Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 18]

Eegje Schoo
Boeken zijn mijn truc

‘Wat ik met mijn boeken doe? Ik lees ze. Daarna gaan ze in verhuisdozen. Deze flat is tijdelijk, voor zolang als ik minister ben, wat ik nog heel lang wil blijven.

Ik lees veel. Alles. Zoals een ander sigaretten moet hebben, zo moet ik boeken hebben. Omdat ik er zo veel lees, vergeet je de meeste weer, maar sommige boeken beïnvloeden je blijvend. Ik ben vegetariër geworden door een boek.

Voor mij is belangrijk dat je boeken geestelijk opbergt. Lijfelijk opbergen, dat is ook moeilijk. Ik zou graag willen dat iemand het voor me ordent, op alfabet en naar eeuw. Maar ach, nu staat het naar perioden in mijn leven. Het is zo heel chaotisch, en verdeeld over twee huizen, maar we hebben nu een erg zwervend bestaan. Ik hoop dat we ooit weer gewoon ergens wonen. Later, als ik met pensioen ga, dan ga ik het misschien allemaal om me heen schakeren.

Ik bewaar alles. Ik heb zelfs al mijn kinderboeken nog. Boeken die ik krijg maar die ik niet wil lezen, worden zachtjes de deur uitgewerkt. Ik geef ze weg of ik laat ze slingeren. Boeken wegdoen, dat lijkt me heel naar. Er zijn boeken die me fysiek tegenstaan: ik heb van die kleine bandjes, van Heine, derde- of vierdehands gekocht, en daar erger ik me telkens weer aan. Maar ze mogen niet weg. Een soort burgerlijke norm, denk ik.

Boeken moeten fysiek aantrekkelijk zijn. Ze moeten goed ruiken, goed voelen, en mooi zijn om te zien. En de inhoud moet goed zijn, natuurlijk. Soms komt het voor dat het uiterlijk van een boek zo onsympathiek is dat je het daarom niet koopt.

Het is een chaos hier. Al die stapels boeken op de tafels, dat zijn boeken over onderwerpen waar ik mee bezig ben. Mijn tijd is beperkt, omdat ik niet veel kan lezen, probeer ik het te combineren met de problematiek waarmee mijn hoofd gevuld is.

Dit boek heb ik in Sri Lanka gekocht. Het is een oud boek, met spreekwoorden van de Tamils. En dit, dat heb ik er ook vandaan. Het zijn gedichten, van een Poolse vrouw die haar familie verloor, voor de oorlog in Engeland terecht kwam en daar trouwde met een man uit Sri Lanka. Haar gedichten gaan over de overeenkomsten in de narigheid op de wereld. In Sri Lanka is een kleine boekwinkel, de eigenaar is geloof ik ook de enige uitgever daar. Heel aardige mensen, ik ben er een paar keer geweest. Op buitenlandse reizen worden je vaak voorwerpen uit dat land getoond, vaak kunst, en ik koop ook veel kunst tijdens reizen, maar hun boeken krijg je niet te zien. Ik zoek er altijd wel naar.

Ik neem ook altijd veel boeken mee. Vooral gedichten zijn prettig om bij je te hebben op reis. Ik heb heel gauw dat ik me erg inleef in het land waar ik ben, dan is Nederland en je eigen cultuur, zo ver weg. Dat is extra gevaarlijk omdat je toch je eigen cultuur vertegenwoordigt. Boeken dienen ook om andere culturen te kunnen aanvoelen, andere milieus, andere mensen. Zeker als je minister bent, dan is het aantal mensen met wie je veelvuldig omgaat zeer beperkt. Als je het dan ook nog twee perioden blijft, dan raak je gemakkelijk zéér geïsoleerd, en dat is het laatste wat je je kunt permitteren. Dus moet je op een andere manier organiseren dat je meer bij de wereld betrokken blijft. Iedereen zal daarvoor wel trucs hebben. Boeken zijn mijn truc.

bert nienhuis

Deze stapel, dat zijn boeken over Indonesië. Veel verschijnt in golven, dan room ik de boekhandels af. Voor mensen in Indonesië neem ik vaak boeken mee, maar dan lees ik ze eerst zelf, dat is wel mal, om ze te controleren op racistische uitspraken. Tussen de regels door komen dergelijke waarden naar voren van Nederlanders die er gewoond hebben, dat weten ze daar natuurlijk beter dan ik, maar het gaat wat ver als je ze cadeau doet. Deze bundel van Rob Nieuwenhuys heb ik net, Het laat je niet los, een mooie titel, die ook voor mij geldt. Wat me verraste, was dat er ook verhalen uit de zeventiende eeuw in stonden, brieven van jongens die op Indië voeren. Maar het is zoals Tessel Pollmann schreef: schrijnend dat er praktisch niets is over literatuur van Indonesiërs zelf.’

Gehandicapt

‘Beneden, in de slaapkamer, staan de boeken die mee op reis gaan. Lévi Weemoedt is wel mee geweest, op reis. En Achterberg, die gaat al honderd jaar mee. Vasalis, Elisabeth Eybers: gedichten zijn zo direct, zo kort. Het hoeft niet speciaal Nederlands te zijn, ik ben zéér gesteld op Anne Sexton, en Sylvia Plath. Pessoa is favoriet. Hier staat ook het boek van August Willemsen, Braziliaanse brieven. Waskowksy, dat is ook prachtig, niet opwekkend trouwens: een geploeter. De tweede ronde gaat ook vaak mee, dat vind ik erg aardig, en bovendien blijf je een beetje op de hoogte. De basis van deze kast is poëzie, maar het is wat wanordelijk geworden. Er staan hier veel boeken van vrouwen tussen. Ik koop veel boeken van vrouwen, als ik denk dat het de moeite

“Boeken moeten goed ruiken, goed voelen, en mooi zijn om te zien”

waard is. Claire Goll staat hier, Alles is ijdelheid. Heel mooi. Er raakt trouwens veel weg, doordat je het laat liggen in hotelkamers. Daarom leen ik geen boeken, ik ben bang dat ik ze wegmaak, en dat vind ik heel erg.

De kasten in de woonkamer zien er ordeloos uit, maar er zit toch wel systeem in. Hier staat Naipaul, helemaal. En hier Malamud. Dat is dan weer geweest. Er waren periodes, dan wilde ik dat allemaal hebben. Nu vind ik Updike al jarenlang niet meer te pruimen. Wat ik niet meer inkijk staat op de bovenste rij. Zo'n kast geeft wel een beetje je geschiedenis, al is dat een beetje gehandicapt door de manier waarop ik leef.

Waarom de democratieën sterven, van Revel, dat ligt daar, omdat ik het nooit heb uitgelezen. Misschien omdat de vertaling niet te lezen is, maar misschien is het ook in het Frans niet te lezen. Iemand die zich bezighoudt met de vluchtelingenproblematiek in Midden-Amerika raadde het me aan, die dacht dat ik zo dacht als in dat boek staat. Soms is een boek de illustratie van wat mensen denken dat jij bent.

Hier, dit boek is schitterend, een biografie van Frida Kahlo, een half-Indiaanse, half-Duitse schilderes. Ik ben haar huis gaan bekijken, in Mexico, tijdens een conferentie daar. Het boek kende ik al, ik had het gekocht in New York. Ze was de vrouw van een veel beroemdere schilder, Diego Rivera, maar ik vind haar werk veel interessanter. Prachtig werk maakte ze, veel mooier dan het soort sociaal-realistische staatskunst dat hij maakte. Ze had een tragisch leven. Na een ongeluk beschilderde ze het gipsen harnas waarin ze moest liggen. Kijk hier, dat hoofdje, dat kan niet rusten, dat ligt niet lekker. Dit zelfportret is het allermooist: De gelukkige en de ongelukkige Frida. De ene is de Frida die een ongeluk had, daardoor geen kinderen kon krijgen, waar ze verdriet om had, misschien ongelukkig was door de verhoudingen van haar man, en de andere is de denkbeeldige, sterke Frida. Prachtig.

Ik ben hongerig naar boeken. Ik heb boeken nodig om me in een andere sfeer te kunnen verplaatsen, om me op een prettige manier in onderwerpen te kunnen verdiepen waarmee ik bezig ben. Ik probeer het te combineren. Over Zuid-Afrika lees ik een sociologische studie, en daarnaast dan ook Coetzee, Life and Times of Michael K. Hij is een van de beste schrijvers op het ogenblik. Ik word er erg bedroefd van, dan leg ik het weer even weg.

Culturele overbrugging, dat is wat mij interesseert. Ik werd getroffen door wat Solzjenitsyn schreef, in de geschreven lezing toen hij de Nobelprijs kreeg. Hij zei dat een van de waarden van kunst is dat je dwars door culturen, dwars door de tijd heen, elkaar kunt begrijpen. Tja, en wat is nou kunst? Misschien is dat het dan wel. Voor mij is de behoefte essentieel om gemeenschappelijkheden te ontdekken. Die drang heb ik niet alleen door mijn werk, al wordt het daardoor bevorderd. Het is al van vroeger: hoe exotischer en hoe anders een cultuur is, hoe groter mijn drang om het te willen begrijpen.

In karakter is mijn boekenbezit niet veranderd. Ik heb altijd op die manier verzameld. Van vroeger, uit mijn studietijd, zijn er boeken over pedagogiek, sociologie, bestuurskunde. Maar daaromheen verzamelde ik altijd alles “drum und dran”. Het dijde altijd uit naar de literatuur, omdat het eigenlijk allemaal over hetzelfde gaat.’ (DS)

■

Eegje Schoo (1945) is minister van Ontwikkelingssamenwerking. Ze studeerde pedagogiek in Amsterdam en was werkzaam in het onderwijs. Voor haar ministerschap was ze voorzitter van de Emancipatieraad.