De dag dat ze stierf: een waar verhaal
Ethel Portnoy
Je zou er bijna door gaan geloven in een leven na de dood: Jean-Paul Sartre die zich verveelt in het Walhalla, krijgt op een en dezelfde dag bezoek van twee van zijn vrienden, Jean Genet en Simone de Beauvoir.
Maar dat is nu niet aan de orde. Wat me het meest emotioneerde op de dag van haar dood was niet haar dood zelf maar een gebeurtenis die een van de kernpunten uit haar boek Le deuxième sexe nog eens naar voren haalde. Een treffender illustratie van datgene waar feministen zich altijd over opwinden is nauwelijks voorstelbaar.
Volstrekt toevallig had de VPRO op de dag dat Simone de Beauvoir stierf, een radioprogramma gepland dat die avond om acht uur uitgezonden zou worden: een reportage van Bas Heijne en Juurd Eijsvogel over het belang van Sartre voor de intellectuelen van deze tijd. Dus zelfs op die dag zou De Beauvoir door een zuiver toeval weer in de schaduw staan van haar beroemde metgezel - maar dat had natuurlijk niemand kunnen voorzien.
Wat ik wel had voorzien, drie weken eerder toen ik door Heijne en Eijsvogel geïnterviewd zou worden, was dat het belang van haar leven en werk waarschijnlijk niet op de juiste waarde geschat zou worden. Dus voordat de jongens kwamen, heb ik zorgvuldig nagedacht over wat ik over haar zou zeggen. En toen ze er waren, heb ik uiteindelijk dit gezegd: ‘Als we de balans opmaken: welk boek van alles wat deze twee mensen geschreven hebben zal ten slotte de meeste invloed op de geschiedenis blijken te hebben gehad? Welk boek zal ervoor gezorgd heben dat er dingen gebeurd zijn, dat er iets veranderd is in de wereld? Geen van de boeken van Sartre, zoals gebleken is, al waardeer ik ze hoog. Nee, het was een boek van Simone de Beauvoir uit 1949, waarin de situatie van vrouwen in een mannenwereld werd beschreven en geanalyseerd en waarin de heersende mythen over die situatie tot ontploffing werden gebracht. Le deuxième sexe heeft zich een weg door de geschiedenis van de afgelopen vijfendertig jaar gebaand en werpt tot op de dg van vandaag nog vruchten af.’
Ik legde in het interview grote nadruk op dit ene, superbelangrijke punt - hoewel het gesprek over Sartre ging. In het bijzonder dit ene punt. Verder heb ik niet over De Beauvoir en haar werk uitgeweid. Ten slotte moest het een programma over Sarte worden.
Dus wat ik toen niet heb gezegd (en wat ook niet op de band staat) was hoezeer ik haar bewonderde als vrouw die niet alleen nadacht maar ook geleefd heeft. In overeenstemming met haar principes maar ook avontuurlijk. Ze was principieel tegen het huwelijk, dus zij en Sartre zijn nooit getrouwd. Ze hield vast aan het recht om vrij over haar eigen lichaam te beschikken; vandaar ook haar verhoudingen met Nelson Algren en anderen. In de tijd dat ik in Parijs woonde, verscheen Les Mandarins, waarin ze haar verhoudingen met Algren beschreven heeft. Ik herinner me dat haar publieke imago in die tijd dat van een schuinsmarcheerder was, terwijl Sartre algemeen gezien werd als een kleine, tinnen god, want de media gaven geen ruchtbaarheid aan zijn affaires, waarvan de verstrekkendheid pas de laatste twee jaar in de openbaarheid is gekomen. Ook heb ik niet in mijn interview gezegd wat ik van haar vond als persoon: een vrouw die de moed had om de conventies van haar sociale klasse overboord te gooien, maar die in haar hele wijze van optreden nog altijd dat ondefinieerbare iets bleef vasthouden wat we ‘klasse’ noemen. Ook heb ik niet gezegd hoe moedig ik haar vond om samen met een aantal andere prominente Franse vrouwen er openlijk voor uit te komen dat ze een abortus had gehad - in een tijd dat vrijheid van het moederschap een onmogelijkheid was voor vrouwen in Frankrijk, nauwelijks vijftien jaar geleden!
Niets van dit alles heb ik gezegd in het interview. Alleen dat haar werk meer echte repercussies heeft gehad dan het zijne, vanuit een historisch gezichtspunt. Dus op de dag van haar dood dacht ik: prachtig, de Vpro heeft het al op de band staan, wat een gelukkig toeval voor hen.
Op die dag belde de Vpro. Ja, het programma zou die avond uitgezonden worden. Of ik nog iets over Simone de Beauvoire wilde zeggen, wat in het programma gebruikt zou kunnen worden. ‘Maar ik heb al iets heel belangrijks over haar gezegd in het interview. Luister de band nog maar eens af.’
Even later belde de Vpro weer terug. ‘Wat er over Simone de Beauvoir op de band staat mag geen naam hebben.’
‘Wat!!!’
‘Wat u over haar gezegd heeft is er waarschijnlijk uitgemonteerd.’
‘Wat een ramp! Hoe hebben ze dat nu kunnen doen?’
‘Tja, het was een programma over Sartre.’
‘Ga dan achter de oorspronkelijke band aan en monteer dat er weer in.’
‘Dat kan niet. Bas Heijne heeft de band en die is in Londen.’
‘Goed, dan zal ik het nog wel een keer zeggen. Kunt u het nu opnemen?’
‘Alles staat klaar.’
Ik zette het soort stem op die hoort bij het uitgeven van verklaringen en sprak: ‘Wat ik nu ga zeggen heb ik al eerder gezegd in het interview over Sartre maar dat is eruit geknipt. De grote verdienste van Simone de Beauvoir was haar boek Le deuxième sexe, dat een nieuwe golf van feminisme heeft ingeluid. Het feminisme dat door de hele westerse wereld is heengeslagen en dat meer invloed gehad heeft op allerlei gebeurtenissen in onze maatschappij dan welk boek van Sartre dan ook. Het feit dat deze uitspraak van mij uit het interview is geknipt is een levend bewijs van de stelling die zij in haar boek presenteerde: alles wat een man doet wordt als belangrijker beschouwd; vrouwen worden in een hoekje geduwd en hun prestaties worden doodgezwegen.’
Om acht uur zette ik de radio aan. Het programma over Sartre werd juist aangekondigd. De dood van Simone de Beauvoir werd vermeld. Toen hoorde ik mijn eigen stem: een soort terzijde opmerking over haar van de gemonteerde band, waarin ik het had over haar verhouding met Nelson Algren, iets wat een aanwijzing was dat haar relatie met Sartre toch niet zo allesomvattend was.
Weer was het punt dat ik over Simone de Beauvoir had willen maken niet gebruikt. Weer een bewijs voor haar stelling. Dus daarom zeg ik het nog een keer, hier en nu: Dat ene boek van haar heeft meer invloed op de wereld gehad dan alle delen van Sartres oeuvre bij elkaar.
Auteursrechtelijk beschermd