Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 6]

Philip Mechanicus
Toen was de wereld veranderd

‘Ik heb drieëntwintig jaar in een huis van Stadsherstel gewoond, waar ik het heel erg naar mijn zin had, maar waar wel van alles mee mis was. Als het regende, begon het een halve dag later binnen ook te regenen en dat sijpelde dan nog dagenlang na. Daar zijn mijn boeken ook nog eens het slachtoffer van geweest, toen zich plotseling een nieuw gat openbaarde boven de boekenkast. Ik heb toen in allerijl alles eruit gesjord, zodat het ergste voorkomen kon worden, maar het werd toen toch wel tijd om er iets aan te laten doen en Stadsherstel bood me toen een tijdelijke woning aan, waar ik nu alweer twee jaar zit. Omdat er hier geen bergruimte is, heb ik veel bezittingen waaronder ook het grootste deel van mijn boeken opgeslagen en verdeeld over twee kelders in de stad. Ik heb toen een selectie moeten maken van boeken die ik in de overbruggingsperiode ter hand wilde kunnen nemen.

bert nienhuis

Het was de bedoeling dat ik terug zou gaan na de herstelwerkzaamheden, maar er is wat misgelopen in de afspraken. Nu verhuis ik over een halfjaar naar iets anders, wat ze me aangeboden hebben: een huis met zes vertrekjes. Een daarvan ga ik dan als bibliotheekje inrichten. Het heeft mij altijd leuk geleken om echt een bibliotheekje te hebben, hoe klein het ook is, waar drie wanden met boeken zijn. Boeken horen niet gezien te worden. Als je ze nodig hebt, dan zijn ze er - ergens apart, niet in de kamer waar iedereen met zijn neus langs loopt. Dat vind ik indecent, net zoiets als een stapel kleren in de kamer hebben liggen. Dat doe je ook niet als je iemand ontvangt. Het is geen angst, maar ik vind het zo'n kunstmatige wijze van met iemand omgaan door naar zijn boekenkast te kijken. Iedereen trekt maar zijn conclusies: dat wel compleet, dat niet compleet, hm, dat is de afdeling ordinair. Je kunt jezelf er bij iemand anders ook nauwelijks van weerhouden; je hebt toch de neiging om er iets uit te pakken en te zeggen: hé, dat is leuk dat je dat hebt. In mijn vorige huis had ik de boeken in de slaapkamer staan in een dichte kast, waar niemand ongenood kwam. En wat ik meegenomen heb naar dit huis is ook zoveel mogelijk uit het zicht gewerkt, verspreid over een paar kasten. Het selectieproces destijds ging op intuïtie: wat moet er mee en wat kan de kelders in. Daar zaten risico's aan, want niet alleen de lezer maar ook de boekenkast bepaalt het lezen of teruglezen. Je loopt erlangs en je ziet iets waar je dan een kwartiertje in gaat zitten kijken. Ik was me ervan bewust dat er dingen tussen zouden zitten, die ik zou vergeten als ze in de dozen terecht kwamen, maar waarvan ik, als ze in de kast stonden, zou denken: hé, leuk om dat weer even te zien. Wat ik meegenomen heb bijvoorbeeld is mijn stapel oude Tirades en alle oude Reve-brieven uit de periode

‘Boeken horen niet gezien te worden. Dat vind ik indecent, net zoiets als een stapel kleren in de kamer hebben liggen’

Edinburgh en daaromtrent. Die heb ik toen ook meteen weer gelezen. Doordat ik aan het selecteren was, begon ik tegelijk weer te lezen. Wat ook mee moest, was een hele mooie uitgave van Ulysses, die ik toen ik een jaar of achttien was op afbetaling bij Schumacher heb gekocht. Het is denk ik het enige bibliofiele boek dat ik bezit, uit een kostbare oplage die net tussen de censuur door is geslipt. Niet dat ik dat nu ga zitten lezen - het is een boek dat ik nooit helemaal gelezen heb, maar het is een aangenaam voorwerp dat ik graag in de buurt wil hebben. Het is een van de eerste boeken die ik bewust aanschafte en zoiets mag natuurlijk niet in een vochtige, stoffige doos zitten.

Hans Lodeizen

Ik heb niet meer dan tien of vijftien procent van mijn boeken meegenomen; naslagwerken zijn een deel daarvan, kookboeken die ik nodig heb voor mijn documentatie, een paar fotoboeken, Moments Preserved bijvoorbeeld van Irving Penn, dat moest ook beslist mee. Het zijn vaak meer totems dan boeken. Het zou oneerbaar zijn om de boeken van mijn vriend Gerard Stigter in een kelder op te slaan. Het kleine boekje Heet van de naald van Max de Jong, een lang gedicht, waar ik als ik sentimenteel word graag stukken uit voordraag aan vrouwen, dat is ook iets onontbeerlijks. Het is meer aan de emotionele dan aan de literaire waarde te danken dat boeken een plaats in de kast verdienen. Als ik Hans Lodeizen ga herlezen, dan denk ik: wat is dat prachtig, maar dat moet natuurlijk zijn: wat wás dat prachtig. Het gaat meer om de herinnering aan de emotie dan om de emotie die het nu bij je oproept. Het zijn dus veel boeken van vroeger die ik geselecteerd heb. De Avonden was mij oorspronkelijk aangeraden door een leraar op de toenmalige Rietveld-kunstnijverheidsschool. Hij zei: jongens, er is één boek dat jullie moeten lezen, het is een boek over verveling. Op die aanbeveling heb ik het uit de bibliotheek geleend. Toen ik er een stuk in gelezen had, was de wereld veranderd. De boom voor het huis was dezelfde boom niet meer, dat was heel eng. Het was in 1953 of '54 en het leek wel of ik een shot had gekregen van het een of ander. Kort daarna heb ik het gekocht. Op de radio hoorde ik in diezelfde tijd een parodie op Bert Schierbeek, die ik bijzonder geestig vond. Ik dacht: dat boek moet ik hebben, wat dat is vast ook heel leuk. Zo kwam ik aan Het boek ik. Met de bundel Atonaal, het manifest van de experimentele poëzie, zou je kunnen zeggen, ging het precies zo. Die werd ook ergens belachelijk gemaakt door middel van semiatonale gedichten en ik dacht: wat het ook is, het is in ieder geval leuker dan Adama van Scheltema. Juist door die parodieën raakte ik geïnteresseerd. Kijk, dit is hem, de bundel Atonaal: ik heb hem ooit eens aan een vriend uitgeleend die hem gekaft heeft met een Franse krant uit die tijd, jaren vijftig. Uit voorzichtigheid deed hij dat. Die kaft heb ik er omheen laten zitten. Pudding en Gisteren zit ook in de selectie; al die moppen - dat is mijn lagere schooltijd.

Ik ben geen erg fanatieke lezer behalve op reis en in vakanties. Ik lees regelmatig kookboeken; een onwelwillende geest heeft wel eens gezegd dat ik mijn algemene ontwikkeling uit kookboeken heb opgedaan. Maar er zijn inderdaad kookboeken die zo aangenaam geschreven zijn dat je ze als literatuur kunt genieten. Het boek Food bijvoorbeeld van Waverley Root. Eigenlijk is dat een culinair woor-

[p. 7]

denboek over voedsel. Als je wilt weten waar de appel vandaan komt, is dit het aangewezen boek. Hier lees ik met veel plezier in; je kijkt bij kaneel, je kijkt bij pinda's, het is fantastisch. Het laatste fictieboek dat ik gelezen heb is De huismeester, waarbij ik ontdekte dat Maarten 't Hart een enorm talent voor het burleske heeft. Ik heb er vreselijk om moeten lachen. Hij zou de aangewezen persoon zijn om een humoristische televisieserie te schrijven, in mijn idee.

Ik mis ze niet, de boeken die nu in die kelders liggen. Als ik ze definitief zou kwijtraken, zou ik er niet om huilen. Maar aan de andere kant lijkt het me heel aantrekkelijk om zo'n bibliotheekje te hebben, waarin het net lijkt alsof je je hele brein geordend om je heen hebt staan. Ik stel me voor dat het zo'n warm gevoel geeft om daar tussen te zitten. Ik zou er geen andere dingen in toelaten, geen opgezette vogels of beeldjes, hoewel er waarschijnlijk toch een soort romantiek in zou sluipen, waar anderen niets van hoeven te weten. Bepaalde geheime voorwerpen waar een lading aan verbonden is, en die je af en toe tegen wilt komen. Ooit toen ik mijn huis herinrichtte na mijn scheiding heb ik een onderwijsmodel van een oog gekocht, dat je uit elkaar kunt halen. Ik denk dat dat daar wel zal komen te staan. Het is niet iets wat je als versiering in je huiskamer moet hebben. Het is een soort symbool, een mooie kristallisatie van het begrip kijken en ook een archiefbeeld uit die periode. Ik bewaar dingen in boeken: foto's, notities, papiertjes. Ze dienen als herinneringsopslagplaatsen. Kijk, hier in Ulysses zit dit papier uit 1958, uit de tijd dat de Haig whisky nog lekker smaakte en in dit papier verpakt was. Op een oudejaarsavond heb ik met een vriend op zijn kamertje deze fles leeggedronken met bruin brood en kaas erbij. Naar gelang van de belangrijkheid stop ik dingetjes in meer of iets minder belangrijke boeken; daar is een samenhang tussen. En ooit komt het dan weer tevoorschijn, afhankelijk van het toeval. Dat is het aardige: ik gooi de dingen niet weg, maar bewaar ze ook niet op een geordende manier. Het toeval bepaalt wat ik weer tegenkom. Dat geeft onverwachte verrassingen. Dan stuit ik bijvoorbeeld op een etiket van een wijnfles die ik met iemand heb gedronken of een handgeschreven menu of, wat had ik laatst ook alweer? Een kaartje dat ik kreeg in een hotel in China met mijn kamernummer erop, een geheugensteuntje dat ze daar uitreiken als service. Laatst, toen ik iets aan het zoeken was, vond ik toevallig mijn kookdagboek van vroeger. Daar heb ik etiketten ingeplakt van wijnen die ik met mensen gedronken heb en de beschrijving van maaltijden bij memorabele gelegenheden. Ik schrijf daarin op wat ik met wie at - het gaat meestal om dingen die ik zelf thuis heb klaargemaakt, een enkele keer om restaurantmaaltijden - en dat brengt onmiddellijk alles weer naar boven van de sfeer van die avond. Er staat dan bijvoorbeeld: de terugkomst van die-en-die, gevolgd door een beschrijving van het eten en dan weet ik meteen hoe het was en wat er aan de hand was. Dat zijn geen dingen die je gaat opschrijven als larmoyante bekentenissen aan jezelf. Aan één woord heb je genoeg en dan weet je het eigenlijk al weer. Die kookdagboeken houd ik in periodes bij; in de hitte van de strijd zal ik maar zeggen - dan is het leuk, niet als routine.’ (BR)

■

Philip Mechanicus (1936) is fotograaf. Hij publiceerde ‘De pose der natuurlijkheid’, portretten van schrijvers. In ‘De Groene’ schrijft hij een culinaire rubriek.