De batik en het indigo-blauw
Voorheen de koloniën
Bloemen van het heelal door Alit Veldhuisen-Djajasoebrato Uitgever: Sijthoff, 200 p., f65,-
Moties of Life in Toba Batak Texts and Textiles door S.A. Niessen Uitgever: KITLV/Foris, 250 p., f35,-
Indigo. Leven in een kleur door Loan Oei e.a. Uitgever: Fibula-Van Dishoeck, 225 p., f69,50
Tropische jaren door Cornets de Groot Uitgever: De Prom, 140 p., f22,50
Tessel Pollmann
Wayang, batik en de Borobudur. Voor veel mensen is dat Indonesië, en als dat nu eenmaal zo is, dan is het ook maar het beste althans van wayang, batik en de Borobudur veel te weten. De rest komt dan later wel. Nu dan eerst de batik.
Mooie boeken genoeg. De belangstelling voor batik is ook in het buitenland heel groot en gedegen, en wie naar de stadsbibliotheek van Haarlem gaat, treft daar de beste boeken op dit terrein aan. Boekhandel Erasmus op het Spui te Amsterdam is ook een goudmijn op dat gebied: daar zie je bijvoorbeeld het boek van Inger Mc Cabe Elliott, Batik Fabled Cloth from Java, van Galerie Smenk in Keulen.
Veel van al dat moois is onbetaalbaar. Maar er zijn Nederlandse uitgaven die niet al te duur en zeer goed zijn, zoals het boek Bloemen van het heelal van Alit Veldhuisen-Djajasoebrata over Indonesische batiks. Dat boek, prachtig geïllustreerd en zeer kundig geschreven, sluit aan op een ander werk voor een groot publiek: het beeldschone werk Indigo, leven in een kleur, samengesteld door Loan Oei.
Indigo is een natuurlijke kleurstof, gewonnen uit de indigoplant die in vele koloniën werd verbouwd onder blanke dwang. Maar dat is maar een deel van het verhaal: het indigo-blauw is niet alleen treurnis, het heeft vele tinten, in sprookjesachtige mooie nuances, en in vele toepassingen. Afgelopen winter was er in het Tropenmuseum de Indigo-tentoonstelling, waar talloze oude en jonge stoffen en kledingstukken geverfd met indigo te zien waren. Iedereen die iets met kleur, mode, textiel, Azië, Afrika, de koloniën of schilderkunst te maken had, verdrong zich daar. De zeldzame kleurenpracht herhaalt zich in het boek Indigo dat bij deze expositie werd gemaakt door een grote club Nederlandse specialisten. Die behandelen onderwerpen als de indigo en de koloniale afpersing, maar ook een schitterend mythisch volksverhaal uit Liberia over indigo, net als de geschiedenis van de indigo in de Helmondse textiel waar mijn overgrootvader blauwverversbaas was - dat wil zeggen arbeider die in een van de grote katoendrukkerijen die de goedkope imitatiebatiks voor heel Afrika drukten, het verfmengsel bereidde uit de indigoplant, zodat het een egale kleur afgaf en niet bedierf.
In het boek Indigo wordt ook de overgang beschreven van het natuurproduct naar het synthetisch product dat na 1900 opkwam en hoogtij viert in de spijkerbroek. Maar dat is een vulgaire toepassing van wat ooit mystiek blauw was geweest dat universeel werd gebruikt: bij bergstammen in Birma, in de kostuums van etnische minderheden in Zuid-China, in West-Afrika en als basiskleur voor talloze schitterende batiks in Java waarover ook weer Alit Veldhuisen schrijft. Het bijzondere van Indigo is de verbinding die wordt gelegd tussen dit ‘blauw van de hemel’ met antropologie en boerengeschiedenis.
Een Toeareg met indigo sluier
Een heel bijzonder boek, tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhardfonds en Banero-Spaarneveste bv. Zeventig gulden ervoor is veel geld, maar niet duur. Voor de vele Nederlanders die naar Sumatra gaan in de vakantie, is er een specialistisch werk over Motifs of Life in Toba Batik Texts and Textiles. In dit boek beschrijft S.A. Niessen de mythologische en religieuze motieven die in het weefwerk worden opgenomen. Geen batik is zonder betekenis, geen batik kan gedragen worden bij iedere gelegenheid. Wie de rode ulos bewondert die de moderne man over de schouder van zijn witte overhemd draagt als hij dansen gaat, kan hier vinden wat de ulos eigenlijk is.
Verwantschap, vruchtbaarheid, ruimte en tijdsbesef zijn de thema's van de lange, in het Engels vertaalde mythe waarvan dit boek de tekst bevat. Een uitgave van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, waar iedereen met een gedegen belangstelling voor Azië en de Caraïben lid van kan worden, waarna alle boeken nog slechts 60% van de totaalprijs kosten.
Auteursrechtelijk beschermd