Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 14]

[De opstand van de mensenrechten - vervolg]

ties, baptisten, pinkstergemeente, zevendedagadventisten en orthodoxen. Ook hier betreft het tamelijk omvangrijke bewegingen. De dissidente baptisten (er bestaan ook loyale, officiële baptisten) bijvoorbeeld hebben een aanhang van zeventig- à honderdduizend man. Hun illegale kerk stichtten zij in 1965 als antwoord op de antigodsdienstige campagne van de kort daarvoor afgezette partijleider Nikita Chroesjtsjov. De kerk is goed georganiseerd en heeft de beschikking over een eigen illegale pers. De religieuze opposities zijn vooral van belang omdat zij de positie van hun officiële, dat wil zeggen door de overheid erkende wederhelft aanzienlijk versterken. Zij kan de overheid erop wijzen dat druk op de officiële kerk, leidt tot grotere toeloop naar de illegalen, naar de oppositie.

Helsinki

Dan eerst komt Alexejeva tot de behandeling van de in het Westen bekende en door Nederlandse politici gekoesterde en geknuffelde beweging voor de rechten van de mens, die ook wel democratische beweging wordt genoemd en die een grote verscheidenheid van personen en groepen herbergt met uiteenlopende politieke opvattingen, maar verenigd wordt door de gezamenlijke eis aan de overheid dat zij zich aan eigen wetten en door haar ondertekende verdragen, waarin de rechten van de mens verscheidene malen worden opgesomd, houdt. Deze voor de Sovjetunie opzienbare gedachte werd voor het eerst geformuleerd en tot politiek program gemaakt door Alexander Jesenin-Volpin (1924), filosoof en zoon van de dichter Sergej Jesenin. Inwilliging van deze eis zou van de Sovjetunie een rechtsstaat maken met alle burgerlijke vrijheden. De duizenden die sindsdien ondanks een beroep op de wet of op de internationale verdragen de gevangenis of het kamp zijn ingegooid, bewijzen het tegendeel.

Er valt wel wat te zeggen voor deze aanpak van Alexejeva om eerst de opposities met een grote aanhang, zij het minder bekende te behandelen. De eenzijdige aandacht voor de beweging voor de rechten van de mens in het Westen, werkt vertekening in de hand. Anderzijds kan men beweren dat het belang van de nationale en religieuze opposities zoveel geringer is omdat hun kritiek niet de kern raakt van het politieke stelsel in de Sovjetunie. De Krimtataren verzetten zich eigenlijk maar tegen één beslissing van de overheid, de deportatie naar Centraal-Azië. De andere nationale en religieuze opposities verzetten zich tegen een onderdeel van het beleid van de overheid, namelijk tegen het beleid met betrekking tot hun nationaliteit of godsdienstige groepering. De baptisten zouden brave burgers zijn als de overheid ophield hen lastig te vallen. De democratische beweging wil invoering van de rechtsstaat en alle burgerlijke vrijheden, een complete revolutie voor Sovjetverhoudingen. Zo opgevat is de grotere aandacht híér voor de democratische beweging redelijk. Hoe het ook zij Alexejeva gaf er de voorkeur aan de opposities met grote aanhang eerst te behandelen. Deze voorkeur voor kwantiteit komt ook tot uitdrukking bij de beschrijving van de verschillende stromingen. Al te vaak leidt dat tot een opsomming van groepen en personen, wat de leesbaarheid niet bevordert, maar wel het voordeel heeft, dat men weinig of niet wordt lastig gevallen met de opvattingen van de auteur en het boek gebruikt kan worden als naslagwerk.

■