Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 2]

[Nummer 3 - 18 januari 1986]

Ter zake

Diny Schouten

gesproken boek

Het is nu de tijd waarin uitgevers gevraagd wordt naar hun toekomstverwachtingen aangaande het lezen als vrijetijdsbesteding. Blijkens die prognoses hebben uitgevers het standpunt overwonnen dat high-tech-verworvenheden als televisie, beeldplaat, video en huiscomputer serieuze concurrenten van het boek zouden zijn. Als bedreigende factoren worden nu het toegenomen surfen of het (onlangs ontdekte) ‘nieuwe analfabetisme’ genoemd. Toch blijft het mogelijk dat de audio-industrie zich alsnog ontpopt tot een directe concurrent van het boekwezen, met een produkt dat hier vooralsnog beschouwd wordt als bestemd voor blinden en slechtzienden: het gesproken boek. We blijken achter te lopen op het buitenland, waar de walkman, onafscheidelijk attribuut van tieners naar het schijnt, voor een flinke afzet van het luisterboek zorgt. Maar ook hier moet, bijvoorbeeld onder automobilisten, belangstelling bestaan voor op cassettes ingesproken boeken, bedacht men bij Uniepers. Wegens plannen tot het uitbrengen van zulke cassettes werd contact gezocht met de ANWB. Die organisatie adviseerde om verhalen te laten lezen die precies op één kant (van dertig minuten) passen, zodat omdraaien halverwege niet meteen noodzakelijk is. Voor verkeersonveiligheid hoeft dus niet direct gevreesd te worden. Voor cultuurbarbarij - Oorlog en Vrede in tweemaal dertig minuten - wel? De (nog niet helemaal definitieve) plannen van Uniepers zien er geruststellend uit: verhalen van Edgar Poe, Tsjechov, Wilde, Karen Blixen, worden gelezen (in die volgorde) door Jules Croiset, Anne-Wil Blankers, Henk van Ulsen en Annet Nieuwenhuyzen. Er zitten ook levende schrijvers in het ‘fonds’: Paul van Mook (Bajesverhalen) en Sue Townsend (Het geheime leven van Adrian Mole, dat overigens oorspronkelijk als hoorspel geschreven werd). De prijs voor ‘een boekachtige cassette’ met twee tapes (tweemaal zestig minuten) is f29,90. ‘Helaas vallen de banden niet onder het lage BTW-tarief dat voor cultuurgoederen geldt,’ geeft Marieke Bemelman van Uniepers daarvoor als verklaring. Door de samenwerking met de KRO, die gedeelten van de opnamen gaat uitzenden, werd gekozen voor de term radioboeken. Uniepers verwacht een wat groter succes dan vier jaar geleden, toen in samenwerking met uitgeverij Sijthoff en platenmaatschappij EMI bewerkingen werden uitgebracht van Jane Eyre, Schateiland, The Portrait of Dorian Gray, Lady Chatterley's Lover en The Time Machine. De distributie gaat nu ook anders, niet via platenzaken of benzinestations maar gewoon, via de boekhandel, met Nilsson & Lamm als distributeur. De innovatie lijkt allereerst nuttig voor leerlingen van middelbare scholen, die niet langer naar de bioscoop hoeven om bij hun leraren de indruk te vestigen dat ze de boeken op hun literatuurlijst gelezen hebben. Daar staat tegenover dat Uniepers ook de leraren ten dienste staat met literaire portretten van (Nederlandse) schrijvers op geluidscassette, onder wie Achterberg, Minco, 't Hart en Slauerhoff.

De Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels, een organisatie die dateert uit het eind van de vorige eeuw, toen ‘boekhandel’ en ‘uitgeverij’ synoniemen waren, is de beschermster van de gemeenschappelijke belangen van beide bedrijfstakken. In haar orgaan, Boekblad, wordt aan uitgevers ‘die zulks wensen’ de mogelijkheid geboden om de titels van boeken die zij willen gaan uitgeven, te publiceren. De bedoeling is tweeërlei: om een bepaalde ‘vondst’ te claimen, en om te voorkomen dat belangrijke kosten, bijvoorbeeld vertaalkosten, worden geïnvesteerd in een boek waarop een andere uitgever reeds moreel of wettelijk recht meent te hebben. Eenmaal per jaar, in het eerste nummer van de nieuwe jaargang, worden de spelregels van de rubriek gepubliceerd. Veel rechten lijken uitgevers niet aan publikatie van voorgenomen titels te kunnen ontlenen. ‘Nee, inderdaad, claims kun je het eigenlijk niet noemen,’ zegt mevrouw mr. Marleen van Vollenhoven, secretaris van de vereniging met de lange naam. ‘Het zijn spelregels en dus niet meer dan een kwestie van fatsoen als de uitgevers zich eraan houden. Publikatie van een titel geeft hoogstens een begin van bewijs. Van auteursrecht is pas sprake als het boek gepubliceerd is. Of een titel werkelijk geclaimd kan worden hangt af van de creativiteit ervan. “Bescheurkalender” is een creatieve vondst, die indien nodig auteursrechtelijke bescherming geniet. Maar zoiets geldt niet voor een titel als “Het kookboek” of iets dergelijks. Wie een leuke titel heeft bedacht voor een uit te geven boek over de komeet van Halley doet er wel het beste aan z'n vondst zo snel mogelijk vast te leggen, een andere mogelijkheid is er niet. Wettelijk deponeren kan alleen met namen van series.’ Een van de spelregels van de titelrubriek Boekblad is dat de rechten op een titel vervallen als die na een jaar niet gebruikt is. Herpublikatie is dan nodig, maar het is de vraag of uitgevers zich daar erg strikt aan houden. Een andere regel is dat de aangekondigde titels een oorspronkelijk karakter moeten dragen. Er kwam dus een boel creativiteit te pas aan de in het eerste nummer, januari 1986, aangekondigde titels als ‘Katten’, ‘Het grote tuinen kamerplantenboek’, ‘Sportmassage’ en ‘Koken in de magnetron’.

encyclopedie van de domheid

Een sottisier, een abecedarium van gemeenplaatsen, morosofische geschriften, de esthetica van de domheid (onder meer de muzak en de mop), de lingua perversa, abdeterisme, de homo simplex, de Halbbildung, de snob, het domme blondje, de eerste beginselen van spermologie (‘spoorkunde’: de methode van kennisverwerving op de manier van filosofen-à-la-mode van Derrida en Foucault), de mundus inversus, een bestiarium stupidum: het is slechts een greep uit alle onderwerpen die aan de orde zullen komen in De encyclopedie van de domheid. Die zal vanaf volgende maand op achttiende-eeuwse wijze in afleveringen verschijnen. Men kan zich erop abonneren: f75, - voor vier pamfletten per jaar. Volgens Matthijs van Boxsel, die zich met het project opwerpt als een ware encyclopedist, is het onderwerp van de domoor in literatuur, beeldende kunst, folklore en film onuitputtelijk. Hij is van plan om de fiches van zijn kaartenbakken met uitspraken over domheid en een zeer uitgebreide iconografie uit te storten over de abonnees (er zijn nu honderd intekenaren). De inleiding belooft dat de kalenderwijsheid en kwartjeskennis der domoren op didactische wijze aan bestudering onderworpen zal worden, ‘indien nodig ongenadig lang van stof’, en zonder welke poging dan ook om moeilijke woorden te vermijden. Een van de komende nummers zal een vertaling bevatten van Robert Musils studie Über die Dummheit; andere afleveringen worden gewijd aan Thomas van Aquino, Multatuli, Villiers de l'Isle-Adam, Marcel Schwob, Lautréamont (wiens befaamde Chants de Maldoror gezien kunnen worden als een opeenstapeling van gemeenplaatsen) en Flaubert. Tien exemplaren zullen in ezelleer gebonden worden, al moeten daarvoor nog ezels gevonden worden. De uitgever is de Ribapers van Arjen Ribbens (Biesboschstraat 55, 1078 MN Amsterdam). Van Flaubert valt volgend jaar bij De Arbeiderspers een wereldprimeur te verwachten. Vertaler Edu Borger, bezig met het vertalen van Bouvard et Pécuchet, waarin eveneens een encyclopedie van de domheid is opgenomen: een verzameling bêtises, idées reçues en idées chiques, materiaal dat slechts gedeeltelijk is gepubliceerd. Bestudering van het oorspronkelijke manuscript in de bibliotheek van Rouen zette Borger aan tot het opnemen van tot nu toe ongepubliceerde fragmenten.