Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 3]

Bernard Malamud

Een man die te lang man moest zijn
Philip Roth gedenkt Bernard Malamud

Op 18 maart van dit jaar overleed de Amerikaans-joodse schrijver Bernard Malamud. Hij werd tweeënzeventig jaar. Bijna alle romans en verhalen van Malamud zijn in het Nederlands vertaald, van zijn debuut The Natural (1952) tot God's Grace (1982). Goed een maand later had in New York een herdenkingsplechtigheid plaats in het YMCA-gebouw in de 92nd Street - bekend als de ‘literary Y’ -. Familie, vrienden en schrijvers spraken over hem en haalden herinneringen op. Onder hen was ook Henk Romijn Meijer die met zijn vrouw al jaren bevriend was met Malamud. Hij schreef zijn persoonlijke impressies over deze bijeenkomst op. Ook op 20 april verscheen in The New York Times Book Review een herdenkingsartikel van Malamuds vriend en collega Philip Roth. Hij beschrijft hun eerste en latere ontmoetingen en vele paralellen tussen werk en leven van Malamud zoals Roth dat heeft gekend. Bij Meulenhoff verscheen een dezer dagen de bundel met alle verhalen van Malamud, vertaald door Else Hoog en Dorinde van Oort: De verhalen. Op deze en volgende pagina's zijn de persoonlijke herinneringen en indrukken van Philip Roth en Henk Romijn Meijer afgedrukt, Anthony Paul bespreekt de verhalen.

Philip Roth

‘Rouwen valt niet mee,’ zei Cesare. ‘Als de mensen dat eens wisten werd er minder gestorven.’ Uit Life is Better Than Death van Bernard Malamud.

In februari 1961 reisde ik vanuit Iowa City, waar ik les gaf in de schrijvers-workshop van de universiteit en de laatste hand legde aan een tweede boek, naar het westen om aan een klein college in Monmouth, in Oregon, een lezing te houden onder de titel Het schrijven van Amerikaanse literatuur. Een vriendje uit mijn doctoraaltijd aan de universiteit in Chicago gaf daar les en had de uitnodiging verzorgd. Ik ging er niet alleen op in omdat de reis me de gelegenheid zou bieden om voor het eerst in vijf jaar weer eens mijn vrienden Bob en Ida Baker en hun kleine kinderen te zien, maar ook omdat Baker beloofde dat hij als ik kwam ervoor zou zorgen dat ik Bernard Malamud ontmoette.

Bern gaf les aan de staatsuniversiteit van Oregon, in het nabijgelegen Eugene. Hij woonde in Eugene (50.000 inwoners), nadat hij in 1949 New York (8.000.000 inwoners) en een baan aldaar als leraar aan een avondschool vaarwel had gezegd - twaalf jaar in het Verre Westen waarin hij Oregons eerstejaars de grondbeginselen van de Engelse compositie bijbracht en zelf schreef: zijn onorthodoxe honkbalroman The Natural, zijn in donker Brooklyn gesitueerde meesterwerk The Assistant, en verder nog vier of vijf van de beste Amerikaanse verhalen die ik ooit heb gelezen (of nog lezen zal). En de andere verhalen mochten er ook zijn.

In het begin van de jaren vijftig las ik Malamuds later in The Magic Barrel gebundelde verhalen toen ze verschenen - en zodrá ze verschenen - in Partisan Review en het oude Commentary. Naar mijn idee deed hij destijds evenveel voor zijn eenzame joden en hun joodse vormen van mislukking, zo typerend voor immigranten - voor die Malamudiaanse mannen ‘aan wier pijn nooit een eind kwam’ - als Samuel Beckett in zijn langere werk deed voor de zwaargeplaagde Molloy en Malone. Beide schrijvers, hoewel onverbrekelijk verbonden met het gemeenschapsleven van hun kring, maakten hun raciale herinneringen los uit het grotere sociaal-historische kader, richtten zich vervolgens zo zorgvuldig als ze konden op de deerniswekkende verzetsstrijd die de meest hulpelozen onder hun ‘oude landgenoten’ dagelijks leverden en schiepen onvoorzien parabels van frustratie, doortrokken met de ernst van de grimmigste filosofen.

[p. 4]

Evenals Beckett schreef Malamud over een schrale wereld vol pijn in een geheel eigen taal - in zijn geval een Engels dat dikwijls ook buiten de geëigende dialogen voor een groot deel leek te zijn bijeengegaard uit wat men wellicht zou hebben versleten voor de minst belovende voorraad die voorhanden was: het onmagische vat (the unmagic barrel) van de wendingen, inversies en dictie van de joodseimmigrantentaal, een berg verbale knekels die tot hij ze in zijn vroege verhalen naar zijn droevig pijpen liet dansen, voor niemand nog van enig nut leken te zijn buiten de oost-joodse moppentapper en de handelaar in nostalgie. Ook als hij dat parabelproza doordreef tot het uiterste, behielden Malamuds metaforen een spreekwoordelijke klank. Ook in zijn meest bewust-oorspronkelijke momenten, als hij in zijn grimmig verhaalde, bezielde vertellingen de behoefte voelde zijn diepste toon aan te slaan, bleef hij trouw aan wat oud en alledaags leek, waarbij hij door achteloos de ontroerendst onopgesmukte poëzie ten beste te geven alles nog triester maakte dan het al was - ‘Hij probeerde iets aardigs te zeggen, maar zijn tong hing in zijn mond als dood fruit aan een boom en zijn hart was een zwartgeverfd raam.’

De zevenenveertigjarige man met wie ik kennis maakte in het kleine huis van de Bakers in Monmouth in Oregon, wekte in 1961 geen ogenblik de indruk dat hij zo'n regel kon hebben geschreven, toen niet en evenmin in al de jaren dat ik hem daarna gekend heb. Voor iemand die was opgegroeid tussen zulke mensen leek Bern op het eerste gezicht sprekend een verzekeringsagent - hij had door kunnen gaan voor een collega van mijn vader en net als hij in de jaren dertig en veertig in dienst kunnen zijn bij het districtskantoor van de verzekeringsmaatschappij Metropolitan Life in het centrum van Newark. Toen Malamud na het bijwonen van mijn lezing het halletje bij de Bakers binnenkwam en daar op de mat zijn natte overschoenen uitdeed, zag ik het soort plichtsgetrouwe, hoffelijke, bezique spelende loontrekker wiens commentaren en gesprekken de achtergrondmuziek van mijn jeugd waren geweest, een taaie, doorgewinterde levensverzekeringsagent die niet op de vlucht gaat voor de grommende hond of onrust bij de kinderen veroorzaakt als hij na het donker boven in het trappenhuis van de huurkazerne verschijnt - bedaard geruststellend met zijn gleufhoed en zwarte overjas, en met onder zijn arm zo'n grote, zwarte, langwerpige klapper die er voor mij als jongen uitzag als een miniatuur voorbode van de doodkist - teneinde te proberen van de arme kostwinner de halve dollar los te krijgen die moet voorkomen dat zijn polis verloopt. Niemand is bang van hem, maar het is ook niet meteen lachen geblazen; hij is tenslotte de man van de verzekering, van wie je het alleen kunt winnen door te overlijden.

Dat was de tweede verrassing aan Malamud. Amper een lach, geen enkel vertoon van de speelsheid die geregeld opflakkerde zelfs in die kale, pover verwarmde, armzalig ingerichte etagewoningen waarin de noden van zijn begravenen werden opgevoerd, laat staan van de griezelige grappenmakerij die de charme vormt van The Natural. Er waren verhalen van Malamud, zoals Angel Levine - en later The Jewbird en Talking Horse - waarin de grap vlak bij de kunst leek te liggen, waarin de charme van de kunst juist de manier was waarop er humoristisch op de rand van de grap werd gebalanceerd, en toch heeft hij me bij al onze ontmoetingen in de loop van vijfentwintig jaar zover ik weet maar twee keer een mop verteld. Joodse dialectmoppen, zeer vakkundig verteld, dat wel - maar dat was alles: voor vijfentwintig jaar waren twee moppen genoeg.

Het was nergens voor nodig ook maar iets te overdrijven buiten de rekenschap aan zijn kunst. Bern liep niet te koop met zichzelf en hij vond het niet nodig om te koop te lopen met zijn thema's, zeker niet terloops tegenover een vreemde, of zelfs maar onder de vrienden die hij graag bijeenbracht in de beschaafde entourage van zijn eigen woonkamer. Hij zou zelfs niet met zichzelf te koop hebben kunnen lopen als hij zo gek was geweest om het te proberen, en zo gek om het te proberen had hij evenmin kunnen zijn - nooit gek zijn was een klein deel van zijn grotere last. S. Levin, die Chaplin-achtige docent in A New Life, die zijn eerste college geeft met zijn gulp wijd open, is keer op keer knettergek, maar Bern zelf nooit. Kafka had net zo min een kakkerlak kunnen worden als Malamud had kunnen veranderen in een Levin, het komisch slachtoffer van een erotisch ongelukje op de donkere achterafweggetjes tussen de bergen van Oregon en stiekem op weg naar huis, halfnaakt, om drie uur 's nachts, met als Sancho Panza naast zich een seksueel ontstemde serveerster met niet meer aan dan één schoen en een beha. Seymour Levin, de exdronkelap, en Gregor Samsa, het insekt, belichamen op vernuftige wijze daden van kolossale zelfbespotting, waarmee ze beide schrijvers een eigenaardig opbeurende soort masochistische verlichting verschaffen van de druk der nuchterheid en waardige geremdheid die duidelijk de hoeksteen van hun bezadigde houding vormde. Zoals bij menig schrijver mocht bij Malamud uitbundig effectbejag, evenals verschroeiende zelfspot, alleen worden getoond door middel van wat Heine Maskenfreiheit noemde, de vrijheid geschonken door maskers.

De treurende chroniqueur van menselijke nood die botst met menselijke nood, van genadeloos weerstane - en hoogstens oppervlakkig gelenigde - nood, van geblokkeerde levens gekweld door de behoefte aan het licht, de stimulans van een sprankje hoop - ‘Een kind dat een bal recht omhoog gooide, zag een bleek stukje lucht’ - deed zich zelf het liefst voor als iemand wiens noden niemand iets aangingen behalve hemzelf. Toch was uitgerekend zijn nood zo schrijnend, dat het zelfs nu nog pijn doet om alleen al aan de ómvang ervan te denken. Het was de nood om lang en ernstig na te denken over alle eisen gesteld door een overbelast en overbelastend geweten dat folterend verscheurd werd door het aangrijpende van ongelenigde menselijke nood. Dat was een thema van hem dat hij niet geheel verborgen kon houden voor iemand die ook maar even nadacht over de vraag waar de verbinding lag tussen de man die zich uit had kunnen geven voor je verzekeringsagent en de meedogenloze moralist van de claustrofobische verhalen over ‘dingen waar je niet omheen kunt’. In The Assistant komt de kruimeldief en zwerver Frank Alpine terwijl hij boete doet achter de toonbank van een noodlijdende kruidenierswinkel die hij ooit had helpen beroven, tot een ‘angstwekkend inzicht’ over zichzelf: ‘dat hij al de tijd dat hij net deed van niet, een man met een strenge moraal was geweest’. Ik vraag me af of Bern vroeg in zijn leven niet tot een even angstwekkend en misschien wel angstwekkender inzicht is gekomen over zichzelf: dat hij een man met een strenge moraal was die alléén maar net kon doen van wel.

Ongeschreven regel

Tussen onze eerste ontmoeting in Oregon in februari 1961 en onze laatste ontmoeting afgelopen zomer bij hem thuis in Bennington, in Vermont, zag ik Bern zelden vaker dan een of twee keer per jaar, en enkele jaren lang, nadat ik in de New York Review of Books een essay had geschreven waarin Pictures of Fidelman en The Fixer werden bekeken vanuit een gezichtshoek die hem niet aanstond - hetgeen ook niet te verwachten was geweest - zagen we elkaar helemaal niet. Halverwege de jaren zestig, toen ik veelvuldig geruime tijd te gast was in de kunstenaarskolonie van Yaddo, in Saratoga Springs in New York, niet zo ver rijden van Bennington, kon ik terecht bij hem en zijn vrouw Ann als ik zin had om een paar uur de eenzaamheid van Yaddo te ontvluchten; in de jaren zeventig, toen we beiden lid waren van de raad van bestuur van Yaddo, zagen we elkaar op een van de halfjaarlijkse bijeenkomsten; toen de Malamuds om de winters van Vermont te ontlopen hun toevlucht gingen zoeken in Manhattan en ik nog in New York woonde, aten we van tijd tot tijd met elkaar ergens in de buurt van hun flat bij Gramercy Park; en als Bern en Ann een bezoek brachten aan Londen, waar ik inmiddels een gedeelte van mijn tijd doorbracht, kwamen ze nu en dan eten bij Claire Bloom en mij.

Hoewel Bern en ik 's avonds uiteindelijk meestal terechtkwamen op boeken en schrijven, zinspeelden we zelden op elkaars werk, om nog te zwijgen van een serieus gesprek erover; we namen een discrete, ongeschreven regel in acht die bestaat tussen schrijvers zoals tussen ploeggenoten in een teamsport die elkaars rivalen zijn, en die precies begrijpen hoeveel openhartigheid er kan worden aangehouden op grond van professionele collegialiteit die voortkomt uit iets bindenders dan louter nabuurschap maar nog steeds minder vurig is dan bloedbroederschap, hoe diep de eerbied ook mag gaan. Blake zegt ‘tegenstand is de ware vriendschap’, en ook al klinkt dat zeer opbeurend, vooral voor wie de neiging heeft om dwars te liggen, en ook al is onderschrijving van die wijsheid in een optimale wereld waarschijnlijk voor iedereen het beste, onder de schrijvers op deze wereld, waar haatdragendheid, lichtgeraaktheid, onzekerheid en trots een nogal krachtig explosief kunnen opleveren, leer je genoegen te nemen met iets een tikkeltje vriendelijker dan regelrechte tegenstand als je onder schrijvers ook maar één ware vriend wilt hebben. Zelfs die schrijvers die dol zijn op tegenstand krijgen er gewoonlijk meer van dan hun lief is tijdens hun dagelijks werk.

Londen was de plaats waar we voor het eerst weer een ontmoeting arrangeerden na het essay in 1974 in de New York Review en de briefwisseling daarover die enkele jaren lang het laatste contact tussen ons was gebleven. Zijn brief was kenmerkend bondig en informeel geweest, één enkele zin, die misschien wat minder kribbig klinkt dan hij eruitzag, helemaal alleen op dat witte vel schrijfmachinepapier en geplaatst boven de handtekening in zijn kleine, afgemeten handschrift. Wat ik had geschreven over Fidelman en The Fixer, liet hij me weten, ‘is jouw probleem, niet het mijne’. Ik schreef onmiddellijk terug dat hij mettertijd wellicht zou gaan inzien dat ik hem door romanstructuren bloot te leggen waarvan hij zich mogelijk zelf niet geheel bewust was, waarschijnlijk precies het soort dienst had bewezen dat William Blake propageerde. Ik had niet echt het lef om Blake te noemen, maar dat was min of meer mijn verhaal: met wat ik had geschreven kon hij zijn voordeel doen. Niet zo afschuwelijk als dit soort briefwisseling soms kan zijn, maar ook weer niet iets waarmee we veel eer zouden inleggen in de geschiedenis der correspondentie. De verzoening in Londen tussen Bern en mij was in een ommezien voor elkaar. Om halfacht 's avonds ging bij Claire de bel, en zoals verwacht stonden daar, punctueel als altijd, de Malamuds. Onder het portieklicht omhelsde ik Ann met een kus, waarna ik haar met uitgestoken hand voorbij stevende op weg naar Bern, die me met zijn eigen hand uitgestoken kwiek de stoep op tegemoetkwam. In onze wederzijdse belustheid om als eerste te vergeven - of misschien als eerste vergeven te worden - sloegen we ten slotte haastig de handdruk over en kusten elkaar op de lippen, zo'n beetje als de arme bakker Lieb en de nog onfortuinlijker Kobotsky aan het slot van The Loan. De twee joden in het Malamud-verhaal, eens samen immigranten uit het vooronder, treffen elkaar na jaren van verbroken vriendschap achter in Liebs winkel en luisteren naar het verhaal van de bezoekingen in elkanders leven, verhalen zo aangrijpend dat Lieb totaal zijn oven vergeet, zodat het brood in rook opgaat. ‘De broden op de bladen,’ eindigt het verhaal, ‘waren zwart geworden stenen - verkoolde lijken. Kobotsky en de bakker omhelsden elkaar en zuchtten om hun verloren jeugd. Ze drukten hun monden op elkaar en scheidden voor eeuwig.’ Wij daarentegen gingen het huis binnen voor een volmaakte maaltijd en bleven daarna voorgoed vrienden.

In juli 1985, net terug uit Engeland, reed ik met Claire uit Connecticut naar het noorden om in Bennington bij de Malamuds te lunchen en de middag door te brengen. De zomer ervoor waren zij de tweeënhalf uur naar ons te komen rijden en daarna blijven slapen, maar Bern was nu niet tegen de reis opgewassen. De slopende nawerking van zijn operatie en beroerte drie jaar eerder had in toenemende mate zijn krachten aangetast, en de inspanning om zich niet lijdzaam neer te leggen bij al de belemmerende lichamelijke ongemakken had hem langzamerhand uitgeput. Ik zag hoe zwak hij was geworden zodra we aan kwamen rijden. Bern, die ongeacht het weer altijd kans zag je op het tuinpad ter begroeting op te wachten en weer uit te zwaaien, was weliswaar buiten in zijn popeline jasje, maar terwijl hij ons nogal grimmig knikkend verwelkomde, leek hij een ietsje naar één kant te hellen en zich tegelijkertijd overeind te houden, zuiver op wilskracht, volkomen roerloos, alsof hij bij de geringste beweging tegen de grond zou gaan. Het was onmogelijk om in hem ook nog maar een spoor te ontdekken van de onverstoorbare, besliste verzekeringsagent die ik jaren eerder voor me had gezien. De zesenveertigjarige getransplanteerde Brooklynner die ik had leren kennen in het Verre Westen, die manmoedige, dag en nacht werkende figuur met het ernstige, aandachtige gezicht en de kalende kruin en het meedogenloos bij Eugene (Oregon) horende kapsel, wiens bereidwillige mildheid aan de buitenkant allerminst was bedoeld om wie dan ook te misleiden omtrent de gegoten halsstarrigheid in de kern, was nu een uitgesproken broze, ernstig zieke man wiens volharding langzamerhand was opgebruikt.

Halsstarrigheid

Zijn hart en de beroerte en al de medicijnen, alles bij elkaar had de schade aangericht, maar een trouw lezer van de man en zijn werk kreeg onvermijdelijk de indruk alsof het najagen van die nooit aflatende aspiratie die hij deelde met zovele van zijn personages - om de ijzeren beperkingen van omstandigheden en persoonlijkheid te overwinnen teneinde een beter leven te leiden - ten slotte zijn tol had geëist. Hij had me nooit veel verteld over zijn jeugd, maar aan de hand van het weinige dat ik wist over zijn moeders

[p. 5]

dood toen hij nog klein was en over zijn vaders armoede en het gehandicapte broertje wiens beklagenswaardige lot Berns verantwoordelijkheid was geworden, stelde ik me voor dat hij geen andere keus had gehad dan zijn jeugd over te slaan en op zeer vroege leeftijd de volwassenheid te accepteren. En zo zag hij er nu uit - als een man die eenvoudig te lang man had moeten zijn. Ik dacht aan zijn verhaal Take Pity, en die onvergetelijke dialoog tussen Davidoff en Rosen in wat misschien wel de martelendste parabel is die hij ooit heeft geschreven over de halsstarrigheid van het leven zelfs tegenover - voorál tegenover - de meest halsstarrige verlangens. Ondervraagd door Davidoff, een volksteller in de hemel, over de dood van een arme joodse vluchteling, antwoordt Rosen, zelf zo juist onder de doden aangekomen: ‘Er ging iets kapot in hem, dat was het.’ ‘Wat ging er kapot?’ ‘Er ging kapot wat kapot gaat.’

Het was een hele trieste middag. Voor de lunch praatten we wat in de woonkamer; Bern vroeg Claire naar haar dochters operacarrière, ze praatten over zangers en zangkunst, en daarna vertelde hij over zijn eigen twee kinderen, maar hij moest vechten om zich te concentreren, en hoewel zijn wil niet eens bij machte was om terug te wijken voor een moeilijke opgaaf, was het ontmoedigend om te beseffen wat voor enorme beproeving alleen al het voeren van een gesprek met vrienden was geworden.

Toen we van de woonkamer verhuisden naar de achterveranda om buiten te lunchen, vroeg Bern of hij me naderhand de beginhoofdstukken van een eerste versie van een roman mocht voorlezen. Hij had me nooit eerder voorgelezen en evenmin ooit mijn mening gevraagd over werk dat nog onder handen was, en het verzoek verraste me. Het verontrustte me ook een beetje, en onder het eten vroeg ik me de hele tijd af wat voor boek het zou kunnen zijn dat te midden van al die ellende was bedacht en begonnen door een schrijver in wiens geheugen al enkele jaren zelfs de tafels van vermenigvuldiging waren vervaagd, en wiens gezichtsvermogen, eveneens aangetast door de beroerte, scheren elke morgen maakte tot wat hij laconiek aan me beschreef als ‘een avontuur’.

Na de koffie ging Bern naar zijn werkkamer en haalde het manuscript, een dun stapeltje papier, vlekkeloos betikt en netjes bijeengehouden met een paperclip. Ann, die last had van haar rug, excuseerde zich en ging wat rusten, en toen Bern zijn plaats aan tafel weer innam was dat om, ietwat formeel, op zijn rustige, indringende manier te gaan voorlezen, helemaal alleen voor Claire en mij.

Toen hij ging zitten viel me op dat overal rond zijn stoel op de veranda verspreide kruimels van zijn lunch lagen. Door een tremor was eten eveneens een beetje een avontuur geworden, en toch had hij zich ertoe gezet die pagina's te schrijven, zich wederom te wijden aan die zware taak. Ik moest denken aan het begin van The Assistant, het beeld van de ouder wordende kruidenier Morris Bober, die op een novemberochtend om zes uur de zware kratten melk van de stoeprand naar binnen sleept. Ik moest ook denken aan de inspanning die zijn dood was geworden - de financiële ondergang en lichamelijke ineenstorting nabij, gaat hij niettemin 's avonds naar buiten om vijftien centimeter verse maartsneeuw te ruimen van het trottoir voor de winkel waarin hij gevangen zit. Toen ik die avond thuiskwam herlas ik de bladzijden waarin de laatste geweldige krachtsinspanning wordt beschreven waarmee de kruidenier het karwei tracht te klaren. ‘Tot zijn verrassing hulde de wind hem in een ijzig jasje, en zijn schort wapperde luidruchtig. Hij had, eind maart, een zachtere avond verwacht... Hij smeet een nieuwe lading sneeuw de straat op. “Een beter leven,” mompelde hij.’

Het bleek dat er op elke bladzij niet al te veel woorden waren getikt en dat de hoofdstukken in die eerste versie uitzonderlijk kort waren. Ik vond wat ik hoorde niet slecht omdat er nog niets wás om goed of slecht te vinden - hij was nog niet echt begonnen, hoe graag hij ook wilde denken van wel. Het was of ik in een donker hol was binnengeleid, waar ik bij het licht van een fakkel het eerste ooit in een wand gekraste verhaal van Malamud te zien kreeg. Wat eerbied afdwong was niet wat er op de wand stond, maar meer de gedachte aan de machtige kunst die was voortgekomen uit zulke eenvoudige krabbels.

Ik wilde niet tegen hem liegen, maar met een blik op het dunne stapeltje pagina's in de handen van die zo broze man, kon ik evenmin de waarheid vertellen, ook al verwachtte hij dat wel van me. Ik zei eenvoudig, en maar een klein beetje ontwijkend, dat het mij een opening leek als alle openingen. Dat was meer dan oprecht genoeg tegenover een man van eenenzeventig die twaalf van de meest oorspronkelijke literaire werken had gepubliceerd die in de voorafgaande vijfendertig jaar door een Amerikaan waren geschreven. In een poging opbouwend te zijn opperde ik dat het verhaal misschien te traag op gang kwam en dat hij wellicht verderop kon beginnen, met een van de latere hoofdstukken. Toen vroeg ik waar het allemaal naar toe ging. ‘Hoe gaat het verder?’ zei ik, in de hoop dat we konden overstappen op wat hij in zijn hoofd had, ook al stond dat nog niet op papier.

Maar zo gemakkelijk liet hij zich niet afbrengen van wat hij - met zoveel moeite - had geschreven. Niets was ooit gemakkelijk, maar zeker het einde niet. Met een stem gesmoord van woede zei hij zacht: ‘Hoe het verder gaat doet er niet toe.’

In de stilte die volgde, voordat Claire hem met zachte drang in een gesprek manoeuvreerde over het soort figuur dat hij als held voor ogen had, was hij misschien wel even boos over zijn onvermogen om te voorkomen dat de behoefte aan geruststelling zo open en bloot ten toon werd gespreid, als hij op mij was omdat ik niets goeds te zeggen had. Hij wilde horen dat wat hij moeizaam tot stand had gebracht terwijl hij gebukt ging onder al die lasten, meer was dan wat hij in zijn hart moet hebben geweten dat het was. Hij leed zo dat ik graag had gewild dat ik kon zeggen dat het meer wás, en dat hij me áls ik dat gezegd zou hebben, had kunnen geloven.

Voor ik in het najaar naar Engeland vertrok, schreef ik hem een briefje dat ik er voorlopig niet zou zijn en nodigde ik hem uit de volgende zomer met Ann naar Connecticut te komen - het was onze beurt om hen te onthalen. Het antwoord dat me een paar weken later in Londen bereikte was in zijn droogheid typisch Malamud. Ze zouden heel graag komen, maar, hield hij me voor: ‘Volgende zomer is volgende zomer.’

Hij overleed op 18 maart, drie dagen voor de lente.

■

© New York Times Book Review

Vertaling: Rien Verhoef