Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

Yvo Pannekoek
Veel moet nog aan de beurt komen

‘Mijn boekenkast is een beetje naar afmeting ingedeeld: grote boeken bij elkaar, kleine boeken bij elkaar. Maar los daarvan zijn er wel afzonderlijke afdelingen te onderscheiden. Er zijn een paar planken medische boeken; het Frans staat bij elkaar, evenals het Engels en het Duits. Oninteressante boeken staan beneden, Zeden in het verleden, dat soort werk. Belangrijk zijn de drie planken literatuur over de oorlog, nazisme, verzet en concentratiekampen; ook de meest recente boeken op dit gebied staan daar bij - ik blijf dat zeer boeiende lectuur vinden. Ik koop boeken maar weinig nieuw, want ik vind die prijzen veel te hoog. Alleen heel bijzondere boeken koop ik nieuw in de boekhandel, zoals laatst Das Parfum van Süskind,

“Als ik prettig afgeleid wil worden, dan zou ik, denk ik, Het land van herkomst ter hand nemen, dat heb ik zo 'n stuk of vijf, zes keer gelezen”

bert nienhuis

Een been om op te staan van Oliver Sacks en Milena, die Freundin Kafka's. Een kwart van mijn boekenbezit is afkomstig van boekenveilingen, die ik in mijn studententijd afliep. Nu doe ik dat niet meer, want de boeken zijn er duurder dan gewoon in de winkel. Wel ga ik nog steeds vaak naar Van Gennep en De Slegte.

In het Duits heb ik Godfried Keller, Tucholsky en Heine compleet. Die heb ik al een hele tijd. De complete Stendhal hoort tot mijn oudste boekenbezit. Le Rouge et le Noir is een van de eerste boeken waar ik echt door gegrepen werd. Dat kon ik niet wegleggen, ik heb het achter elkaar uitgelezen. Ik vond het geweldig dat een keukenmeidenroman - want dat is het eigenlijk - zo boeiend en helder kon zijn. Ik zat toen in de laatste klas van de hbs; ik had een Franse leraar, een geestige man, die vaak grapjes maakte die verder niemand begreep in de klas behalve ik, dus hij had een zwak voor mij. Ik verveelde me rot op die school en ik was een verdomd vervelende leerling; ik deed iedere dag wel iets wat niet mocht, zodat ik iedere vrije woensdagmiddag moest terugkomen om strafwerk te maken. Op die strafklas werd toezicht gehouden door een leraar en omdat hij een heel vervelende vrouw had, was hij elke woensdagmiddag vrijwilliger. Ik moest strafregels schrijven of zoiets en hij heeft toen gezegd: “Dat is onzin, ik zal je Franse vertalingen geven,” en zo heeft hij me uit de hele Franse literatuur stukjes laten vertalen. Op die manier ben ik met Stendhal in aanraking gekomen. Hij heeft me Le Rouge et le Noir geleend. We zijn altijd bevriend gebleven tot aan zijn dood toe. Feitelijk was hij mijn tweede vader.

Tegenwoordig lees ik liever Engels dan Frans. Er verschijnen niet zoveel opwin-

[p. 14]

dende dingen meer in het Frans. Ik heb nog wel wat Robbe-Grillet staan, maar de klassieken liggen mij nader aan het hart. Léautaud kan nog apart genoemd worden; dat vind ik een boeiend schrijver en daar heb ik ook veel van.

Eigenlijk heb ik weinig tijd om te lezen. Veel van deze boeken heb ik gekocht om te lezen als ik gepensioneerd zou zijn. Dat ben ik nu, maar toch levert het weinig tijd op; je hebt zoveel te doen, al was het alleen maar de rotzooi opruimen.

Johan Brouwer

Boeken bij de vuilnisbak zetten doe ik nooit. Naar De Slegte dragen ook niet - ik heb het idee dat dat de moeite niet loont, als ik ze er eerst gekocht heb. Ik geef ze weg aan iemand van wie ik denk dat hij er iets aan heeft, mijn dochter bijvoorbeeld. Ik heb veel medische boeken aan studenten weggegeven, dingen waarvan ik zeker weet dat ik er nooit meer in zal kijken. Op mijn vakgebied lees ik niets meer. Dat kan ik niet meer volgen, het is te moeilijk geworden. Ik heb er ook geen tijd voor, omdat ik al die andere achterstallige boeken nog uit moet lezen. Maar laatst heb ik in een bevlieging toch weer een handboek van de anatomie gekocht: het kostte oorspronkelijk f250, - maar het was afgeprijsd tot f 12,50, dus dat kon ik niet laten liggen. Van mijn boeken heb ik ongeveer een derde deel niet gelezen. Die staan nog te wachten om aan de beurt te komen. Een ander derde deel heb ik wel gelezen, maar niet echt goed omdat het vaak weggezakt is, de inhoud, en het overgebleven deel reken ik tot mijn geestelijk eigendom - die heb ik vaak meermalen gelezen en daar kan ik ook zo dingen in opzoeken. Als ik prettig afgeleid wil worden, dan zou ik, denk ik, Het land van herkomst ter hand nemen, dat heb ik zo'n stuk of vijf, zes keer gelezen. Van de dichters ben ik op Leopold gesteld - die ligt me erg. Bloem vind ik aardig, maar ik ben geen echte poëzieliefhebber. Als ik aangenaam bezig gehouden wil worden, pak ik toch eerder iets als de biografie van Florence Nightingale uit de kast van Cecil Woodham Smith. Die heb ik een keer of drie gelezen. Ik vind het een model van een biografie; ze bewondert die vrouw geweldig, maar Florence Nightingale was een onmogelijke, dominerende hysterica. Met alle goede dingen die ze deed, bediende ze zich van een techniek die werkelijk aanstootgevend was. Dat wordt niet verfraaid in het boek, terwijl toch de bewondering van de biografe er doorheen klinkt. Zo hoort het. Gorki's biografie over Tolstoi is net zoiets, heel relativerend. Tolstoi was ook een afschuwelijke man, maar tegelijk heel imponerend.

Daar staan wat boeken van Johan Brouwer, de hispanoloog. Daar lees ik ook bij tijd en wijle in. Die man zat in mijn proces (het bevolkingsregisterproces in 1943, toen de verzetsgroep waar ook Pannekoek deel van uitmaakte, terecht stond wegens de overval op het Amsterdamse bevolkingsregister - BR). Ik heb hem toen een paar keer ontmoet, met hem gesproken, en veertien dagen later was hij dood. Gefusilleerd door de Duitsers. Het was een ongewone man. Hij was in de Spaanse burgeroorlog geweest. Jaren daarvoor was hij ook bij een moord betrokken geweest, waarvoor hij zes jaar in de gevangenis had gezeten. De details daarvan ben ik vergeten maar ik weet nog wel dat het een tamelijk begrijpelijke moord was, de reden waarom zijn straf ook naar verhouding licht was. Ik geloof dat het om een vriendin van zijn broer ging; die broer werd zo ontzettend gesard en getreiterd door dat meisje, dat hij om zijn broer daarvan te verlossen haar vermoordde. Na de oorlog ben ik zijn boeken gaan kopen, uit geïntrigeerdheid met zijn persoon, maar ook omdat de onderwerpen me interesseerden. Het zijn meest historische boeken over de tachtigjarige oorlog, over de Spaanse aspecten daarvan, bijvoorbeeld een boek over Johanna de Waanzinnige. En verder over Cortez en Montezuma, de hele geschiedenis van Mexico en de verspaansing van dat gebied. Het aardige van Brouwer is dat hij correcties heeft aangebracht op het beeld van Cortez. In de meeste beschrijvingen wordt Cortez altijd als een lomperik opgevoerd, maar Brouwer schetst hem heel aannemelijk als een fatsoenlijk man.

Erotica

Daar heb ik nog een paar plankjes erotica. Die belangstelling had ik natuurlijk altijd al, zoals iedereen, maar mijn reizen in het oosten hebben dat gerichter gemaakt. Ik heb hier een boek van Robert van Gulik, Sexual Life in Ancient China, met prachtige prenten. Hij was ambassadeur in Japan en een zeer ontwikkeld sinoloog. Bij een uitdrager in Japan vond hij een aantal houten blokken met erotische voorstellingen en, dat was het bijzondere, Chinese verzen erbij. Dat was een openbaring voor hem, want onder sinologen heerste het idee dat erotica niet bestond in China. Hij is dat toen gaan uitzoeken en bleek onder de toonbank in Shanghai van alles te kunnen krijgen. Tot ongeveer 1500 bestond er een uitgebreide cultuur op dit gebied in China. Daarna kwamen er puriteiten aan de macht, die alles verboden hebben. Hij heeft daar een uitgebreide studie naar gedaan. Toevallig hoorde ik dat er een exemplaar (van de oplage van honderd) in Leiden in de UB stond en dat heb ik toen te leen gevraagd en ook gekregen. Dat is een jaar of twintig geleden en ik stond daar toen bekend als die vieze professor uit Amsterdam. Later heb ik het boek zelf gekocht in een nieuwe uitgave. Ik ben me toen voor oosterse kunst in het algemeen gaan interesseren. Ach, die erotische boeken zijn wel grappig, maar het is nou niet zo dat ik ze vaak ter hand neem. Bataille lees ik nog wel eens, omdat die niet zo simplistisch is. Ik heb het een en ander over het tantrisme, een heel raar, omstreden aspect van het hindoeisme. Het is er een essentieel onderdeel van, maar aanvankelijk werd het bestudeerd door puriteinse Engelsen die alles in het esoterische trokken, terwijl dat volgens mij helemaal niet de bedoeling is.

Ik heb geen boeken waar ik vreselijk aan gehecht ben. Er is er geen bij die ik echt zou missen, al was het alleen maar omdat het gros zo weer te krijgen is. Als deze verzameling hier door een ongeluk in vlammen op zou gaan, zou ik er niet wakker van liggen. Dat geldt trouwens voor al onze bezittingen voor mij en voor mijn vrouw. Het is een oude KZ-instelling: niet hechten aan bezit geeft een grote vrijheid.’ (BR)

■

Yvo Pannekoek (1913) is het pseudoniem van Flap Dekking. In 1983 verscheen van hem ‘Brieven van Yvo Pannekoek’, brieven die hij in de oorlog, eerst vanuit de gevangenis in Amsterdam, later vanuit het werkkamp in Dachau, schreef aan zijn vrienden. Van 1966 tot 1979 was hij hoogleraar in de virologie aan de Universiteit van Amsterdam.