Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

Graa Boomsma
vervolg van pagina 8

uitdelen aan juichende Javanen worden verschillende keren vergeleken met imitatie-Canadezen - een voor z'n verhaal verhelderend beeld. En de constatering dat de op Java aangekomen Gurka's (soldaten uit een land dat op het punt stond het kolonialisme voorgoed af te schudden) ‘bondgenoten worden van een pas verslagen vijand en broederlijk ten strijde trekken tegen anti-koloniale nationalisten’, is een treffende illustratie van wat de idiotie van de geschiedenis voor hem inhoudt.

Maar als Boomsma dan toch tot op het bot wil, waarom heeft hij dan nagelaten om al het overbodige uit zijn taal weg te laten? De constructie van het boek is strak, en dat probeerde hij met de taal ook, getuige de vele zich voortdurend herhalende stijlfiguren, de talrijke retorische vragen en de ongetwijfeld bewust kort gehouden zinnen. Maar de beteugeling van het taalgebruik heeft helaas niet gewerkt. Dat bloed rood is als het vloeit is mij bekend, en evenzo dat een schip een spoor van wit schuim achterlaat. Ik ben niet geamuseerd als ik lees dat soldaten op een transportschip zich ‘niet in de boot genomen voelen’, en ik sta er niet van te kijken dat de tropenzon een ‘ploert is van witgelig koper’. Evenmin sta ik versteld als de rechte loop van een geweer wordt vergeleken met de kronkelige loop van de geschiedenis, en wat te denken van betjaks die ‘zo vrij als een vogel, maar vogelvrij rondrijden’? Of van de onmiddellijk daarop volgende zin: ‘De Nederlanders overkomt niets, kogelvrij’?

Toch heeft de auteur deze woorden welbewust zo gekozen. Want bij weer zo'n knarsend cliché - Kerst ziet inlandse vissers aan het werk, en Boomsma schrijft: ‘Was hij maar in hun netten verstrikt geraakt’ - stelt de auteur persoonlijk vast: ‘Een verschrijving.’ De auteur haast zich mede te delen dat hij deze slotzin snel terugduwde ‘in het inktreservoir van z'n vulpen’, maar hij had die zin dan toch maar opgeschreven.

Als Boomsma erin was geslaagd om andere bewuste clichés en vaak herhaalde stijlfiguren wel in dat inktreservoir te houden, had zijn relaas minder geïrriteerd. Terug tot de essentie is prijzenswaardig - maar dan ook in alle opzichten tot op het bot.

■