Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 8]

De laatste grote arbeidersopstand?
De balans van de Britse mijnstaking - maart 1984-maart 1985 - in boeken

State of Siege door Jim Coulter, Susan Miller en Martin Walker Uitgever: Canary Press, 241 p., f20, -
Policing the Miners' Strike door Bob Fine en Robert Millar (ed.) Uitgever: Lawrence & Wishart, 243 p., f28,30
Digging Deeper door Huw Beynon (ed.) Uitgever: Verso, 252 p., f22,60
Scargill and the Miners door Michael Crick Uitgever: Penguin, 160 p., f14,30
The Great Strike door Alex Callinicos en Mike Simons Uitgever: Socialist Worker, 256 p., f22,60
The Miners' Strike door Geoffrey Goodman Uitgever: Pluto Press, 213 p., f25,75
A turn of the screw door Martin Walker Uitgever: Canary Press, 132 p., f22,60

Will Tinnemans

Arthur Scargill

Persoonlijke wrok van Margareth Thatcher tegen de National Union of Mineworkers (NUM) schijnt een belangrijke rol te hebben gespeeld in het ontstaan van de Britse mijnstaking in maart 1984. Dat schrijft Geoffrey Goodman in zijn uitstekende en rijk gedocumenteerde boek The Miners' Strike. Thatcher koestert die wrok sinds de NUM de regering-Heath tot twee maal toe met het stakingswapen op de knieën dwong. De tweede keer luidde het einde in van een kabinetsperiode, waarin Thatcher minister van Onderwijs was. Thatcher was het hartgrondig oneens met Edward Heath' beslissing om nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Toen de Conservative Party die verkiezingen verloor vestigde Thatcher de aandacht op zich met haar standpunt dat Groot-Brittannië een harder sociaal, politiek en economisch beleid nodig had. In 1975 werd ze leidster van de Conservative Party.

Drie jaar later werd met het uitlekken van het Ridley-report duidelijk dat Thatcher er geen gras over liet groeien: het Thatcherisme kreeg vorm met het doorvoeren van een keihard monetarisme. Om vooral de door Labour genationaliseerde industrieën in een wurggreep te krijgen zouden ze strikt volgens de regels van de vrije ondernemingswijze produktie moeten werken óf worden afgestoten naar de vrije markt. Nicholas Ridley, die later minister van Transport zou worden, voorzag een confrontatie met de vakbonden. De NUM vormde de ernstigste bedreiging voor de nieuwe economische politiek van de Tories. Daarom moest de toekomstige Tory-regering zorgen voor grote kolenvoorraden bij de energiecentrales, zodat die tijdens een staking niet stil kwamen te liggen; de centrales moesten deels worden omgebouwd op oliestook; transportondernemingen moesten worden aangemoedigd om ongeorganiseerde chauffeurs in dienst te nemen; uitkeringen aan stakersgezinnen moesten worden gekort en er moest een mobiele politie-eenheid geformeerd worden van speciaal geselecteerde en getrainde agenten, die om kunnen gaan met sociale ongeregeldheden ten gevolge van stakingen en arbeidsonrust.

In 1979 werd Thatcher minister-president en nog vóórdat de staking in 1984 uitbrak waren alle maatregelen uit het Ridley-report doorgevoerd. In 1981 was Thatcher nog onvoldoende voorbereid op een confrontatie met de mijnwerkers. Toen die toch dreigde plaats te vinden trok ze wijselijk haar mijnsluitingsprogramma in. Om enkele jaren later des te harder terug te kunnen slaan. De tussenliggende periode gebruikte ze om gaatjes in haar maliënkolder te repareren. Ze scherpte de wetgeving aan, verving de gematigde directeur van de elektriciteitscentrales en benoemde de bankier en groot-industrieel Ian MacGregor tot directeur van de National Coal Board (NCB). Hij saneerde andere staatsindustrieën in Groot-Brittannië ten koste van meer dan honderdduizend arbeidsplaatsen en had ervaring met mijnstakingen in Amerika.

Vlak nadat MacGregor het roer had overgenomen, herfst 1983, protesteerde de NUM met een overwerk-boycot tegen een te krappe loonsverhoging. Een paar maanden later kondigde MacGregor aan dat de kolenproduktie omlaag moest. Toen dat plan begin maart 1984 nader ingevuld werd, raakte alles in een stroomversnelling. Het verlies van 20.000 arbeidsplaatsen en mijnsluitingen op economische gronden werden niet gepikt door de NUM. Op 12 maart 1984 weigerde meer dan de helft van de Britse mijnwerkers aan de slag te gaan. Het boek van Goodman beschrijft aan de hand van notulen, verslagen en interviews tot in de puntjes hoe ‘de belangrijkste strijd sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog’ gestreden werd.

Yorkshire, juni 1984

Dat de mijnwerkersbond de leden niet raadpleegde was van meet af aan een twistpunt. Goodman noemt het ‘een beoordelingsfout waar de NUM nooit van herstelde’. Het verzwakte de positie van de NUM binnen de Britse vakbeweging en de Labour Party, gaf gematigde mijnbouwgebieden als Nottinghamshire reden om niet mee te staken, werkte de publieke opinie tegen en gaf de NCB en de regering wapens in handen om de staking te veroordelen omdat ze ondemocratisch was. Het uitblijven van een ballot was ook de belangrijkste oorzaak voor de gewelddadige taferelen op de picket-lines. Tienduizenden mijnwerkers zwermden over het hele land uit om werkwilligen van de noodzaak om te staken te overtuigen. De politie hield in de eerste zes maanden van de staking meer dan 150.000 mensen te-

[p. 9]

gen door middel van wegversperringen. Weigerden ze om te keren, dan werden ze gearresteerd wegens verzet tegen een ambtenaar in functie. Van de tienduizend mensen die gearresteerd werden tussen maart 1984 en maart 1985 werd de helft ten laste gelegd dat ze van plan waren de orde te verstoren. De methode-Valken in praktijk.

In Policing the miners' strike beschrijft Guardian-verslaggever Martin Kettle hoe in het hoofdkwartier van het National Reporting Centre - dat de grootscheepse politie-operaties landelijk coördineerde - het aantal arrestaties wordt bijgehouden, de schade aan NCB- en politieeigendommen geïnventariseerd wordt, de stemming per gebied benoemd wordt als ‘vredig’, ‘vijandig’ of ‘gewelddadig’ en met kleurtjes op enorme landkaarten de troepenbewegingen geregistreerd worden. Zeer minutieus behandelen in dit boek negentien auteurs diverse aspecten van het politie-optreden. Er worden heldere verbanden gelegd tussen de regering-Thatcher, de gebruikte politiestrategieën, justitie als verlengstuk van die twee - er wordt gesproken van supermarket justice - en het groeiende protest tegen het politie-optreden. Met voorbeelden uit Noord-Ierland en de zwarte woonwijken in grote steden wordt aangegeven dat de politie een staat in de staat geworden is en tijdens de mijnstaking de onmiskenbare opdracht had de stakers te ontmoedigen en te intimideren.

State of Siege gaat nog een stapje verder door het inzetten van de politie uit te leggen als een bewuste operatie om de mijnwerkers te criminaliseren. Hoewel Thatcher in haar eerste regeerperiode de anti-vakbondswetten verscherpte, koos ze toch voor het Wetboek van Strafrecht. Het aangepaste civielrecht geeft weliswaar mogelijkheden om af te rekenen met de vakbondsstructuur en de vakbondsleiders, maar strafrecht geeft aanzienlijk meer mogelijkheden aan de politie voor het verkrijgen van inlichtingen. De informatie die de politie tijdens de staking vergaarde, is naderhand inderdaad gebruikt om de militantste stakers te ontslaan. De willekeurige arrestaties, de wegversperringen, de intimidatie, de inbreuk op de privacy van mijnwerkersgezinnen hebben ertoe geleid dat bescheiden, gematigde mensen in hoog tempo radicaliseerden, terwijl ze daarvoor nog nooit met politie of justitie in aanraking geweest waren. State of Siege geeft schokkende voorbeelden, meestal verteld door slachtoffers of ooggetuigen, die in de annalen van de Zuidafrikaanse geschiedenis niet zouden misstaan. Georganiseerd geweld, waar niemand vat op had. De Britse traditie van gemeenteraadscontrole op de politie werd door de landelijke aanpak een lachertje, ook al omdat de agenten vaak niet de verplichte registratienummers op hun bovenarm droegen.

Londen, 3 maart 1985

Vrouwen

In Digging Deeper worden vrijwel alle aspecten van de staking in vijftien essays belicht. In het voorwoord wast Labourparlementariër Eric Heffer het blazoen van zijn partij schoon: ‘Iets anders doen dan onze volle en onvoorwaardelijke steun geven, is de strijd ondermijnen.’ Voor degenen die weten hoe de Labour-Party zich in het conflict afzijdig heeft opgesteld en in het verleden driftig meewerkte aan mijnsluitingen en hervorming van de politie, druipt de huichelachtigheid van die woorden als bloed uit de wonden van de mijnstakers. Goodman geeft ook gedetailleerd weer hoe de Labour-top weigerde om in discussie te gaan met de leiding van de NUM, uit angst ermee geïdentificeerd te worden. Maar al te vaak is de staking teruggebracht tot een conflict tussen Scargill en MacGregor. Ten onrechte, want de mijnwerkers staakten niet voor de blauwe ogen van Scargill. Wel werd de NUM-leider gevierd als een popster, met alle franje als het uitdelen van handtekeningen er omheen. Op een demonstratie zag ik ook een mijnwerker met op de rug van zijn jas geschreven: ‘Arthur Scargill walks on water.’ Michael Crick geeft in zijn Penguin-special een aardig beeld van Scargill. Aan de hand van Scargills eigen woorden en die van vrienden en bekenden beschrijft Crick de loopbaan van de levende legende. Volgens Crick is Scargill een demagoog, die niet twijfelt om zaken te verzwijgen of extra te benadrukken als hem dat zo uitkomt. Hij is een groot redenaar en weet de media perfect te bespelen. Scargills politieke ideeën zijn niet allemaal even fris. Solidarnosc omschreef hij in 1983 als ‘een antisocialistische organisatie’ en over vrouwen heeft hij ook zo zijn ideeën. Het beleid van het vakbondsblad The Yorkshire Miner om pin-ups van schaars geklede vrouwen te publiceren werd door Scargill verdedigd en hij vertrouwde een dagblad in 1980 toe dat hij huishoudelijk werk vrouwenwerk vindt: ‘Dat soort carrièrevrouwen zou het met mij niet lang uithouden.’ Hopelijk heeft Scargill zijn vrouwbeeld aangepast na de onmisbare inspanningen die de mijnwerkersvrouwen zowel op de picketlines als in de gaarkeukens verricht hebben. De eerste vrouwelijke minister-president van Groot-Brittannië kon voor het eerst niet rekenen op de traditionele rol van de vrouw als stakingsbreker. Alle publikaties noemen de vrouwen als cruciale schakel, zonder wie de staking wel eens heel anders uitgepakt had kunnen zijn.

Schulden

De schrijvers van The great strike zijn zeer kritisch op het NUM-beleid tijdens de staking. Over Scargill schrijven de auteurs, die zeer nauw verbonden zijn aan de trotskistische Socialist Worker: ‘Het is onmogelijk om de vastberadenheid, moed en tactische vaardigheid die Scargill aan den dag legde niet te bewonderen. Maar het bleef een poging van een individu om de collectieve organisatie te vervangen die nodig was om de staking te winnen.’ Toen Scargill nog voorzitter was van de afdeling Yorkshire van de NUM, pleitte hij nog hartstochtelijk voor stakingscomité's onder leiding van gewone vakbondsleden, onafhankelijk van de opstelling van hun leiders. Eenmaal landelijk voorzitter houdt hij de touwtjes strak in handen en blijkt zijn basiswerk onderdeel te zijn geweest van zijn grote wens om het democratisch centralisme binnen de NUM in praktijk te brengen.

De Britse mijnstaking 1984-'85 was een opstand van het meest militante deel van wat nog over is van het Britse arbeidersproletariaat. Misschien ook wel de laatste opstand op deze schaal. De trots en de kracht van de mijnwerkers hebben altijd nauw samengehangen met de monocultuur in de karakteristieke mijnwerkersdorpen, die model hebben gestaan voor grote Britse schrijvers als D.H. Lawrence (Sons and Lovers) en George Orwell (The Road to Wigan Pier). Met steenkool is het Verenigd Koninkrijk een van de invloedrijkste industrielanden ter wereld geworden. Daar zijn de mijnwerkers zich altijd van bewust geweest. Nu de Britse economie geheel in lijn met de wet van de remmende voorsprong steeds minder betekent, heeft Thatcher het victoriaanse model uit de kast getrokken om die economie te saneren. De cultuur van de mijnwerkersdorpen noemt zij sentimental welfarism en economisch vergif. Haar ultraconservatieve politiek begint na zes jaar regeren weerzin op te wekken, blijkens de opiniepeilingen. Dat is te laat voor de mijnwerkersgezinnen. In A turn of the screw geeft Martin Walker een indringend beeld van de gevolgen die de staking gehad heeft voor de mijnwerkers. Ze worden door de NCB geterroriseerd met overplaatsingen naar sociaal en financieel minder gewaardeerde functies, zo'n 750 mensen zijn ontslagen als gevolg van hun actieve rol in de staking, tientallen exstakers zitten als politieke gevangenen met een extra strenge behandeling in de gevangenissen, de schulden zijn in veel gezinnen huizehoog opgelopen, huwelijken, familie- en sociale banden zijn blijvend gebroken. En de NUM is, zeker na de oprichting van de concurrerende Union of Democratic Mineworkers door de vroegere werkwilligen, haar positie als krachtige onderhandelingspartner kwijt.

't de Britse belastingbetaler het onvoorstelbare bedrag van vijf biljoen pond gekost.

Het is zeer waarschijnlijk dat de publikaties over de Britse mijnstaking in de toekomst veelvuldig geraadpleegd zullen worden, omdat de staking een definitief einde gemaakt lijkt te hebben aan de consensuspolitiek van werkgevers en werknemers. In bijna alle Westeuropese landen hebben sociaal-democraten tot nu toe met gesloten ogen en zonder alternatief moeten toezien hoe conservatieve politici hand in hand met ondernemers de economische crisis tot staan proberen te brengen. In België heet dat met volmacht regeren, in Nederland no-nonsense-politiek. De belangrijkste overeenkomst is toch dat er met de werknemers gesold wordt zonder dat vakbonden of politieke partijen daar een afdoend antwoord op hebben. De verdienste van de mijnwerkersstaking is dat de NUM niet met zich heeft laten sollen. Dat de mijnwerkers de staking niet gewonnen hebben moet voor Labour en voor de andere Britse vakbonden reden zijn om nog eens diep te overpeinzen wat hun rol in de samenleving eigenlijk voorstelt. Veel verder dan financiële steun is hun hulp niet gegaan. Terwijl het iedereen al snel duidelijk was dat het hier ging om een politieke staking tegen het regime-Thatcher. Zo'n staking win je niet met geld, maar met politieke steun in al zijn consequenties.

■

Will Tinnemans is free-lance journalist