Hoe kon vlucht KAL 007 zo ver van de route afwijken?
Achtergronden van de neergeschoten Koreaanse jumbojet
Shootdown. The Verdict on KAL 007 door R.W. Johnson Uitgever: Chatto & Windus, 335 p., f50,90
Cees Wiebes
anp
In de zomer van 1983 begon Korean Air Lines (KAL) een grote reclamecampagne in de Verenigde Staten met als doel meer klanten te trekken. De wervingstekst die men gebruikte, luidde: ‘Our flights not only seem shorter, they are shorter!’ Deze boodschap heeft wel een zeer navrante betekenis gekregen voor de passagiers van een vlucht van Korean Air Lines, de KAL 007. Het betreft hier de KAL-jumbojet die in de nacht van 31 augustus 1983 door een Sovjet-gevechtsjager werd neergeschoten boven de zee van Japan waarbij 269 passagiers het leven verloren. Deze Boeing 747 was op weg van Anchorage (Alaska) naar Seoel en had gedurende twee uur boven een van de meest militair gevoelige gebieden van de Sovjetunie gevlogen. Op een gegeven punt was de jumbojet zelfs ruim 580 kilometer van haar geplande route verwijderd. Door welke oorzaak KAL 007 uiteindelijk zo ver van zijn route afweek is tot nu toe een van de grootste mysteries in de geschiedenis van de burgerluchtvaart. Weliswaar stelde de International Civil Aviation Organisation een onderzoek in, maar dat kan allesbehalve grondig genoemd worden. Eén ding is echter wel zeker: de Sovjets schoten KAL 007 neer en dat hebben ze geweten ook. Want in de dagen die op het neerschieten volgden viel de hele wereld onder aanvoering van de Verenigde Staten over Moskou heen en in de diverse internationale fora (waaronder de Verenigde Naties) werd de Sovjetunie voor deze ‘barbaarse daad’ scherp veroordeeld. Van Amerikaanse zijde werd geen middel onbeproefd gelaten om de Sovjets te brandmerken, en in dit kader zegt de uitspraak van de Amerikaanse senator Jesse Helms voldoende: ‘This is the best chance we ever had to paint those bastards into a corner.’ Ook in andere opzichten had dit drama gevolgen, want de verscherping van de Oost-West-tegenstellingen die hierop volgde zorgde er en passant voor dat de Amerikaanse regering haar omstreden
MX-raketprogramma door het Congres drukte.
Nu bijna drie jaar na dato zijn nog steeds vele vragen omtrent deze vlucht van de KAL 007 onopgehelderd, ondanks de vele artikelen en diverse studies die aan deze affaire zijn gewijd. De laatste maanden is vooral in de New York Review of Books en in The Nation nog een pittige discussie gevoerd over deze zaak. Wat daarbij opviel was dat de deelnemers zich lieten verleiden om toch vooral zeer breedvoerig op de technische aspecten van het drama in te gaan. Voor de lezer die niet bekend is met Inertial Navigation Systems, Heading Modes, Distance Measuring Equipment, Logo Lights et cetera, was de discussie daardoor vaak moeilijk te volgen. Dat het ook anders kan bewijst de Britse politicoloog R.W. Johnson met zijn Shootdown, The Verdict on KAL 007. Johnson is erin geslaagd een voortreffelijke studie over deze affaire te schrijven en daarbij niet te verzanden in de vele technische aspecten die aan deze zaak vastzitten. Hij weet de tot nu toe bekende feiten op een zeer overzichtelijke wijze te ordenen en brengt nieuwe onthullingen boven tafel, maar vooral plaatst hij de hele affaire in de juiste internationale politieke en militaire context.
De grote vraag bij alle onderzoek is voortdurend geweest: hoe kon KAL 007 zo ver van zijn geplande route afwijken en was er eventueel opzet in het spel? Uit het materiaal dat in de afgelopen drie jaar boven tafel is gekomen blijkt nu langzaam maar zeker dat mechanisch falen van de boordapparatuur in de jumbojet nagenoeg uitgesloten moet worden. In feite worden de vermoedens steeds sterker dat opzettelijk menselijk handelen ten grondslag lag aan de grote koersafwijking. Voor deze veronderstelling brengt Johnson vrij veel en overtuigend materiaal boven tafel. Zo blijkt bijvoorbeeld dat KAL 007 al direct na vertrek uit Anchorage van zijn route begint af te wijken en dit zelf niet corrigeert, ondanks de vele mogelijkheden daartoe, die de bemanning echter onbenut laat. Ook valt vanwege die afwijking het rechtstreekse radiocontact met Anchorage ruim twee uur weg en moet men een ander toestel, de KAL 015, als tussenstation gebruiken. Wederom een aanduiding voor de bemanning dat er iets mis was. Op diverse momenten tijdens de vlucht vergeet de bemanning de koers te checken en is zij niet attent op datgene wat om haar heen gebeurt. Dit is meer dan merkwaardig te noemen voor een ervaren bemanning die goed bekend is met de geplande route. Het is de opeenhoping van deze en andere gebeurtenissen die Johnson doet concluderen dat de bemanning zeer bewust was van het feit dat men op een verkeerde route vloog. Een route die KAL 007 het Sovjet-schiereiland Kamtsjatka (een en al militaire bases) liet overvliegen en uiteindelijk deed belanden boven het eiland Sachalin.
Een nieuwe onthulling die Johnson in dit verband naar voren brengt is de volgende. Op het vluchtplan dat de bemanning in Anchorage heeft achtergelaten staat een aantal aantekeningen van de Koreaanse piloot, namelijk 1501 NM (Nautical Miles) en 3.22 uur. Johnson is gaan rekenen en komt tot de ontdekking dat op die afstand en dat tijdstip KAL 007 het Sovjet-luchtruim binnenvloog. Een andere aantekening van de piloot ergens midden op het vluchtplan geeft 250 NM aan: vergeleken met zijn oorspronkelijke route had KAL 007 op dat moment nagenoeg een routeafwijking van 250 NM! De piloot wist dus blijkbaar vóór het vertrek uit Anchorage al dat de jumbojet het Sovjet-luchtruim zou gaan penetreren en menselijke opzet ligt dan wel erg voor de hand. Er is ook wel eens gesuggereerd dat de bemanning een kortere route wilde vliegen om brandstof en tijd te besparen. Nog afgezien van de onevenredige risico's die hiermee verbonden zijn ontdekte Johnson dat de bemanning in Anchorage juist meer brandstof dan gebruikelijk liet bijtanken. Vreemd is ook dat men vracht achterliet, terwijl het vrachtruim slechts halfvol was.
Auteursrechtelijk beschermd