Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 11]

De tentakels van de Heiligen der Laatste Dagen
130 jaar streven naar het Duizendjarig Rijk

The Mormon Corporate Empire door John Heinerman en Anson Shupe Uitgever: Beacon Press, Boston, 286 p., f77,80

Ad van Iterson

Amerika is, net als Rusland, India, Brazilië, Zuid-Afrika en diverse andere naties, een land van grote tegenstellingen. Tegenstellingen tussen arm en rijk, blank en zwart, Noord en Zuid. Toch is Amerika ook het land van de onbegrensde mogelijkheden. Een krantenjongen kan het daar tot miljonair schoppen. Elke onbekende en onbeminde armoedzaaier kan in de Verenigde Staten roem en rijkdom vergaren in Washington, Wallstreet of Harvard. Als hij maar de handen uit de mouwen wil steken. Neem Abraham Lincoln: een kind van arme prairieboeren, maar dank zij noeste zelfstudie in de avonduren werkte hij zich op van klerk tot president. Of John Rockefeller: geboren in een blokhut die hij met zijn eigen handen heeft gebouwd.

Voor degenen die niet zo stug willen of kunnen ploeteren, maar wel graag de geneugten van het succes proeven, en het liefst een beetje vlug ook, biedt vooral de misdaad goede carrière-mogelijkheden. Ook de godsdienst loont. Een klassiek voorbeeld, inmiddels, is dat van een man uit de staat New York, wiens naam al genoeg zegt: Joseph Smith. Deze boerenzoon lukt het om met een zeldzaam krankzinnig verhaal in een paar jaar tijd duizenden volgelingen te krijgen.

Dat verhaal was gebaseerd op een serie bovennatuurlijke visitaties die Smith in zijn tienerjaren ten deel zou zijn gevallen. Het eerst verschenen hem God en Jezus. Die deelden Smith mee dat de laatste spoedig zou terugkeren op aarde en dat hij, Joseph Smith, de rol van profeet kreeg toegewezen. Vervolgens kwamen de apostelen Petrus, Jakobus en Johannes en de engel Moroni, zoon van de geschiedschrijver Mormon. Dit viertal, maar vooral Moroni, verstrekte de details van de boodschap.

In 600 voor Christus nam een groep Hebreeërs het besluit Jeruzalem te verlaten, voordat het Babylonische leger de stad zou binnenvallen. De groep zeilde naar het Westen, kwam aan in Amerika en stichtte een machtige beschaving, die over het hele continent heerste. Helaas, er ontstond tweedracht en de Nephieten, van wie Mormon de geschiedschrijver was en Moroni zelf de laatste profeet, werden verslagen door de Lamanieten, de voorvaderen van de Indianen. Dit, en nog veel meer, stond geschreven op gouden platen die Moroni in 400 na Christus had verstopt achter een grote steen vlak bij Joseph Smith's huis. Smith kreeg de opdracht de teksten te vertalen en te laten drukken. Zo ontstond het boek Boek van Mormon: het derde testament en een bijna even grote best-seller als de eerste twee.

Een andere belangrijke opdracht die Smith kreeg, was de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen te stichten. De aanstaande wederkomst van Christus was niet iets waar men rustig op kon wachten, maar moest actief worden voorbereid. Het was aan de Heiligen der Laatste Dagen om de strijd aan te binden met het ongeloof en de onzedelijkheid die de mensheid teisterden, en om het - spirituele en politieke - Koninkrijk Gods op aarde te herstellen. Dan pas zou Christus terugkeren en kon het Duizendjarig Rijk aanbreken.

Zoutbassin

Met deze theocratische missie trok Joseph Smith met zijn volgelingen naar het Westen om daar een nieuw Zion te vestigen. Ondanks of dank zij grote tegenslagen - ze werden van de ene staat naar de andere opgejaagd, tot in het onherbergzame Utah toe, en Smith zelf werd samen met zijn broer doodgeschoten - woonden er rond 1860 al zo'n 75.000 Heiligen der Laatste Dagen in het grote zoutbassin. Vooral de laatste jaren groeit het aantal mormonen onrustbarend. Op het ogenblik lopen er meer dan vijf miljoen over de hele wereld rond, twee keer zoveel als in 1967. Een echte Amerikaanse success-story dus. Maar, zeggen John Heinerman (socioloog, methodist) en Anson Shupe (antropoloog, mormoon, of beter: kritisch mormoon) in The Mormon Corporale Empire, successen die het zicht belemmeren op hun ware bedoelingen. Uiterlijk hebben de Heiligen der Laatste Dagen zich netjes aangepast aan de Amerikaanse middle-class-samenleving: goed geschoren, keurig gekapt, vlijtig, vaderlandslievend - en wat die veelwijverij betreft, die hebben ze al honderd jaar geleden afgeschaft. ‘But the Mormons are more than the well-scrubbed face they present to the world,’ schrijven Heinerman en Shupe. Hun oude visioen heeft nog niets aan kracht ingeboet. Zij, de Kinderen van God, het ware Israël, zijn uitverkoren om de wederkomst van Christus voor te bereiden. Zij zullen de leiding in handen nemen wanneer binnenkort de Amerikaanse samenleving tot totale chaos vervalt. Daarom moeten ze nu al op zo veel mogelijk fronten zo veel mogelijk macht zien te vergaren.

Joseph Smith, oprichter der mormonen
david levine

Als bewijs laten Heinerman en Shupe zien naar welke kanten allemaal de Church of Latter-Day Saints, Inc. haar tentakels heeft uitgestoken: de media, de landbouwondernemingen, de industrie, de verzekeringswereld, openbare voorzieningen, het leger, de veiligheidsdiensten, de politiek, enzovoort, enzovoort. Niet alle voorbeelden zijn even overtuigend, maar alles bij elkaar opgeteld is het toch wel indrukwekkend. Vooral de invloed in Washington en de connecties met de John Birch Society, de Moral Majority-beweging, de FBI en de CIA zijn verontrustend.

Toch wil het er bij mij niet in dat die theocratische gedachte daar overal aan ten grondslag ligt. Ik wil best aannemen dat de mormonen van nu nog steeds geloven dat zij het Duizendjarig Rijk moeten voorbereiden en het is ongetwijfeld waar dat ze hun macht en invloed willen vergroten. Heinermans en Shupes feiten liegen er niet om. Maar daarom is het nog niet vanzelfsprekend dat het ene altijd ‘achter’ het andere ‘zit’ of dat iemand bij elke kleine manipulatie het ultieme doel voor ogen staat. Levensideaal en dagelijkse motieven kunnen niet los van elkaar worden gezien, maar zijn ook niet identiek.

Wat natuurlijk niet wegneemt dat het goed is dat er Mormon-watchers zijn. Niemand mag clichés als ‘het land van de onbegrensde mogelijkheden’ al te letterlijk opvatten.

■