Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 13]

Eén grote bende
Politiekorpsen in Amsterdam en Antwerpen

De zaak IJsbreker door Janwillem van de Wetering Uitgever: Bruna, 236 p., f 22,90
De Zaak Alzheimer door Jef Geeraerts Uitgever: Manteau, 400 p. f 28,90
R. Ferdinandusse

Janwillem van de Wetering

Een onverwachte, maar niet onvermakelijke samenloop: twee misdaadauteurs met eenzelfde onderwerp, een uniek stukje Benelux. Het nieuwe boek van Janwillem van de Wetering gaat over de Amsterdamse politie en het nieuwe boek van Jef Geeraerts gaat over de Antwerpse politie en voor beide ziet het er onheilspellend uit.

Toen Van de Wetering tien jaar terug de misdaadwereld betrad (met Het lijk in de Haarlemmer Houttuinen, 1975) zat zijn Amsterdamse politie nog tamelijk efficiënt in elkaar. De commissaris met zijn pijnlijke benen, en De Gier en Grijpstra met hun muziek en ludieke dialogen, functioneerden heel aardig tegen dat anonieme, maar altijd aanwezige politiekorps. Van de Wetering wist waar hij over schreef, als reservepolitieman had hij er kennis mee gemaakt en er geen al te slechte indruk van overgehouden. Zo tegen zijn achtste en negende boek veranderde zijn beeld van Amsterdam: het werd een rare, onthechte stad, bevolkt met een ludiek en soms maf groepje politiemannen. Maar in zijn tiende Gier & Grijpstra, De Ratelrat, begon de situatie weer normaal te worden, de politie werd weer reëel, al klopte er af en toe van hun werk geen donder. En in deze elfde, die de titel De Zaak IJsbreker draagt, is het helemaal treurig gesteld met de Amsterdamse politie: het is er één grote bende.

Het wapen waarmee IJsbreker zou zijn doodgeschoten (een ‘zelfmoord’ met twee kogels in de kop) is door de Turkse werkster meegenomen, het sectierapport is zoek, agenten hebben een enveloppe toegeschoven gekregen, de telefoons van bepaalde rechercheurs van dé moordbrigade worden afgeluisterd, een adjudant, altijd bezopen, wordt door een gangster onderhouden, en wat al niet. De Gier en Grijpstra houden het hoofd nog redelijk koel, zij zijn de laatsten die nog vechten tegen het kwade, die nog pal staan in de bandeloosheid. De commissaris komt terug uit het buitenland en heropent het Geval-IJsbreker, maar dat betekent dat hij onmiddellijk op het matje wordt geroepen en vervolgens de Rijksrecherche op zich afgestuurd ziet. De hoofdcommissaris verbiedt hem eerst door te gaan en schorst hem vervolgens. Ook De Gier en Grijpstra worden uit de dienst gezet. Maar unverfroren gaan de makkers verder en lossen de zaak op, en de commissaris neemt op eigen houtje het bewind over de Amsterdamse politie over.

Daartussendoor speelt dan nog de hele intrige van de Zaak IJsbreker, maar de rode lijn in het boek is de totale verwording van de Amsterdamse Hermandad. Het is ijzingwekkend te lezen wat ons nog boven het hoofd hangt. Het vervelende is dat de misdaad-intrige daardoor geheel in het water valt. De commissaris komt te staan tegenover een jeugdvriend, met wie hij uit beider schooltijd ook nog een appeltje te schillen heeft. De man is nu een gewiekst financier. Hij daagt de commissaris uit in een veel te lang gesprek: de één zal de ander binnen twee weken totaal kapot maken. Maar dat duel wordt nergens spannend en zakt tegen het eind als een pudding in elkaar.

Jef Geeraerts

Het is waar: Van de Wetering heeft nooit gepretendeerd mooie, afgeronde misdaadromans te schrijven, hij beperkte zich tot politieromans. Maar toch zaten in zijn eerste boeken altijd de contouren van een stevige plot, een redelijk mooie misdaad die naar een ontknoping ging. In dit nieuwe boek staat alles op losse schroeven, in die totale corruptie krijgen De Gier en Grijpstra iets van wereldvreemde vogelverschrikkers die nog wel doen wat ze vroeger deden, maar zonder overtuiging, alleen omdat er weer een boek moet komen. Aan het eind kondigt De Gier ook zijn vertrek aan, richting Japeneiland, Nieuw-Guinea, de uiteindelijke

[p. 14]

losmaking uit deze harde maatschappij, die Van de Wetering tien jaar geleden al voorzag.

Alzheimer

De nieuwe Geeraerts heet ook al De Zaak. Maar niet een zaak die, als bij Van de Wetering, genoemd is naar de dode. Bij Geeraerts is het de Zaak Alzheimer. Dat is, zoals bekend, een ziekte (in Amerika zeer bekend, hier nog maar net) die uitloopt op totale dementie. En de moordenaar in Geeraerts' boek heeft op bladzij 15 al een waas in de hersens, die, na het innemen van wat pillen, langzaam optrekt. Dus hoe dat afloopt laat zich raden. Maar Geeraerts heeft besloten dat de lezer alles mag weten: we kennen de moordenaar en we weten wie er allemaal het loodje moeten leggen. De tegenspelers van de moordenaar zijn dezelfde politiemannen die Geeraerts al in De Trap introduceerde, Vincke en Verstuyft. Ze zijn van de Antwerpse Gerechtelijke politie en steeds meer merkt de lezer dat deze mannen door andere politiediensten worden tegengewerkt. Dat is een intrigerend trekje, maar van Geeraerts moeten we alles weten dus hij komt dan nog eens ten overvloede uitleggen dat het in België met de politie ook één grote bende is. Geen samenwerking, maar onderlinge tegenwerking. Wordt er door de Rijkswacht iets ontdekt over de spectaculaire moordenaar dan wordt er tevens expliciet bij vermeld dat het niét mag worden doorgegeven aan Vincke's Gerechtelijke Politie.

De Zaak Alzheimer is 400 bladzijden dik en dat heeft veel te maken met die neiging van de auteur het allemaal uit te leggen. Vincke gaat op zoek naar de jeugd van de moordenaar, dat is de zogenaamde ‘Spot-and-Study-methode’. De moordenaar werkt aan een hele serie moorden, dus wordt de seriemoordenaar gedefinieerd, net als de thrill-killer. Geeraerts laat zijn licht schijnen over België, geeft wat taallessen (een katholiek in Gent is een tjeef en in Antwerpen een neus) en beschrijft met wellust zijn personages. Net als bij Van de Wetering ontstaat het gevoel dat hij af en toe aan een roman dacht te werken, vooral als hij weer eens een intermezzo over bijvoorbeeld muziek invlecht (‘Als er iemand is die alles aan Bach te danken heeft, dan is het God’). Het langzame tempo wordt ook verkregen door het verhoor van Vincke, die met de moordenaar nog eens alle gebeurtenissen uit het eerste deel van het boek naloopt.

Maar Geeraerts komt veel sterker uit de slag dan Van de Wetering. De treurige toestand bij de Antwerpse politie is in het begin intrigerend, en later zelfs functioneel. De plot heeft in het begin de dwingende spanning van we-weten-dat-er-dooien-gaan-vallen, wanneer komen ze, vervolgens is er de arrestatie van de moordenaar en de ontrafeling van de toch sterke plot, terwijl na de lange verhoren Geeraerts ook nog een paar onverwachte sensaties heeft ingebouwd. Ongelijk, belerend, soms pedant, soms ongegeneerd grappig als het over Belgisch volkseigen gaat (‘We weten allemaal dat madame Pompadour a goe poeperken is’), traag en zeer verrassende hoogstandjes.

Thrillerschrijvers, dat is bewezen, modelleren hun werk vaak op een tamelijk correcte waarneming van de feitelijke situatie. Laten we maar hopen dat Van de Wetering en Geeraerts van elkaar niet wisten dat ze met de Amsterdamse en Antwerpse politie bezig waren, dan hebben ze in ieder geval niet de neiging gehad elkaar te willen overtreffen.

■