Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 8]

Een overdosis van het sprookjesachtige
Avonturenroman van Renate Dorrestein

Noorderzon door Renate Dorrestein Uitgever: Contact. 192 p., f24,90

Martje Breedt Bruyn

Eind jaren zestig werd het opeens een rage: J.R.R. Tolkien lezen. Mensen die je voorheen zelden betrapte op het vrijwillig openslaan van een boek bleken plotseling niet aanspreekbaar zolang ze De Hobbit nog niet uit hadden, en zelfs kennissen die wel serieuze lezers waren rustten niet voordat ze wisten hoe de queeste van Frodo en zijn reisgenoten door de Schaduwbergen naar het rijk van Mordor was afgelopen. Je maakte het zelfs mee dat stellen die hun pas ontdekte wederzijdse liefde als alleenzaligmakend beschouwden, elkaar naar het leven stonden als de een een deel van In de ban van de ring niet snel genoeg uit had naar de zin van de ander.

Dit is al weer lang geleden, en een kleine enquête onder de Tolkien-fanaten van toen leert dat geen van hen graag gedwongen zou willen worden om de tocht naar Mordor nog eens te lezen. ‘Dat was leuk toen we jong waren, en daarom eenmalig,’ luidt samengevat hun commentaar.

Of Renate Dorrestein ooit ook de Tolkien-verslaving onder de leden had is mij onbekend, maar als ik haar boeken lees krijg ik sterk de indruk dat dit het geval was. En de liefde voor het epos en de middeleeuwse sage lijkt bij haar geen bevlieging te zijn, maar een invloed waar ze nog steeds niet van los is. Neem bijvoorbeeld haar derde roman Noorderzon. Het feit dat de bestuurster van een auto om het leven komt terwijl de hoofdpersoon. Topaas, met een flink stuk in haar kraag op de fiets daar de oorzaak van is, zit Topaas zo dwars, dat ze het dagelijks leven - dat daarvoor volgens de beschrijving alleraangenaamst moet zijn geweest - niet meer aan kan. Plotseling gaat ze op een soort boetetocht. Ze hoort vertellen van een geheimzinnig eiland ergens ver weg in het noorden, en daar hoopt ze antwoord te vinden op de vraag hoe het mogelijk is dat je kwaad kunt aanrichten terwijl je bedoelingen niet slecht zijn.

Na het ongeval ontdekt Topaas dat overal waar ze komt ongelukken gebeuren. Het begon al thuis, maar het zet zich voort tijdens haar reis en op het duistere eiland. Zij komt tot het verontrustende besef in het bezit te zijn van het boze oog. Behalve van haar schuldgevoel, probeert ze ook daar van af te komen.

Witte vleugels

Met dit thema, de vraag hoe je jezelf weer recht in de ogen kunt zien, is niets mis. Maar waarom is het nodig om zo'n boetetocht zich te laten afspelen in een omgeving die volstrekt buiten de realiteit ligt? Waarom kan Topaas niet gewoon in haar eigen omgeving op zoek gaan naar een methode om met zichzelf in het reine te komen, en moet ze, gedirigeerd door de schrijfster, bizarre avonturen beleven te midden van bonkige types, woeste stamelaars, sluipende monniken, een geheimzinnige abt en een zielige doofstomme jongen? Al die duistere krochten, onderaardse gangen, toespelingen op vroegere moorden en geheimzinnige voorspellingen leiden maar af van de vraag waar het om gaat: wat moet Topaas aan met haar schuldgevoel? Ik word er knorrig van als een belangrijke rol in het verhaal wordt gespeeld door een kolachtig vrouwtje dat Kweetal-achtige zinnen bezigt als ‘vermemel je niet’, ‘mij kun je niet in de nestel knopen’ en ‘schavel je weg’. Ik raak verveeld als ik lees dat Topaas tot het inzicht komt dat ze letterlijk het leven van andere personages moet overnemen, bij wijze van boete. En ik kan er al helemaal niet tegen als Topaas tegen het eind van het boek opeens voorzien blijkt van witte vleugels, terwijl ze ook nog haar stem kwijt is, ook al zit het hele boek vol verwijzingen naar de symbolische waarde daarvan.

Renate Dorrestein
corinne noordenbos

De toenemende irritatie komt niet door de manier van schrijven van Dorrestein, want schrijven kan ze. Haar stijl is vol vaart, de typeringen en observaties zijn aanstekelijk en raak verwoord, maar de sagevorm van het verhaal overschreeuwt de inhoud.

Haar roman Buitenstaanders had nu en dan ook sprookjesachtige elementen, maar in dat boek was er nog sprake van een zekere dosering, zelfs zó dat die soms een thrillerachtig effect had. Noorderzon lijdt aan een overdosis van het sprookjesachtige, waardoor het boek zichzelf verwijst naar het duistere Graveneiland waar de bewoners van het noordelijke eiland zo moeilijk over doen.

In Noorderzon komen ook passages voor waaruit blijkt dat Dorrestein wel degelijk in staat is om interesse te wekken voor wat ze verzint. Dit gaat dan om gebeurtenissen die zich dicht bij huis afspelen. Een paar weken voor haar onverwachte vertrek had Topaas een meisje van haar werk toestemming gegeven om zolang ze geen ander onderkomen had bij haar te logeren. Topaas was ook in het bezit van een lang niet onaardige minnaar, en de manier waarop dit kleine thuisfront reageert op het relaas van Topaas - dat hen ingesproken op bandjes bereikt - leven trefzekere en vrolijkstemmende bladzijden op. Boeiend beschreven vind ik de ontwikkeling dat de jonge logée, nu Topaas zo gek is geweest om met onbekende bestemming te vertrekken en daar vreemde zaken te beleven, van de gelegenheid gebruik maakt om zich Topaas' plaats in hart en bed van de minnaar te verwerven.

Helaas heeft Dorrestein ook deze ‘Amsterdam-connectie’ van het verhaal uiteindelijk overgeheveld naar de wonderbaarljke situatie op het Tolkien-achtige eiland. Dat was nodig voor de plot, dat wel, maar het is een teleurstelling voor de lezer die juist bij de passages over de minnaar en de logée even zijn irritatie dreigde te vergeten.

■