Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 8]

[Hugo Claus - vervolg]

der, men vond hem eerder bij Bunuel en Dali in Un chien andalou en er zijn ook heel wat torero's verongelukt in de pose van la mariposa. Maar dit terzijde.

De dief van liefde

Toch was de maker bijzonder fier op die xeroxdrukken. Claus, gespeend van talent op het gebied van de exacte wetenschappen en machines, die zelf niet eens een auto bestuurt, is sinds lang geboeid door het fenomeen lichtdruk. Niet in een atelier van zijn vader (die een drukkerij had) maakte hij ermee kennis, maar in Parijs, in de rue Ballu nabij de Place de Clichy, waar Blurb, het tijdschrift van Simon Vinkenoog werd gedrukt.

In 1977 maakte Claus een aantal drukken op de xeroxmachine van Guido Lauwaert in diens poëziewinkel in Gent, ter illustratie van zijn gedichtenbundel Het graf van Pernath. De drukken, alle verschillend, werden uitgevoerd aan de hand van al dan niet vervormde, verkleinde, uitvergrote foto's. Foto's werden verdubbeld, verschoven, zoals in een van de beelden waarop Pernath als een sfinx voor zich uit staart, en het trapsgewijze verdriedubbelde beeld dan ook logischerwijze het profiel aanneemt van een trappiraraide. In een andere montage legde hij twee foto's van een Pernath die rustig de fotograaf in de ogen blikt over elkaar; vermengd vormen de twee sierlijke beelden van de elegante dandy-dichter een onrustwekkend skelet, het ene gelaat aangevreten door het andere, verwoest door visuele schizofrenie. Op een xeroxmontage staat Pernath in die scène uit Masscheroen, zijn geslacht afgeschermd door de Heilige Ursula die de plaats van een erectie inneemt. Ursula, patroonheilige van Brugge waar Hugo Claus in 1929 met keizersnede ter wereld kwam in de Sint Janskliniek, waar vele Memlincs hangen. Zo staat Pernath (geboren 1931) aan de wieg van Claus, in aansluiting op het ontroerende eindbeeld uit ‘uitvaert (naar Vondel)’ uit Het graf van Pernath: Alleen dat je dwars door mijn armen viel/wil ik hopen en geloven.

Ook de lichtdrukken gemaakt ter illustratie van De dief van liefde zijn fotocollages, nu gerealiseerd met een Canon, eigen bezit, waarmee de dilettant veel heeft geoefend, waarvan hij de verschillende soorten van toevalswerking in kaart heeft gebracht. De machine laat reproduktie toe van zwart-wit beelden op bedrukte (en gekleurde) dragers. Deze methode levert de mooiste beelden op, maar ze laten zich niet in zwart-wit afdrukken in deze krant.

De dief van liefde is een suite van vierendertig gedichten, een transpositie naar eigen taal en tijd van de merkwaardige Stanza's van de dief van de hindoedichter Bilhana die leefde in de elfde of twaalfde eeuw. Het is een dubbele transpositie: in het eerste kwatrijn komt immers de nostalgische amoureuze herinnering terug van de dichter aan zijn prinses. In elke tweede strofe van elk gedicht verwijst de auteur naar diverse commentatoren van dit kleinood van de Sanskritische literatuur of naar die van denkers en filosofen. In het beginkwatrijn klinkt een aangrijpende intieme betrokkenheid door; in het tweede luik schrijft de dichter in termen van logica en beschouwing. Die afwisseling van rede en vervoering vindt haar echo in de lichtdrukken (elk exemplaar van de vijftig van de originele uitgave bevat een eenmalige fotodruk). Bij voorkeur ent Claus in deze serie sadomasochistische zwart-wit beelden van geketende meisjes in rubber ondergoed op advertenties van vandaag met fetisjistische inslag (lingerie, laarsjes, enzovoort) of op gekleurde cartoons van rond de eeuwwisseling, zodat besnorde oudere manspersonen worden overrasterd door half blote schonen die als watervallen of in spiegelbeeld over hen heen rillend en trillend tot leven komen. Zo worden de tijdgenoten van Leopold II uit de geschiedenis gelicht en in een nieuw korset gestoken. Naast de reeks bestemd voor De dief van liefde werkte Claus ook een reeks sombere oorlogstaferelen uit, daarin heel wat materiaal verwerkend dat dienst deed als documentatie bij het schrijven van Het verdriet van België. Van beide reeksen maakte hij met een cobachrome-procédé afdrukken op aluminiumplaten. Precies over een maand kan men die mengsels van gruwel, schoonheid, seks en Clausiaanse fantasie bekijken in de stichting Veranneman in Kruishoutem. Tegen die tijd is Hugo Claus voor de zoveelste maal verhuisd en heeft hij weer een ander atelier ingericht.

■

Het graf van Pernath, met zes lichtdrukken van Hugo Claus, oplage 100 ex ed. Ziggurat, 1977.

De dief van liefde, met één fotodruk van Hugo Claus, oplage 50 ex, ed. Ziggurat, 1985, Antwerpen. De tekst van deze cyclus staat als Nu nog opgenomen in Alibi van Hugo Claus, zojuist verschenen bij De Bezige Bij.

Tentoonstelling bibliofiele edities en lichtdrukken van Hugo Claus: stichting Veranneman, Kruishoutem, België. Van 25 januari tot 21 maart 1986. Avenue van april 1979 bracht dankzij Cees Nooteboom enige kleurafdrukken van tekeningen en aquarellen van Hugo Claus.