Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 2]

[Nummer 30 - 26 juli 1986]

Ter zake

Diny Schouten

georg - christoph lichtenberg

Georg-Christoph Lichtenberg (1742-1799), Duits schrijver en natuurkundige, was ‘een bultenaar, de geestigste en scherpzinnigste satiricus van de achttiende eeuw’. Uit Lichtenbergs aantekenboeken met ‘observaties’ maakten vertalers Henk Mulder en Adriaan Morriën een keuze voor een boek dat uitgeverij Van Oorschot zal uitbrengen: het manuscript is al gereed. Het boek zal gevolgd worden door een tweede, een keuze uit Lichtenbergs brieven. Maar ook uitgeverij de Arbeiderspers hoopt Lichtenberg in Nederland te introduceren, ‘als een loodsmannetje dat aan de uitgave van Van Oorschot voorafgaat, zo stelt Martin Ros het zich voor. Bij de Arbeiderspers is Ronald Jonker, vertaler van Gödel, Escher, Bach, aangezocht om uit Lichtenbergs autobiografische geschriften, zijn Aforismen en zijn brieven, één deel Privé-Domein samen te stellen. Die uitgave wordt eind '87, begin '88 verwacht. ‘Zodra wij een aardig idee hebben, volgen de heren van de Arbeiderspers ons na, dat is hoogst onfatsoenlijk van ze,’ zegt Geert van Oorschot. ‘Er zullen overlappingen zijn,’ is het commentaar van Gemma Nefkens van Van Oorschot. Ze vermoedt dat er bij de Arbeiderspers gedacht is: ‘Morriën en Mulder, dat zijn slakken, wij zijn toch eerder.’ Martin Ros, op de hoogte van Van Oorschots plannen, bevestigt die hypothese door de gewetensvolheid van de vertalers Mulder en Morriën geniale traagheid te noemen. Toch meent Ros véél eerder te zijn geweest met het idee dan Van Oorschot, onder verwijzing van de titelaankondiging die de Arbeiderspers in Boekblad publiceerde: ‘Wat treurig toch dat de collega's die rubriek niet lezen.’ Henk Mulder claimt een sterkere troef: hij verwijst naar zijn publikaties over Lichtenberg, twintig jaar geleden in zijn rubriek Tijdgenoten in Tirade. ‘Trouwens, uit de stukken die ik in die rubriek schreef, zijn eigenlijk alle ideeën voor de serie Privé-Domein gehaald.’ Uit dezelfde tijd stamt het idee voor een Lichtenberg-uitgave. ‘Ik heb met Theo Sontrop, die toen nog uitgever was bij Meulenhoff, destijds een contract afgesloten over een keuze uit het werk van Lichtenberg. Maar vlak daarna deed ik voor mijn promotieonderzoek in de archieven van de Wiener Kreis alle ontdekkingen die ik maar had kunnen dromen. Uit die archieven heb ik als hoofdredacteur een Engelse editie gemaakt in twintig delen. Op wat je noemt Freudiaanse wijze is het contract met Meulenhoff uit mijn geheugen verdwenen. In 1984 vond ik het terug, nadat er met Van Oorschot al een overeenkomst was gesloten over Lichtenberg. Meulenhoffs directeur Laurens van Krevelen reageerde zeer nobel door er geen probleem van te maken. Ach, en dat de twee verschillende vertalingen elkaar gedeeltelijk zullen overlappen, daarover hoeft toch niet zo'n ruzietoon te ontstaan? In de achttiende eeuw, met het veel particulierder karakter van de drukpers, was het heel gebruikelijk dat er tegelijkertijd verschillende vertalingen van hetzelfde boek verschenen. Niet bij toeval, maar als intellectuele competitie: het ging erom wie de beste vertaling maakte.’

Minister Brinkmans ideeën over de export van de Nederlandse cultuur naar het buitenland, de zogenaamde Holland Promotion, zullen gestalte krijgen in een nieuw Engelstalig tijdschrift dat de opvolger moet worden van het legendarische blad Delta. Het nieuwe (nog naamloze) sponsored magazine, waarvoor als uitgever Fieggen, Huese & Partners is gecontracteerd, gaat de drie geplande nummers per jaar vullen met ‘begeleidende’ artikelen bij Nederlandse culturele manifestaties in het buitenland. Delta, dat bestond tot 1973, waarin de onafhankelijke redactie onder Ed Hoornik artikelen publiceerde (over provo en over euthanasie) die de minister van Buitenlandse Zaken en diens ambtenaren niet welgevallig waren, herinnert men zich bij WVC als ‘een traumatische ervaring’. Vandaar dat de nieuwe redactie minder onafhankelijkheid kreeg dan Brinkman (in novemer 1985) aan de Vaste kamercommissie internationale culturele betrekkingen beloofde. In de adviesraad zit een vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken, en de eindverantwoordelijkheid wordt gedragen door Louis Smit, plaatsvervangend hoofd afdeling voorlichting van buitenland van WVC. Smit is benoemd tot hoofdredacteur, maar hoopt dat zijn verantwoordelijkheid nominaal zal zijn; het beleid gaat gevoerd worden door de eindredacteur (‘managing editor’, heet die functie bij Fieggen, Huese & Partners), Petra Dupuits. Tegenover de parlementsleden bestreed Brinkman met klem dat het blad His Master's Voice zal gaan versterken. Toch zullen zijn opponenten daar niet geheel gerust op zijn. De kamercommissie drong aan op een geïntegreerd Nederlands-Vlaamse redactie, in de hoop daarmee te voorkomen dat de cultuur wat al te rechtstreeks gekoppeld werd aan industriële en economische belangen.

Ook 's ministers gemengd Vlaams-Nederlandse adviescolleges binnen de Taalunie, de Interparlementaire Commissie en de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren hebben heftig gepleit voor samenwerking met België. De keuze van slechts één Belg in de adviescommissie van het nieuwe blad lijkt niemand gelukkig te maken, ook al niet omdat die Belg Johan Anthierens heet, een naam die sommigen bij voorbaat al met angst vervult. Voor Anthierens, auteur van Het Belgisch Domdenken en Vlaanderens meest rebelse journalist, zijn tegenwoordig álle Vlaamse persorganen gesloten. Anthierens verspreidt zijn - vooral cultuurpolitieke - commentaar nu per eenmansnieuwsbrief. Gaandeweg geheten.

De onderhandelingen over de overname van Elseviers literaire en populair-literaire fondsen door M & P Boeken zijn nog niet afgerond, maar zijn de literaire auteurs van Elsevier (Herman Pieter de Boer, Dimitri Frenkel Frank, Adriaan van der Veen, Bouke Jagt, Max Dendermonde, Gerard Reve) wel bereid zich over te láten nemen? ‘Het overleg met de auteurs vindt pas plaats nadat de overname door M & P formeel rond is,’ vertelde Elsevier-directeur Norbert van den Berg daarover. Totdat het zover was werden de auteurs via een gestencilde brief op de hoogte gesteld van de plannen. Een kleine inventarisatie leert dat de betrokken auteurs het verlangde geduld niet zullen betrachten. Alleen Adriaan van der Veen zal het naar eigen zeggen ‘rustig afwachten’, en vermijdt elk ander antwoord door diplomatiek te zeggen dat hij dergelijke beslissingen altijd aan zijn literair agent overlaat. Werk van Herman Pieter de Boer (Miss Mitzi) en Dimitri Frenkel Frank (Mémoires van een lafaard) verscheen al voor de uitverkoop van Elsevier bij De Fontein en De Prom, waar uitgever Wim Hazeu nu ook Bouke Jagt heeft binnengehaald. Gerard Reves brievenboeken verschenen al bij Veen, zodat het aannemelijk is dat Reve definitief naar uitgever Dick Gubbels vertrekt, een bericht dat Veens directeur Bert de Groot niet kan of wil bevestigen: ‘Dat zou goed nieuws zijn.’ Max Dendermonde wordt bij Het Spectrum door Joost Bloemsma verwelkomd als de eerste literaire auteur van een aldaar nieuw op te richten Nederlandstalig fonds. ‘Een kleine literaire top,’ zegt Bloemsma, ‘waarin ook debuten zullen gaan verschijnen.’