Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 12]

Niet alleen mannetjes
Politiek historische opstellen

Geschiedenis na 1945 onder redactie van J.L. Heldring, H. Renner en R.D. Soetendorp Uitgever: Het Spectrum (Aula 748), 461 p., f 24,90

Bert Zeeman

De bundel Geschiedenis na 1945 voorziet in een behoefte, namelijk de vraag naar Nederlandstalige overzichtswerken op historisch en politiek terrein. Onder redactie van NRC Handelsblad-columnist J.L. Heldring, Oost-Europa-deskundige H. Renner en Midden-Oosten-kenner R.D. Soetendorp wordt, verdeeld over zeventien hoofdstukken, in ruim 400 pagina's een poging gedaan de naoorlogse geschiedenis zowel thematisch als regionaal te behandelen. De schrijvers van de diverse hoofdstukken werd daarbij alle vrijheid gegeven om naar hun eigen inzichten de belangrijkste punten op het gebied te schetsen. Zo komen in het thematisch overzicht, naast redacteur Heldring, onder meer de secretaris van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid P.R. Baehr over internationale organisaties en de directeur van het Institute of Social Studies L.J. Emmerij over de Noord-Zuid-verhoudingen aan het woord. In het regionale overzicht zijn er onder andere bijdragen te vinden van de historicus W.H. Roobol over West-Europa, de historicus D.F.J. Bosscher over de Verenigde Staten, de sinoloog K.W. Radtke over China en de oud-ambassadeur C.D. Barkman over Japan.

Het resultaat is een qua opzet en kwaliteit van de diverse bijdragen zeer heterogene bundel die volgens de redactie al een belangrijk doel heeft bereikt als de lezer het inzicht verwerft dat de werkelijkheid veel ingewikkelder is dan ooit in een boek kan worden weergegeven. Na lezing blijft echter eerder het volgende inzicht hangen: als de naoorlogse werkelijkheid inderdaad zo ingewikkeld is, dan schiet de bundel te kort in het aanreiken van inzichten om deze werkelijkheid beter te leren begrijpen. Dat betekent niet dat de diverse bijdragen van een te laag gehalte zouden zijn; het betekent wel dat de redactie er onvoldoende in geslaagd is de grotere verbanden aan te geven. Wat ontbreekt is het raamwerk waar de diverse hoofdstukken in behoren te passen.

Het is natuurlijk ook geen eenvoudige taak waar de redacteuren zichzelf voor gesteld zagen en er is dan ook zichtbaar geworsteld met de opzet. Uiteindelijk is gekozen voor de thematische en regionale benadering (zeven respectievelijk tien hoofdstukken) afgesloten door een uitgebreide chronologie, met een brede en tegelijkertijd toch te enge opvatting van geschiedenis. Breed, omdat men zich niet heeft willen beperken tot politieke geschiedenis, de geschiedenis van de (overwegend) mannetjes. In het thematische gedeelte is plaats ingeruimd voor zowel een hoofdstuk over culturele als één over technologische ontwikkelingen in het naoorlogse tijdvak.

Wat echter gemist wordt (en dit des te meer omdat het het grotere kader had kunnen verschaffen) is een beschrijving in één of meerdere hoofdstukken van de naoorlogse economische ontwikkelingen. Professor Emmerij doet weliswaar een poging daartoe in zijn hoofdstuk over de Noord-Zuid-verhoudingen, maar zijn verhaal is te algemeen om recht te doen aan de fundamentele ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan in de naoorlogse periode. Juist in het tijdvak na 1945 heeft zich een versnelling en intensivering van de economische relaties in de wereld voorgedaan die heeft geleid tot een wereldomvattende internationale arbeidsdeling die haar invloed tegenwoordig op praktisch elke plek op deze globe doet gevoelen.

Perspectivische vertekening

Het ontbreken van een dergelijk raamwerk heeft blijkbaar bij de redactie toch ook wel een rol gespeeld. Na de zeventien hoofdstukken volgen namelijk een chronologie, waarvan expliciet gesteld wordt dat die de bedoeling heeft de tot dan toe behandelde gebeurtenissen ‘in een zeker kader’ te plaatsen, en een uitgebreid personenregister. Jammer genoeg kunnen ook deze twee hulpmiddelen het gebrek aan een raamwerk niet wegnemen.

De chronologie lijkt te lijden aan perspectivische vertekening, in die zin dat recentere gebeurtenissen daarin eerder opgenomen lijken dan vergelijkbare gebeurtenissen uit een vroegere periode (terwijl de relatieve betekenis daarvan nog moeilijk in te schatten is). Waarom wel de rellen en de staatsgreep van afgelopen april in Soedan opgenomen en niet de staatsgreep die in 1965 in Algerije tot het veertienjarige regime van president Boumédienne leidde of de staatsgreep in 1958 in Irak die het uiteenvallen van de Centrale Verdrags Organisatie tot gevolg had en het verbreken van de Arabische Federatie tussen Irak en Jordanië? Dit geldt trouwens in het algemeen voor de bundel. De meeste auteurs schenken (gezien de vrijheid die hun door de redactie is geschonken?) de meeste aandacht aan recente gebeurtenissen en dit wordt op perfecte wijze weerspiegeld in de omslagillustratie van de bundel. Daarop staan tien krantekoppen gestileerd weergegeven uit achtereenvolgens 1984, 1983, 1981, 1974, 1973, 1972, 1968, 1962, 1960 en 1956!

Ook het register heeft z'n feilen. In de eerste plaats is het beperkt tot een personenregister en zelfs wat dat betreft niet volledig. Zo zijn bijvoorbeeld de van spionage verdachte Amerikaan Alger Hiss en de Black Power-leider Stokely Carmichael wel in de tekst (respectievelijk pagina 254 en 263) terug te vinden maar niet in het register. De tweede feil is ernstiger, namelijk het ontbreken van een zakenregister. Juist een dergelijk register had het weer makkelijker gemaakt bepaalde verbanden te onderkennen. Eén voorbeeld daarvan. In juni 1947 ontvouwde de Amerikaanse minister van Buitenlandse

Vervolg op pagina 14