Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 3]

BadenPowell inspecteert een groep padvinders.

Baden-Powells greep naar de jeugd
Biografie van een superpadvinder

The Character Factory: Baden-Powell's Boy Scouts and the Imperatives of Empire door Michael Rosenthal Uitgever: Pantheon Books, 335 p. Importeur: Maydo Kooy Literary Agency, f65,-

Lodewijk Brunt

Robert Baden-Powell had er goed de wind onder als commandant van de Britse troepen, die tussen oktober 1899 en mei 1900 de stad Mafeking moesten verdedigen tegen een belegering door eenheden van Zuidafrikaanse Boeren onder generaal Cronjé. Het beleg duurde meer dan tweehonderd dagen en al die tijd wist Baden-Powell ervoor te zorgen dat het zijn manschappen en de inwoners van de stad aan niets ontbrak. Alle voorraden waren in Mafeking opgeslagen en de commandant zag er persoonlijk op toe dat de door hem ingestelde rantsoenering naar de letter werd uitgevoerd. Hij had de staat van oorlog afgekondigd en kon daardoor iedereen zonder vorm van proces in de gevangenis laten opsluiten. De kerkers van Mafeking puilden uit. In een enthousiaste brief aan zijn geliefde moeder schreef Baden-Powell: ‘Gisteren probeerde een bakker méér te verkopen dan ik had toegestaan - ik nam meteen zijn hele voorraad in beslag en ging over tot confiscatie! Een barkeeper schonk drank op een verboden tijdstip. Ik heb bevel gegeven om voor zijn ogen al zijn flessen aan gruzelementen te gooien. Dit is de enige manier om de orde te handhaven.’ Veel contacten met de vijand waren er niet, maar de commandant zag er op toe dat niemand zich hoefde te vervelen. Hij organiseerde concerten, theatervoorstellingen, voetbalcompetities, paardenrennen en wielerwedstrijden, dressuurproeven met transportezels, tentoonstellingen van landbouwprodukten en baby's, cricketwedstrijden en tal van dansavonden, waaronder het ‘Bal voor de belegerde vrijgezellen’. Baden-Powell deed overal actief aan mee, vooral aan de polocompetitie die op zondagen plaatsvond. Tot hij bericht kreeg uit het vijandelijke kamp dat hij de zondagsrust niet moest ontheiligen door zulke frivoliteiten, omdat de Boeren anders tot het bombarderen van Mafeking over zouden gaan. Dat maakte een eind aan de polowedstrijden.

Door objectieve waarnemers is het beleg van Mafeking getypeerd als een ‘melodramatische klucht’, maar Baden-Powell heeft er door het bespelen van de publieke opinie voor weten te zorgen dat hij bij terugkomst in Engeland werd gevierd en geëerd als een grote oorlogsheld, de redder van het bedreigde Britse wereldrijk. In zijn zo juist verschenen biografie, The Character Factory, laat de Amerikaanse auteur Michael Rosenthal de beslissende betekenis zien die deze episode heeft gehad op het verdere leven van Robert Baden-Powell en de creatie van zijn geesteskind, dat hem tot een van de invloedrijkste figuren ter wereld zou maken: de padvinderij.

Vaderlandsliefde

In Rosenthals visie is er sprake van een volkomen versmelting tussen Baden-Powell en de door hem in het leven geroepen organisatie. Dat blijkt uit details, zoals het feit dat de initialen van de stichter gelijk zijn aan die van het motto van de padvinderij - Be Prepared - maar ook uit de grote lijnen. In de ogen van Baden-Powell kon het Engeland van zijn dagen, misschien wel de westerse beschaving in het algemeen, worden beschouwd als een Mafeking in het groot. Een belegerde vesting die met hand en tand verdedigd moest worden tegen dreigende krachten van buitenaf en ondermijnende invloeden van binnenuit. Omstreeks de eeuwwisseling verschenen tal van geschriften waarin in alle toonaarden werd gewaarschuwd tegen een op handen zijnde invasie van het Britse rijk door barbaarse horden. ‘We zijn maar een klein land,’ schreef Baden-Powell in 1904, ‘omringd door mogendheden die veel machtiger zijn en die ons ieder moment kunnen binnenvallen.’ Het Britse leger zou tegen zo'n inval niet zijn opgewassen wegens gebrek aan een goede vechtersmoraal en aan voldoende vaderlandsliefde. De Engelse bevolking in het algemeen, de opgroeiende mannelijke jeugd in het bijzonder, zou een voorbeeld moeten nemen aan een eilandenrijk in het Verre Oosten, Japan, dat zich met succes had te weer gesteld tegen een grote Russische overmacht. ‘Hoe komen de Jappen aan hun patriottisme?’ schreef Baden-Powell in een brief, die gericht was aan de leerlingen van het befaamde Eton College. Hij vervolgde: ‘Doordat de leden van de hogere klassen al heel jong de ridderlijkheid van hun voorvaders, de Samurai, bestuderen en deze in de praktijk brengen als ze opgroeien terwijl ze er ook hun middenklassen en lagere klassen mee opvoeden. Dat begint al in de kindertijd. Wij hebben in Engeland net zulke voortreffelijke voorouders. We zouden een voorbeeld moeten nemen aan de ridders uit de middeleeuwen, maar dat doen we niet. Als we, in onze jeugd, hun patriottisme zouden bestuderen en hun opvattingen over eer, zelfopoffering en wapenbeheersing in de praktijk zouden brengen en alle jongens uit het hele land hetzelfde zouden leren te doen, dan zouden we net zo sterk worden als de Jappen en ons tegen een vreemde invasie te weer kunnen stellen.’ In een notedop is hier het gedachtengoed te vinden waarop in 1907 en 1908 de padvinderij gesticht werd. Wat Baden-Powell voor ogen stond was een goed getraind en gedisciplineerd keurkorps van jongelui dat de voorhoede zou vormen bij een algehele morele herbewapening van de natie. Een voorhoede als een ruggegraat, die ook pal zou staan tegenover de verderfelijke invloeden van binnenuit, de decadentie van de grote stad, de bioscopen, het professionele voetbal, de overvolle achterbuurten als voedingbodem voor ontevredenheid en opstandige, socialistische denkbeelden.

Kolonel Robert Baden-Powell tijdens het beleg van Mafeking

Kipling

Baden-Powell stelde zich de padvinderij voor als een ‘karakterfabriek’, zoals de exclusieve public schools dat waren. Padvinders moesten altijd op alles voorbereid zijn: Be Prepared. In Mafeking had Baden-Powell de plaatselijke jongelui tijdens de belegering georganiseerd in een cadettenkorps, dat hand- en spandiensten verleende aan de soldaten die de Boeren op afstand hielden. De padvinders moesten een permanent jeugdleger vormen. In Scouting for Boys presenteert Baden-Powell tal van anekdoten waaruit zou blijken dat oplettende padvinders hun vaderland onophoudelijk van groot nut kunnen zijn. Een lichtend voorbeeld is Kim, de held uit het boek van Rudyard Kipling. Deze werkt in India voor de Britse Geheime Dienst en weet op zijn reizen te verhinderen dat agenten worden vermoord, helpt bij de ontmaskering van Russische spionnen en waagt zijn leven voor de natie. Hij belichaamt een aantal van de kwaliteiten die alle padvinders zouden moeten ontwikkelen: oplettendheid, deductievermogen, ridderlijkheid, plichtsbesef, uithoudingsvermogen en vriendelijkheid.

Michael Rosenthal merkt op dat je bij lezing van Scouting for Boys, waarin Baden-Powell de blauwdruk van de padvinderij uiteenzette, de indruk krijgt dat oorlogvoering, misdaadpreventie en het opsporen van misdadigers de normale, alledaagse elementen zijn van het menselijke bestaan. ‘De wereld van Scouting for Boys,’ zegt Rosenthal, ‘bestaat uit strijd,

[p. 4]

dreiging en onzekerheid - omstandigheden die vragen om de uiterste waakzaamheid en discipline. Op grond hiervan kan Scouting for Boys misschien het beste worden gezien als een overlevingshandboek, een poging om hulpmiddelen te bieden waarmee mensen die gevangen zitten in een wereld vol gevaar het hoofd boven water kunnen houden.’ In de negen geboden waaruit de oorspronkelijke padvinderswet bestond, ligt de nadruk op blinde gehoorzaamheid. Het was Baden-Powell begonnen om de vorming van jongens die volstrekt dienstbaar en betrouwbaar waren, mensen op wie je altijd kon vertrouwen, die zich voorspelbaar zouden gedragen. Eigenschappen die het best konden worden aangekweekt door teamsporten en het uitvoeren van collectieve opdrachten. Padvinders moesten radertjes in een goed geoliede machine worden; op de ontwikkeling van kritische intellectuele vermogens stelde Baden-Powell geen enkele prijs. Integendeel, een goede padvinder wist zichzelf weg te cijferen, mopperde nooit. Wat dat betreft hadden de ‘Jappen’, zoals Baden-Powell hardnekkig bleef zeggen, nog een gewoonte die de grootste bewondering verdiende: harakiri, de rituele zelfmoord als uitdrukking van opperste zelfverloochening.

Rosenthals portret van Baden-Powell mag genuanceerd worden genoemd. Hij laat overtuigend zien dat Baden-Powell niet alleen stond in zijn opvattingen en dat de padvinderij de meest geslaagde versie was van een hele serie van soortgelijke bewegingen en organisaties die vanaf het eind van de vorige eeuw het licht zagen. De auteur toont aan dat de beschuldigingen aan Baden-Powells adres, als zou hij het hele idee van de padvinderij van anderen gestolen hebben, maar voor een deel op waarheid berustten. Op die manier komt de superpadvinder zowel in zijn grote als in zijn kleine trekjes scherp voor het voetlicht. Dat neemt niet weg dat er uiteindelijk weinig illusies overeind blijven in The Character Factory. Ondanks de sterke nadruk die door de stichter van de padvinderij altijd gelegd is op het a-politieke karakter van de beweging, het streven naar wereldharmonie, de toegankelijkheid van de organisatie voor iedereen, onafhankelijk van klasse, sekse, ras of godsdienst, concludeert Michael Rosenthal dat van deze hooggestemde idealen in de praktijk niets, maar dan ook niets gerealiseerd werd. Baden-Powell was een racist van het zuiverste water, die ‘nikkers’ het liefst met straathonden vergeleek. De enige belangen waar hij consequent achter stond waren die van het Britse imperium. Hij legde zich erbij neer dat zijn padvinderij door het apartheidsregime in Zuid-Afrika misbruikt werd en sloot zijn organisatie af voor Indiase jongeren uit angst voor infiltratie van revolutionaire elementen die zich tegen het Britse koloniale gezag zouden kunnen keren. Hij had de grootste bewondering voor de jeugdbeweging van Mussolini en nog in 1937 heeft hij verwoede pogingen in het werk gesteld om de padvinderij te laten fuseren met de Hitler-Jugend.

Het gezin Baden-Powell

Onderscheidingen

De vraag is of Rosenthal niet een sterkere scheiding had moeten aanbrengen tussen de ‘leer’ en de werkelijkheid. Soms krijg je het idee dat hij wil zeggen dat iedere individuele padvinder een kleine fascist en racist zou zijn door zich met die beweging in te laten. Hoeveel van Baden-Powells weerzinwekkende gedachtengoed drong echt door tot het gezelschap rond het kampvuur? Dat valt uit louter schriftelijke documenten niet af te leiden. Wel staat vast, dat Baden-Powells ‘droom’ veel weerklank vond bij de machtigen der aarde. In de loop van zijn leven is hij letterlijk behangen met onderscheidingen en ander eerbetoon, waaronder de orde van Oranje Nassau. Baden-Powells greep op de jeugd moet onweerstaanbaar zijn geweest voor staatshoofden en regeringsleiders, evenals de situatie die in eerste instantie de aanleiding vormde voor het denkbeeld van een gedisciplineerd cadettenkorps, de belegerde stad Mafeking, waarover Baden-Powell nooit meer uitgesproken raakte. Hij had er de tijd van zijn leven gehad, met alle ruimte voor eigenmachtig optreden, zonder hinderlijk toezicht van hogere officieren. ‘Ik was de Hitler van Mafeking,’ constateerde hij met innig genoegen, vlak voor zijn dood in 1941.

■