Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

Humeuren & temperamenten
Lafheid

Gerrit Komrij

P. Hermanides

Ik heb niet zo'n fiducie in helden. Ze zullen er wel zijn, maar er valt moeilijk aan af te lezen of ze het niet zijn geworden door de tijdsomstandigheden of uit puur geluk. Er zijn zoveel voorbeelden van helden die onder een ander regime, in een ander tijdperk, op een andere plek voor misdadigers zouden doorgaan, er zijn ook zoveel voorbeelden van helden die, tot hun stomme verbazing en schrik, ineens merkten dat ze het waren geworden, omdat ze geen respijt of kans hadden na te denken over wat hen te doen stond, en die zich pas achteraf, toen het hun door anderen was wijsgemaakt, bij de opinie over hun eigen heldhaftigheid aansloten, meestal wat al te geestdriftig - nee, heroïek komt aangewaaid, maar lafheid heb je.

De meest karakterloze sukkels kunnen helden worden. Een beslissing ins blaue hinein, een terloops volvoerde, onooglijke handeling, ze kunnen buiten de beslisser of dader om zulke consequenties hebben dat iedereen er naderhand als vanzelf van uitgaat dat het deksels vastberaden beslissingen waren en zorgvuldig beraamde daden. Helden ontstaan gemakkelijk omdat zinloosheid zo moeilijk te accepteren is. Schakeltjes worden zo scharnieren. De flutpluis met sneeuwbaleffect wordt na verloop van tijd vanzelf een kogel. Historisch lijkt elke toevalstreffer een welgemikt schot. Het is de couturier geschiedenis die aan de lorren en vodden zijn prijskaartje hangt.

Wie als een dolle hond in het verzet mensen neerknalt is een held. Wie als soldaat van een bezettende macht in doodsangst een schot lost is een crimineel. De overwinnaar wordt gedecoreerd, de verliezer gehoond, al vochten ze in dezelfde veldslag. Nee, de held is een kameleonachtig iets. Als iemand voor held wordt uitgekreten zal hij dat toch zeker niet zelf gaan ontkennen? Hij schiet meteen in de bijpassende kleur.

De held is een grote zeldzaamheid. Lafaards heb je overal. Ik houd het meest van lafaards. Een lafaard is niet door toeval laf, maar in diepste wezen. Hij is geen kameleon, maar dezelfde lafaard aan beide kanten van het slagveld. Hij onderdrukt niemand en hij verzet zich niet. Hij is bescheiden, want wat hij in het oog van anderen is, verschaft hem geen eigendunk. Het is zijn lafheid die garandeert dat hij niet met zijn lafheid te koop loopt.

Een lafaard heeft karakter. Je herkent hem overal. Een lafaard is betrouwbaar. Hij is in ieder land, te allen tijde en onder elk regime dezelfde. Terwijl het heldendom niet zonder nationalisme en patriottisme kan, is de lafaard een ware kosmopoliet. Er zou een internationaal genootschap van lafaards moeten worden opgericht. De eisen voor toetreding zijn simpel: iedereen is welkom, mits in het bezit van snelle beentjes. Waterhoofden, harde hoofden, brutale monden, verlegen hijgers, spierballedraaiers, schrielhansen, hoeveel aanstoot men ook geeft, niemand wordt het lidmaatschap ontzegd, als men maar hard kan lopen. Ik zelf ging, als de lafheid net zo onderscheiden werd als het heldendom, gebukt onder de lintjes en medailles. Ik stelde me beschikbaar als erelid van het genootschap - als ik niet zo laf was.

Het heldendom is luidruchtig en de lafheid werkt in stilte. Gelukkig maar, want als er voor alle grote lafaards ter wereld een standbeeld moest worden opgericht, hield je geen ruimte meer over om je uit de voeten te maken.