Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

Het woud is al te donker
Teleurstellende engheid in ‘Duivelsnaaigaren’

Duivelsnaaigaren door Catherina Duval Uitgever: Nijgh & Van Ditmar, 136 p., f15, -

Robert-Henk Zuidinga

De Goudse schrijfster Catherine Duval had tot nu zes bundels met ‘demonische vertellingen’ gepubliceerd en is daarmee de enige Nederlandse auteur die werk maakt van het literaire griezelverhaal. Haar werk past in de traditie van de gothic story, zowel qua decor - zolders, kelders en kerkhoven, donkere bossen, afgelegen landhuizen en slingerpaden in middernachtelijk maanlicht - als qua thema: twee door de dood gescheiden geliefden, bezoek aan gene zijde, de invloed van (welwillende of juist wraakzuchtige) geesten.

Aan haar zes boeken heeft Duval nu Duivelsnaaigaren toegevoegd, dat vier van zulke verhalen bevat. Duivelsnaaigaren is de naam van een onkruid dat op de heide woekert en dat, hoewel het fraai en onschuldig oogt, dodelijk is voor de planten die het omstrengelt. De suggestie van de titel ligt voor de hand: de vertellingen beginnen rustig en lieflijk maar hebben de lezer, voor hij het goed en wel in de gaten heeft, in een wurgende greep genomen en laten hem niet meer los voor hij zich aan die duistere fantasiewereld heeft overgeleverd.

Het zou mooi zijn als die symboliek klopte, maar bij het merendeel van de verhalen werkt het niet zo. Er bestaat een theorie - die ik van harte onderschrijf - dat een griezelverhaal (of -film) meer effect heeft naarmate er meer aan het voorstellingsvermogen van de lezer (kijker) wordt overgelaten. Hoe gedetailleerder het monster of het spook beschreven wordt, hoe meer het bloed van de pagina's druipt en de afgehakte lichaamsdelen in het rond vliegen, hoe minder ruimte de lezer gelaten wordt zijn eigen angsten te projecteren op de gebeurtenissen en personen in het verhaal. De schrijver draagt het materiaal aan, de lezer bezorgt zichzelf kippevel.

Wraakzuchtige vlerken

Catherine Duval benadrukt van bladzij tot bladzij en van voorval tot voorval hoe eng het allemaal wel niet is, hoe donker het woud, hoe slecht het karakter van een demon, hoe peilloos het verdriet van een achtergeblevene. Graag gekozen bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden zijn ‘afschuwelijk, vervloekt, gruwelijk’ en ‘angst, afgrijzen, verschrikkingen, doodsangst’ enzovoort. Een typerend citaat uit het titelverhaal beschrijft een geestesverschijning ‘in al haar verschrikkelijkheid. Lang, dun, met uitgestrekte klauwachtige handen wijzend (het) witte gelaat groenig fluorescerend, de ogen poelen van haat. Het zwarte gapende gat van de mond stootte een geluid uit, dat zijn trommelvliezen dreigde te verscheuren. De grijs-witte haren fladderden om de gestalte als wraakzuchtige vlerken.’

De schrijfster laat zich de verhalen influisteren door een geest; haar dialogen met hem verbinden de teksten en geven er commentaar op. Na het verhaal ‘Duivelsnaaigaren’ vervolgt ze met: ‘Oef,’ zei ik tegen mijn verteller. ‘Dat was weer eens een echte, ouderwetse gruwel.’ Tot die verzuchting moet nu juist de lezer gebracht worden, en het liefst zonder indianentaal.

Dat ze te veel voor haar lezers in vult, is niet de enige aanmerking bij het werk van Duval. Ze schrijft ook in een niet heel lenig Nederlands: ze is zeer scheutig met bijvoeglijke naamwoorden - ‘De warme zon (...) speelde met de zwartzijden jurk van een bijzonder mooie vrouw (...). Haar zwarte krullen dansten overmoedig in de wind. (...) Om haar boogvormige lippen lag een triomfantelijke glimlach. Met lichte, veerkrachtige passen liep ze naar de auto’ - en ongeremd in het gebruik van de komma. Zinnen als ‘Onwillekeurig klemden zijn handen zich om de vensterbank, steun zoekend om niet te vallen,’ en ‘Hij was niet het soort man, die zij uit zou kiezen,’ zouden een echte schoolmeester naar het rode potlood doen grijpen.

Desondanks slaagt ze er om de zoveel verhalen in de juiste toon te treffen. ‘De spin’ uit Beelden zonder spiegelbeeld (1981), bijvoorbeeld, is een perfect griezelverhaal. Zo zouden er meer moeten zijn. De Nederlandse griezelliteratuur is al zo karig bedeeld.

■