maar dreigt voor een schrijvende computerfreak (mogen we Ten Hoopen zo noemen? hij knikt van ja) het spelen met software geen hoofdzaak te worden en het schrijven bijzaak? ‘Dat vind ik eerlijk gezegd een hondsbrutale opmerking’, antwoordt de romancier geërgerd. Geduldig legt hij nog eens uit waar het wèrkelijk om draait. ‘Ik houd ervan om schone manuscripten bij mijn uitgever in te leveren. Mijn laatste boek De liefdeskever heb ik zeven keer overgetikt. Dat is waanzinnig tijdrovend. Mijn nieuwe boek, De priesterrekruut, heb ik één keer op de wordprocessor gezet en daama eindeloos geëdit. Ik schat de tijdsbesparing op minstens vijftig procent. Je zou kunnen zeggen: de tekstverwerker helpt niet bij het op gang brengen van de inspiratie, maar het spaart wèl veel transpiratie.’ Met het apparaat de muze opwekken is problematisch, ondervond Ten Hoopen. De mooiste zinnen ontstaan nog altijd met de pen op papier, ‘maar als ik dan op die manier in de mood ben gekomen kan het zijn, dat ik op de tekstverwerker verder ga. Er komen nu portables, die vrijwel geen geluid maken, zodat je je nòg beter kunt concentreren. Dat zie ik wel als mijn voorland.’

Kleine ontgoocheling voor de schrijver: hij dacht de definitieve versie van De priesterrekruut op één zwart schijfje - de floppy - bij zijn uitgever te kunnen deponeren. Er hoefde dan geen zetter meer aan te pas te komen, de floppy kon zò de computer in. Helaas, de vinding moet kennelijk nog bijgeschaafd worden. Uitgeverij Contact liet de outprint opnieuw zetten, wat volgens Ten Hoopen met wat technisch vernuft niet had gehoeven. Aan de andere kant: het uitgeversvak staat bekend als een conservatieve branche. ‘Ik verwacht dat van mijn volgende boek wèl een floppy naar de zetterij kan’, zegt de schrijver. Het financieel voordeel dat dit voor de uitgever oplevert zou volgens hem met de auteur gedeeld moeten worden. Op die manier ziet hij misschien nog eens iets terug van de diepte-investering in de dure (f5000, -) IBM-processor met accessoires.

Peter ten Hoopen
steye raviez

Ivan Wolffers, Edgar Cairo, Hugo Brandt Corstius, Manuel van Loggem, Paul Haenen, Dimitri Frenkel Frank, Gerrit Komrij, Bert Jansen, Eva Gerlach, Andreas Burnier, Karel van het Reve, Wim de Bie - het lijstje namen is eigenlijk al te lang om nog van pioniers te spreken die de barrière tussen kunstbeoefening en computertechnologie dapper overschrijden. Zelfs Tim Krabbé, die zich twee jaar geleden nog publiekelijk vrolijk maakte over de aanschaf van een tekstverwerker door Xaviera Hollander is sinds kort zelf de bezitter van zo'n ding. ‘Ik moest niets hebben van dit soort moderne onzin’, verklaart Krabbé, ‘maar sinds ik in het bezit ben van een simpele Schneider Joyce denk ik er anders over. Het is ontzettend leuk speelgoed.’ De gang naar de computer-specialist was een moeizame, maar nu het apparaat in de werkkamer van de schrijver staat blijkt de geavanceerde electronica van onverwachte gemakken voorzien. Door enthousiasme gedreven bezocht Krabbé onlangs zowaar de efficiencybeurs.

Floppyscript

Bij uitgeverij Bert Bakker - waar het proza van Krabbé verschijnt - constateert hoofdredacteur Mai Spijkers een plotselinge boom in het gebruik van tekstverwerkers. Het is iets van de laatste maanden. Gerben Hellinga is ook al overstag gegaan en de geleerde J.P. Guépin kon niet achterblijven. ‘Minstens de helft van onze vertalers werkt al met een tekstverwerker. Uitgevers hebben er vaak geen idee van hoe verbreid deze apparatuur al is.’ zegt Spijkers. Bij uitgeverij De Bezige Bij ziet redacteur Oscar Timmers het anders. ‘De tekstverwerker slaat bij ons niet aan’, verzekert hij. ‘Hooguit twee van onze vertalers bedienen zich ervan. Ik kan me niet voorstellen dat Hugo Claus op een word processor overstapt; dat is iemand die met de hand schrijft en dat hopelijk ook blijft doen. Ik heb de indruk dat de meeste van onze auteurs mordicus tegen de tekstverwerker zijn.’ Na enig nadenken kan Timmers een uitzondering uit het fonds van de Bezige Bij noemen: de journalist Martin Schouten die volgend jaar zijn romandebuut met Hotel Terminus maakt. Zijn manuscript - volgens sommige freaks ware het juister om van floppyscript te spreken - ontstond achter het beeldscherm. Voordat Schouten verslaggever van De Volkskrant werd, piekerde hij er niet over zijn ‘oude, vertrouwde acoustische machine’ te verruilen tegen zo'n futuristisch ‘tekstverwerkingssysteem’. ‘Ik was’, zegt hij, ‘al heel snel gewonnen door de onmiskenbare voordelen. In de tijd van het Pausbezoek maakte ik voor De Volkskrant een bijlage over de geschiedenis van het katholicisme in Nederland. Dat had ongeveer de omvang van een boek. Ik werkte toen nog op de schrijfmachine, maar toen ik met die bijlage klaar was had ik last van mijn rug en mijn handen deden zeer. Toen heb ik mij een tekstverwerker aangeschaft. Daar kwam bij dat ik van een collega die iets ouder is dan ik hoorde over een pijn in zijn handen die maar niet weg ging. De dokter constateerde dat het kraakbeen in zijn vingergewrichten was versleten door dat rammen op de schrijfmachine. Toen sloeg de schrik mij om het hart.’ Martin Schouten houdt van ‘schone kopij’, zegt hij. De compositie van Hotel Terminus zou hem zeker schrijfkramp hebben bezorgd als hij de tekst na eindeloos herschrijven uit zijn Olivetti had gekregen. ‘Als je begint te tikken, komt zo'n tekst in eerste instantie vagelijk in de buurt van wat je eigenlijk bedoeld had. Dan ga je vijlen, slijpen, timmeren, schuren en schaven - net zo lang totdat elk woord op zijn plaats staat. Met een tekstverwerker is zoiets een fluitje van een cent. Je leunt comfortabel achterover, kijkt eens wat er op het scherm staat en dan denk je: nee, dit adjectief is te veel of die zin moet net even anders. Een paar keer op wat knopjes drukken en het is voor elkaar.’

De Haagse uitgeverij Bzztôh installeert voor de duur waarin het boek tot stand komt een tekstverwerker bij de schrijvers thuis. ‘Voor Sera Anstadt hebben we een uitzondering gemaakt, want die zag er vreselijk tegenop’, zegt Bzztôh-directeur Daan Cartens. ‘Mijn eigen roman heb ik twee jaar geleden via een tekstverwerker

[p. 9]

geschreven. Ik was de eerste bij deze uitgeverij die zich van zo'n apparaat bediende, daarna zijn we tot de aanschaf van een paar Commodores overgegaan.’ Een en ander levert volgens Cartens een ‘enorme besparing voor de uitgever’ op. De ontwikkeling valt niet tegen te houden, voorspelt hij, ‘ook al weet ik dat er nogal wat literaire uitgeverijen zijn die de boot proberen af te houden.’ Verhoogde royalties voor de schrijver die nu ook zijn eigen zetter is zit er volgens Cartens niet in het verschiet: ‘Welnee, ik denk dat de meeste auteurs en vertalers alleen maar blij zijn met dit systeem. Zij hebben er ook voordeel bij.’

Tim Krabbé
steve raviez

J.P. Guépin zwoegt op de totstandkoming van een zeer dik boek over Latijnse poëzie, waarbij vergeleken De beschaving qua omvang een ‘tussendoortje’ zal blijken. De schrijver schafte er zich een Schneider Joyce voor aan. ‘De uitgever mag blij zijn dat hij straks vlekkeloze teksten zonder één correctie van me krijgt’, zegt Guépin. ‘Ik vind ook dat hij er financieel wat voor over zou mogen hebben. Ik heb daar een puntje van gemaakt, maar we zijn er nog niet helemaal uit, heb ik het idee.’