Klaarheid in de warwinkel
Russische notities van Charles B. Timmer
Russische notities, een nieuwe bundel door Charles B. Timmer Uitgever: De Arbeiderspers, Synopsisreeks, 291 p., f38,50
Marko Fondse
Charles B. Timmer
hans van den bogaard
Schiphol, 27 december 1985. Het vliegtuig naar Athene heeft twee uur vertraging, wat me voornamelijk ergert vanwege onze kat, voor wie zo'n reis toch al een geduldoefening is. Eenmaal aan boord dwingt Charles B. Timmers laatste boek me weer eens te beseffen hoe goed ik het toch heb. Onvrede met het bestaan? Lees sectie 3 uit het openingsessay Van de hak op de tak door Rusland over een vliegreis van Odessa naar Moskou en erken met Voltaires Pangloss dat hier tout est pour le mieux dans le meilleur des mondes.
Verder lezend voel ik desondanks weer de oude geestdrift die me destijds tot de Russische letteren bracht. Deze Russische notities zijn een ideaal werk om weggezakte kennis weer op te frissen, nieuwe ontdekkingen te doen en je te warmen aan de beproefde humaniteit van een solide geest die als weinig andere de weg weet in het absurdistische labyrint van de (Sovjet-) Russische samenleving. Zelfs het vertrouwde verveelt je geen moment, omdat bekende feiten zodanig gerangschikt worden dat er eindelijk zoiets als klaarheid ontstaat in de warwinkel. Niet dat die daardoor minder een warwinkel wordt - Timmer belicht haarscherp genese en ontwikkeling daarvan - maar je begrijpt nu veel beter hoe de doorsneesovjetonderdaan zich daarin kan handhaven en er in zekere zin ook nog vrede mee heeft. Nooit is me duidelijker geworden dan uit Van de hak op de tak dat deze absurde sovjetsamenleving de mensen dwingt tot zoiets als een creatieve levensstijl om aan het hoogst noodzakelijke voor het dagelijks levensonderhoud te geraken. Je moet toch heel wat in je mars hebben om uitgaande van een paar simpele observaties als overvolle restaurants en drukbeklante juwelierszaken vrijwel de hele, bijna criminele sovjeteconomie door te lichten; en om dat, ondanks een moordende gedegenheid ook nog eens te doen met een humor, die van zo'n onderwerp een ware tragikomedie maakt. Hoeveel literaire informatie krijg je daarbij verder nog op de koop toe. Hoeveel beter begrijp je na zo'n tocht de ‘valutadroom’ van Nikanor Ivanovitsj in Boelgakovs Meester & Margarita!
Je waant je voordurend in een gekkenhuis. En toch, met hoe veel genegenheid voor de Rus is dit alles niettemin geschreven, met dat menselijke begrip voor wat Rückert eens zo mooi definieerde als onze ‘arme Staubnatur’.
Het boek bevat zo'n dertig essays, onderverdeeld in vijf secties. Een dergelijke hoeveelheid laat zich nauwelijks recenseren.
Liever dan een opsomming te geven van wat hier zoal aan de orde komt, vraag ik aandacht voor het feit dat een man van Timmers capaciteiten zo weinig waardering geniet als essayist. Als vertaler wordt hem die waardering toch ook niet onthouden? Van zijn vorige essaybundels Rusland zwart op wit, De kinderen van Jesenin en Russische notities (I) is er nooit een herdrukt bij mijn weten. Zitten wij zo dik in onze goede essayisten dat dit werk jaar in jaar uit genegeerd kan worden als het om een literaire prijs gaat? Rust op Timmer soms het odium van de amateur, omdat hij geen academisch geschoold slavist is? Maar door welke kwaliteiten steekt een vakslavist dan gunstig af tegen deze erudiete, ongelooflijk belezen ‘liefhebber’, die als geen tweede hier te lande Rusland uit eigen aanschouwing kent? Is het omdat hij geen bepaalde richting of school vertegenwoordigt? Maar juist dát maakt hem zo leesbaar. Je hoeft bij hem niet eerst door een terminologische korst heen te bijten om te weten te komen waarover hij het heeft.
Of zou het liggen aan de bepaald weinig gelukkig gekozen titels van zijn bundels? Russische notities - een nieuwe bundel, dat is geen pakkende verpakking. De vaste lezers van Tirade, waarin die notities al vele jaren verschijnen, zullen er niet
[vervolg op pagina 14]
Auteursrechtelijk beschermd