Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

J.J. Oversteegen
Sommige boeken blijven eeuwig en route

‘Je mag dus niet schrikken. Voor wat er in het appelhok staat wil mijn vrouw geen verantwoordelijkheid dragen. Er komt daar van tijd tot tijd schimmel op. De Amerikaanse jongens, de pockets van de Grove Press, daar zie je het het eerst aan, daar ontstaat dan een grijs waas over. Als ik aan boeken ruik, dan is het om te controleren of ze niet staan te verspochten. Dan gaat de gaskachel aan. Achttiende-eeuwse boeken, die ruiken wel leuk. Ik denk dat ik zo'n twintigduizend boeken heb. De grootste stoot, zo'n vijfduizend, is afkomstig van mijn vader. Ik ben opgegroeid in een Vincent-Haman-achtige sfeer, op de studeerkamer van mijn vader bekeek ik negentiende-eeuwse staalgravures. Mijn vader was boekhandelaar in Blaricum, hij bezat een prachtige collectie vaderlandse geschiedenis. Jan Romein kwam bij hem lenen.

hans van den bogaard

Toen ik twaalf was, had ik al duizend

“Je boekenbezit vormt het verlengde van jezelf: je boekenbezit, dat ben je zelf”

[p. 9]

boeken, maar daar waren erbij die ik op straat had gevonden. Vanaf mijn studententijd moet ik zoiets als de helft van mijn inkomen aan boeken zijn gaan besteden. Studenten doen daar nu heel moeilijk over, over boeken kopen, maar voor ons was dat gewoon. Je boekenbezit vormt het verlengde van jezelf: je boekenbezit, dat ben je zelf. Ze concretiseren je. De andere kant ervan is dat je wilt laten zien dat je niet van de straat bent. Ik maak de fout van alle mensen die boeken verzamelen. Je koopt boeken waarvan je denkt: die wil ik hébben. De boeken die je leest, dat zijn andere, die leen je. Ik heb mijn halve inkomen besteed aan boeken die ik nooit gelezen heb. Ik durf daar eigenlijk niet aan te denken, dan schrik ik. Wat hier in de huiskamer mag staan, één bescheiden kast, zijn de auteurs waar ik uitzonderlijk op gesteld ben. Multatuli, Reve, Hermans, De Russische Bibliotheek. Multatuli staat hier in de eerste uitgave, ik geniet van het contrast tussen de muffe typografie en de ongelooflijk frisse inhoud. Kijk hier, de Minnebrieven, in zo'n eng dun lettertje. Het presenteert zich als volkomen negentiende-eeuws, maar dan lees je het en dan heeft het niets meer met de negentiende eeuw te maken.

Om de hoek, in de gang, staat een kast met poëzie. Gedichten moet je bij de hand hebben, en zo kom je er telkens voorbij, en dan lees je even een gedicht. Met poëzie valt elke depressie te bestrijden. Ernaast staat een kast met auteurs, die ik waardeer, maar het zijn de boeken die ik minder vind. De boeken die ik nóg minder waardeer worden verbannen naar elders in het huis. Soms betrap ik mezelf erop, dat ik een boek van de ene kast naar de andere verhuis, dat boek is dan weer in de gratie.

Dit is het logeerkamertje. Er staan hier drie kasten met buitenlandse romans. Ik was bezig met herordenen, toen ik hoorde dat dit dijkhuis (aan de Lek) uiteindelijk toch afgebroken zal worden. Het heeft me erg in de war gebracht. Van de boeken, die in de logeerkamer staan, moet een prikkel uitgaan, vind ik, voor wie er verblijft. Maar ik zie dat hier een aantal Franse auteurs staan, die zijn eigenlijk te goed om hier te staan. Pardon, het kost me moeite om de ratio van dit alles te bedenken, het is kennelijk allemaal heel irrationeel.

In de buurt

Telkens als ik met een nieuw onderwerp bezig ben, zoals nu: ik ga een biografie over Cola Debrot schrijven, dan herorden ik. De boeken waar ik affiniteit mee heb, die te maken hebben met de sfeer van het onderwerp waar ik mee bezig ben, moeten dan in de buurt komen te staan. Geen maand blijft het systeem hetzelfde. Sommige boeken blijven eeuwig en route. We maken zelfs onderscheid in Simenons waar we erg op gesteld zijn en andere, die ergens anders staan.

Nu komen we aan het Heilige: zestiende- zeventiende- en achttiende-eeuwse boeken. Het meeste kon mijn vader nog kopen, voor mij was het vroeger ook nog wel aan te schaffen, maar nu niet meer. Deze zestiende-eeuwse Plinius, met aantekeningen uit die tijd, heb ik zelf gekocht. En hier zijn Hoofts Historiën, en een achttiende-eeuws woordenboek. De encyclopedie is van Van Hoogstraten, een vertaalde encyclopedie waarin hij alle destijds bestaande encyclopedieën heeft opgenomen. De kast is ook nog van mijn vader, maar die zou verdriet hebben als hij zijn boeken zo zag. Bij hem werden ze nog in de was gezet, maar dat gaat eenvoudig niet meer, het zou mij mijn leven kosten. Soms zie ik er boeken bij waarvan ik niet wist dat ik ze had, boeken die ik uit de Universiteitsbibliotheek geleend had zelfs.

Deze kamer hier is nog maar sinds kort mijn studeerkamer. De boekenmolen is mooi, hè. Ik heb wel twintig jaar naar zo'n ding gezocht, de vader van een schoolvriendje had er een. Mijn vrouw heeft hem me cadeau gedaan, ze heeft aan de melkboer gevraagd: “Als u er ooit eens bij iemand een ziet staan, die er niet aan hecht, waarschuwt u me dan.” Wat hier in deze kamer staat, is “het vak”. De “antilliana”, vanwege Debrot, moet ik vlak bij me hebben. Deze rotzooi? Dat is het Woordenboek Nederlandse Taal, in katernen. Het kostte haast niets, ik ben ooit bij Nijhoff wezen vragen of het te koop was. Daar zeiden ze: “De kelder staat er vol mee.” Nu is het zeldzaam. Wat wel kostbaar was, is dat je je verplichtte om een abonnement te nemen op de volgende afleveringen. In die dozen daar zitten persoonlijk brieven, en het Merlyn-archief. Boudewijn Büch zou zich ophangen, als hij het zag. Ik durf er niet aan te komen, alleen de brieven van Debrot heb ik er uitgehaald.

Boeken wegdoen kost me moeite. Ik heb ooit een geschiedkundig werk laten veilen, bij Beijers. Ik had daar wel een maand over lopen tobben. In plaats van de minstens f30.000, - die ik verwachtte dat ik ervoor krijgen zou, bracht het f300, - op. Weggeven is zinvoller, ik heb ooit een kerkgeschiedenis aan een bevriende arabist gegeven, dat is veel plezieriger. Ik leen gemakkelijk uit, als ik enthousiast ben over een boek dan leen ik dingen onmiddellijk uit, en vergeet binnen een dag aan wie. Een wanhoop is het, mijn vrouw en mijn kinderen weten hoe verschrikkelijk wanhopig ik ben als ik een boek kwijt ben. Er zijn hier ook boeken die nooit teruggegeven zijn, dat gebeurt bij gebroken vriendschappen. Met Voskuil, dat komt nooit meer goed. Hij heeft een aantal boeken van mij waar ik erg op gesteld was. De boeken die ik van hem heb zijn helaas minder interessant.

Eens zal het allemaal worden zoals het moet zijn. Ik heb eerste drukken van Gorter, aangevreten door een nest jonge honden. Dat is erg, maar deze rondwandeling doet me beseffen dat het allemaal nog veel erger is dan ik dacht.’(DS)

■

J.J. Oversteegen was een van de oprichters van het literaire tijdschrift ‘Merlyn’. Was hoogleraar Nederlandse letterkunde in Amsterdam en is thans hoogleraar theoretische literatuurwetenschap te Utrecht. Publiceerde onder meer ‘Vorm en Vent’, ‘De novembristen van Merlyn’ en, onlangs, ‘Anastasio en de schaal van Richter’.