Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 10]

Commercieel opportunisme
Berichten uit de filmwereld

The Futura Illustrated Film Guide door Jay A. Brown e.a. Uitgever: Futura, 448 p. Importeur: Van Ditmar, f39,35
Richard Attenborough's Chorus Line door Diana Carter Uitgever: New American Library, Plume Books, 127 p., f35,85

Ab van Ieperen

Met het nog steeds uitdijen van de markt van films-in-video-verhuur is er een navenante wildgroei ontstaan van allerhande naslagwerken waarin men zou kunnen opzoeken wat voor films men eigenlijk in huis haalt of wat men via de televisie krijgt thuisbezorgd. Vooralsnog lijkt een zelfs bij benadering complete catalogisering - in principe dus de catalogisering van tachtig jaar internationaal filmprodukt - een onmenselijke opgave, ook omdat steeds meer filmprodukties rechtstreeks worden gedumpt in de videoverhuur zonder voorafgaande bioscooproulatie en dus nog door niemand zijn gezien of beschreven. Bovendien blijken videodistributeurs vaak een merkwaardige en variabele dunk van hun doelgroepen te hebben en hun produkt daar letterlijk of in presentatie bij aan te passen.

Uit: Twee vrouwen van George Sluizer

Er worden niet alleen uitzinnige nieuwe titels verzonnen in de taal van het land van uitbreng, in één ruk worden ook nog vaak nieuwe ‘oorspronkelijke’ titels verzonnen. Alsof de feitelijke hegemonie van Hollywood al niet groot genoeg is, krijgt negentig procent van de films op de cassettedoos de Amerikaanse nationaliteit, ook al werden de films in Italië, Frankrijk, Spanje of Turkije geproduceerd en worden soms ook regisseurs- en acteursnamen hierbij aangepast. Vaak is men dan nog zo attent om dit boerenbedrog niet al te evident te maken en knipt de complete titellijst van de film zelf eraf, zodat de discrepantie met wat er op de doos staat beschreven niet zal opvallen.

Traceren om welke film het dan in feite gaat, wordt zo een bijna onmogelijke opgave, te meer daar er ook nog wel met de film herkennen omdat ongeveer een half filmbeelden zelf wordt geknoeid. (Wie in Engeland de video van George Sluizers verfilming van Harry Mulisch' Twee vrouwen op de kop tikt, zal met moeite de uur spelscènes uit de film zijn verdwenen en vervangen door lesbische pornoinserts.) Ondanks het betrekkelijk korte bestaan van de videomarkt is het nu al bijna een levenstaak om al die films thuis te brengen of tot hun oorspronkelijke staat te traceren, een taak die bijna onvermijdelijk zal leiden tot gekte of ernstige depressies want het betreft gewoonlijk niét het meest verheffende of interessante soort films.

Zo wordt ook het merendeel van de begeleidende boekjes eerder gekenmerkt door commercieel opportunisme dan door gedegenheid: vaak bestaan ze uit ronkende aanbevelingen voor het filmpakket van één produktie- of distributiemaatschappij zonder dat die produktgebondenheid ergens in de tekst vermeld wordt. Eigenlijk kan tot nu toe alleen Leonard Maltins Speelfilmencyclopedie aanspraak maken op een redelijke gedegenheid en compleetheid (en met name de Nederlandse vertaling annex aanvulling van vooral Europese films, ondanks ergerlijke slordigheden in presentatie, redactie en opmaak). Maar ook dat boek is handiger bij het bekijken van steeds meer films op steeds meer tv-netten, dan om mee te nemen naar het videobedrijfje op de hoek, want daar zult u toch weer het spoor bijster raken in de vijf tot acht verschillende titels voor éénzelfde film en bieden voornamelijk beproefde werken als Gone with the wind of The sound of music de zekerheid dat je krijgt wat je hoopt te krijgen.

[p. 11]

Er is weer een nieuwe The Futura Illustrated Film Guide - onder supervisie van de Amerikaanse consumentengids al sinds 1982 gepubliceerd, maar in de recentste, bijgewerkte druk nu via Engeland ook hier verkrijgbaar. Voordeel boven elk ander vergelijkbaar boek is de overzichtelijke presentatie in een redelijk fraaie lay-out en met prentjes verlucht en óók nog in een dusdanig lettertype dat je geen schele hoofdpijn hebt gekregen al voor je een blik op de beeldbuis hebt geworpen. Nadeel van die zelfde voordelen is dat er ondanks 448 pagina's bar weinig films in blijken te staan, en zonder dat ze kennelijk aan selectiecriteria hebben moeten voldoen. Een simpele bruikbaarheidstest leert dat van dertig films uit een willekeurig kabeltelevisieweek er niet meer dan zeven vermeld staan en alle omissies blijken niet eens uitsluitend niet-Amerikaans of oude films te zijn; ook relatief recente Hollywoodhits ontbreken. Nog zo'n makkelijk testje: de veronderstelde tien beste films aller tijden, Citizen Kane van Orson Welles en La grande illusion van Jean Renoir staan erin, maar Fietsendieven, La passion de Jeanne d'Arc of Pantserkruiser Potemkin ontbreken. Dat Renoir ook nog andere films heeft gemaakt kan men in dit boek niet vinden, en ook van Welles ontbreken The Lady from Shanghai, Macbeth, Othello, Mr. Arkadin, The Trial en Chimes of Midnight. Het bestaan van Luchino Visconti kan men nergens uit het boek opmaken. Van Godard wordt alleen Alphaville vermeld, terwijl het bestaan van À bout de souffle de auteurs niet onbekend is blijkens hun bespreking van de Amerikaanse remake Breathless. Van Fellini Prova d'orchestra en Città delle donne wel, maar La strada, La dolce vita, Satyricon, en Casanova niet. Drie films van Bergman, twee van Fassbinder, geen van Chabrol, maar ook van een zo weinig esoterische regisseur als Hitchcock ontbreken films als The man who knew too much, Stagefright, The trouble with Harry en The wrong man. Van Costa-Gavras wel - uiteraard - Missing en - merkwaardig genoeg - de weinig succesvolle Section spéciale, maar niet Z - ook in de Verenigde Staten een hit - of Etat de siège - zelfs een politiek schandaal. Volgens dit boek heeft Mariene Dietrich nooit in Der blaue Engel gespeeld en Brigitte Bardot nooit bestaan. Wat zou hier voor gedachte achterzitten? Geen enkele, alleen een willekeurig bijeengraaien van titels tot een voldoende imponerend aantal pagina's was gevuld en klaar is Kees. In vergelijkbare uitgaven leidt de noodzaak van filmbesprekingen in uiterst kort bestek tot formuleringen in wise-cracks, die bij priksgewijze lezing nog wel eens amusant kunnen zijn en bij dóórlezen uitermate irritant, maar zelfs dat relatieve genoegen wordt hier niet geboden door het tekstgedeelte. Inhoudsbeschrijvingen die zo summier zijn dat je er nauwelijks wijzer van wordt: ‘Clark Gable speelt een pelsjager die met een Indiaanse trouwt. Zijn talenten komen niet volledig tot hun recht. John Hodiak en Adolphe Menjou doen ook mee.’ Dus gaat men maar vooral af op de beproefde waardering van nul tot vier kruisjes. Er zijn vier beoordelaars geweest met uiteraard onderlinge appreciatieverschillen en dus onvermijdelijke inconsistenties, maar wie bij Rocky III de allerhoogste waardering ziet staan vergaat eigenlijk alle lust om nog verder te kijken. Als een consumentengids dergelijke uitgaven sponsort, kan een consumentenonderzoek naar de effectiviteit en betrouwbaarheid van filmpublikaties ook maar beter vergeten worden.

Uit: A Chorus Line van Richard Attenborough

A Chorus Line

Wat ook de appreciatie van Richard Attenboroughs verfilming van de musical A Chorus Line moge zijn, het lijkt nauwelijks een film die aanleiding geeft om er na afloop nog over te willen lezen. Toch is er nu zo'n rijk geïllustreerd boekwerkje uit waarin noch het scenario in romanvorm wordt naverteld noch uit de doeken wordt gedaan hoe de film daadwerkelijk tot stand is gekomen. De informatie over het laatste beperkt zich tot de vermelding van acht weken repetities en zestien weken opnamen en van een hele reeks medewerkersnamen die zonder uitzondering worden omschreven als utterly brilliant, highly creative en immensely supportive en tegelijk worden genegeerd in een nadere specificering van die waardevolle bijdragen. Sir Richard is een beleefd en vriendelijk man die niemand ongenoemd heeft willen laten, maar met zijn golf van loftuitingen het tegendeel van overtuigingskracht bereikt.

Voornaamste gedachte achter het boekje is dat de toeschouwer door de film hopelijk voldoende geïnteresseerd in de twintig personages is geraakt om méér van de zangers, dansers, acteurs te willen weten. Daartoe heeft Diana Carter elk van hen hun ervaringen voor en tijdens de

[p. 12]

filmopnamen laten vertellen en vervolgens laten becommentariëren door Sir Richard himself. Zoiets had een aardig procédé kunnen zijn, maar conform de teneur van de musicalhandeling lijken ook de echte levensverhalen van de koristen volstrekt in wisselbaar en zo mogelijk nog oppervlakkiger en clichématiger dan hun monologen voor de camera's. Een moeilijke jeugd, jawel, maar dapper te boven gekomen vaak dankzij de steun van hun dappere, gescheiden moeder; en bij de audities gierden de zenuwen door hun lijf, natuurlijk, en als ze daar geen al te erg last van hadden, dan kregen ze wel een acute anxiety attack toen ze vernamen dat ze de rol echt gekregen hadden. Drama's ook: tv-starlet Audrey Landers had al twee jaar een werkzame LAT-romance met een Newyorker met wie ze gedurende de opnameperiode eindelijk echt kon samenleven, maar toen dat voorbij was kon de stumper de hernieuwde affaire-op-afstand niet langer aan en nu is het uit. En het zingen van de woorden tits and ass kostte haar enorme zelfoverwinning en veel oefening voor de spiegel vóór ze dergelijke krasse taal publiekelijk over de lippen kreeg. Maar allemaal zijn ze even dol op Sir Richard en Sir Richard is al even dol op hen, dat wil zeggen: stuk voor stuk beschouwd is hij op ieder van hen invidueel eigenlijk het allerdolst. Honderdtwintig pagina's nietzeggende superlatieven, het is uiterst weemakend, ook al omdat Carter bij ieder een identiek show-biz-jargon optekent of het hun in de mond legt. De kleurenfoto's zijn echter fraai en laten er - anders dan de film zelf - geen twijfel over bestaan dat de dansers benen en voeten hebben.