Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 12]

Een tijdsbeeld van de kleinere gevoelens

Men and Angels door Mary Gordon Uitgever: Random House, 239 p. Importeur: Van Ditmar, f65, - Eveneens uitgebracht bij Jonathan Cape, f48,95

Reintje Gianotten

In Mary Gordons derde roman Men and Angels heeft Anne Foster, getrouwd en moeder van twee kinderen, de opdracht aangenomen een catalogus te maken bij het werk van de schilderes Caroline Watson. De consequentie hiervan is dat ze niet met haar echtgenoot mee kan naar Frankrijk, waar hij gedurende een jaar gaat werken. Om goed en geconcentreerd te kunnen werken neemt ze voor de kinderen Laura in dienst.

Anne wil het werk dolgraag doen maar ze heeft geaarzeld, omdat ze ertegen opziet gescheiden van haar man te leven, en zich bovendien snel schuldig voelt tegenover de kinderen. Maar ze begint met veel enthousiasme, en om zich te documenteren leest ze al het werk over en van Caroline Watson. Uit de brieven en dagboeken - die gedeeltelijk opgenomen zijn - komt een zelfverzekerde vrouw naar voren die bewust zaken opzij heeft gezet voor haar kunst; ook de door haar alleen op te voeden zoon heeft het daarbij moeten ontgelden. Hoewel Anne de kunstenares kan haten om de hardheid tegen haar kind raakt ze zeer geboeid door Carolines leven. Vooral haar kennismaking met Jane, de schoondochter van de schilderes, stimuleert haar en geeft zelfvertrouwen. ‘Sometimes I want to slam her for being a bad mother, then sometimes I think it didn't matter, she was a great painter, so what was the difference. Noboby gives a shit if Monet was a bad father.’ De vraag in hoeverre het werk de ouderlijke plichten in gevaar brengt en hoe een goede moeder te zijn, blijft haar bezighouden. Ze toetst haar ideeën daarover aan de opvattingen van Caroline, Jane, haar vriend Ben en haar ouders.

Ze stelt hoge eisen aan zichzelf: het werk moet goed gedaan worden en ze wil een perfecte moeder zijn, maar ze vindt dat haar deugdzaamheid zich verder moet uitstrekken. Ook voor mensen buiten haar eigen veilige kringetje wil ze goed zijn, voor Laura bijvoorbeeld. De plichtsgetrouwe au pair doet ongevraagd allerlei klusjes in huis, de kinderen zijn dol op haar maar toch voelt Anne zich door het bijbellezende meisje niet meer thuis in haar eigen huis. Het treurige levensverhaal van Laura, die zichzelf als een uitverkorene van de Heer ziet, is in zes korte hoofdstukken door het verhaal gevlochten.

Het meisje wordt op gruwelijke wijze door haar moeder verstoten, zij zoekt haar heil bij de Heer, verlaat het ouderlijk huis, sluit zich aan bij een religieuze sekte, wordt misbruikt door de leider maar kan ook dan nog een troostende bijbelpassage vinden. Ze is tevreden met haar baantje omdat ze denkt Anne en de kinderen te kunnen redden voor God. Voor de lezer is duidelijk dat niet God maar Anne voor haar het belangrijste is; van haar verwacht ze de waardering die ze van haar eigen moeder nooit gekregen heeft.

Mary Gordon

Deugdzaamheid

Anne beseft dat Laura nooit veel liefde gekend heeft, probeert hartelijk te zijn voor haar, maar raakt geblokkeerd omdat ze geen greintje affectie voelt. Door de wisseling van perspectief tussen Laura en Anne wordt de schrijnende onmogelijkheid van hun verwachtingen duidelijk. Bovendien komen zo de twee zeer verschillende levenshoudingen tot hun recht. De van liefde en waardering verstoken gebleven Laura zoekt slechts haar troost bij de Heer, neemt haar lot niet in eigen hand want waant zich veilig als uitverkorene, en hoopt anderen te kunnen redden. Vanuit een veel geborgener omgeving tracht Anne de vraagstukken in haar leven op te lossen door ze te analyseren, haar opvattingen met die van anderen te vergelijken en uit haar observaties en gedachtes conclusies te trekken. Ze leert haar schuldgevoelens te relativeren en bedenkt wat ze met haar leven wil. Het dramatische hoogtepunt van het boek laat zien dat de zelf gedefinieerde vorm van deugdzaamheid niet altijd oplossingen biedt; er valt echter mee te leven terwijl een grenzeloos vertrouwen in de Heer een mens op het verkeerde been kan zetten.

De thematiek is allesbehalve licht of vrijblijvend, toch is de toon van het verhaal niet moralistisch. Er is plaats voor kritiek: ‘Perhaps what she had thought of in herself as good nature was only youth, leisure, the need to take and give affection because she lacked the work that could engage her heart.’ Naast Anne, die moederliefde de sterkste liefde vindt die ze kent, komt vriend Ben te staan die nooit over zijn kinderen spreekt en een bewonderde vriendin die bewust niet voor het moederschap heeft gekozen. Er blijkt telkens een scala van mogelijkheden te zijn, het maakt de keuzes niet eenvoudiger.