Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 11]

Mafiosi, die zich amuseren tijdens een autoritje

Het menselijke roofdier en zijn dubbele Baccardi's
Een criminoloog te gast bij de onderwereld

In the underworld door Laurie Taylor Uitgever: Unwin Paperback, 188 p., f 19,20
Hans Moll

Jaren geleden op de Wallen werd een jongen van zijn fiets geslagen en mishandeld. Hij had op het dak geslagen van een auto die hem klem dreigde te rijden. Helaas voor hem hoorde deze auto toe aan een als ‘pooierachtig’ omschreven personage. Op zichzelf is dit misschien een ongelukkige samenloop van omstandigheden te noemen, uitzonderlijk is het voorval allerminst, en zeker geen nieuws. Nieuw voor mij waren de details van het handgemeen.

De jongen slaat op het dak, de auto stopt en de bestuurder stapt uit. Hij pakt de tegensputterende jongen bij de revers, buigt het hoofd en rukt de jongen naar zich toe. De klassieke kopstoot, patent middel om iemand een gebroken neus te bezorgen. Door deze techniek onbekwaam zich verder te verweren zoekt de jongen steun tegen de muur van een huis. De bestuurder legt nu zijn handen achter de nek van de jongen, duwt hem naar beneden terwijl hij met kracht eerst zijn ene, dan zijn andere knie omhoog brengt. Eenmaal op het trottoir krijgt het slachtoffer nog enige schoppen tegen het lijf. Daarna stapt de man weer in en rijdt weg. Toen ik erover hoorde was ik minder verbaasd door de aard van de opeenvolgende handelingen, alswel door de beschrijving van de bestuurder, deze was gedurende het gehele handgemeen volslagen onaangedaan. Hij was niet boos, hij tuchtigde terloops iemand die hem hinderde. Die volmaakte onverschilligheid voor het lijden van het slachtoffer ben ik later nog een aantal malen tegengekomen. Maar steeds heeft die gebeurtenis op de Wallen de vraag gekleurd hoe iemand zo meedogenloos kan zijn.

Over de waarde van meedogenloos handelen kan men lezen in A Man called Intrepid van William Stevenson. Daarin wordt onder andere een kamp beschreven waarin mannen en vrouwen getraind worden om terreurdaden te plegen in het door de nazi's bezette Europa. Over de persoonlijkheidsstructuur van deze agenten lopen de meningen nogal uiteen. Een Amerikaanse psychiater kenschetste hen als mensen die ‘zich in hectische en gevaarlijke ondernemingen storten omdat ze ontevreden zijn (en zodoende) waarde en betekenis aan hun anders zinloze bestaan kunnen geven’. Een karakterschets die ons niets zou verbazen als zij voor een bankrover geschreven werd. Anderen echter, houden vol dat deze terroristen in het gewone leven ook gewone burgers zouden zijn geweest. Over één ding is men het trouwens eens: Europese intellectuelen waren in het algemeen niet geschikt om het eenvoudige handwerk van moord en sabotage te leren. Wat op zich zelf ook weer een aardige relativering van het verzet is.

Balletje-balletje

De voorplaat van In the Underworld van Laurie Taylor toont ons het superieure gedoodle van Ralph Steadman. We zien een mooie variant op het hond-bijthond thema. In the Underworld gaat over de criminele onderwereld en we zien mannen hun tanden zetten in de schedels van hun naaste. Alleen één man bijt niemand, ofschoon hijzelf wel gebeten wordt. Hij staart verwilderd voor zich uit. ‘The author is innocent’ staat erbij geschreven.

Als een moderne Dante voert Taylor, in zijn gewone doen een alleszins betrouwbare professor in de criminologie, ons door de onderwereld. We ontmoeten fraudeurs, ‘balletje-balletje’-spelers, bankovervallers, flessentrekkers en dopedealers. Kortom, publiek waar u en ik normaliter niet mee omgaan, en Laurie Taylor, al is hij misdaadkundige, ook niet.

In the Underworld is geen saai boek. Cijfers en getallen komen alleen voor ter aanduiding van hoeveel iets waard is, en als strafmaat. De lezer kijkt met Laurie Taylor vol verbazing rond in het met snuisterijen volgepakte interieur van een bankrover. We zitten aan in een chic restaurant bij een gezelschap dat zich de details van een strafvoltrekking goed laat smaken. En samen met de auteur zitten we aangeschoten in zijn voor dit milieu veel te goedkope auto, en vragen ons met hem af wat precies de aantrekkingskracht van de misdaad is.

Wat doet een aardige professor als Laurie Taylor in de onderwereld? Hoe kan een niet-crimineel zich vrijelijk in de schaduwwereld van de misdaad bewegen? Taylor had een gids. Een gewezen bankrover met wie hij een jarenlange correspondentie heeft onderhouden toen deze in de gevangenis zat. (‘Het vertrouwde dicht opeen geschreven handschrift dat alle gevangenen zich eigen maken om aan de regels te ontkomen die penitentiaire inrichtingen stellen aan de lengte van brieven.’) Deze gids neemt hem op sleeptouw, introduceert hem, vertelt hem wat hij wel en niet kan zeggen en, zoals het een goede gids betaamt, laat hij hem ook weer alleen.

Met deze gids, John McVicar, bezoekt Laurie Taylor cafés, kroegen en andere plaatsen waar de onderwereld samenkomt. Daarbij, als op reis door een vreemd land, blijven allerlei gebruiken onvertaalbaar. ‘Ik vroeg wat voor kaartspel dat was. O, zei John, dat is kalooki; en toen hij zag dat ik dat niet begreep, voegde hij er nauwelijks hulpvaardig aan toe: een soort joods gin-rummy.’ Zelf gebruikt Taylor ook metaforen die voor de niet-Britse lezer moeilijk te volgen zijn: ‘Een langharige jongen - who looked altogether more Haight Ashbury dan Wormwood Scrubs.’ Of: ‘Hij zag er een beetje uit als John Dankworth voordat hij prinses Margaret leerde kennen en ophield Johnnie te heten.’ Taylor moet alle zeilen bijzetten en alle hem ten dienste staande vergelijkingen aanwenden om het criminele milieu te begrijpen. Soms amuseert zijn gids zich om zijn onhandige pogingen de ‘scene’ te doorgronden. Taylors' beschrijvingen zijn niet vrij van humor: ‘Onder actieve schurken is gevangenis net zo'n waarschijnlijk onderwerp voor een uitgebreide discussie als longkanker bij Imperial Tobacco.’

Maar al heeft Taylor een open oog voor de positieve kanten van het criminele bestaan, de opvang, de steun, de openlijke kameraadschap, het zelfvertrouwen, hij is niet blind voor de minder appetijtelijke kanten. ‘Deze goed geklede mannen die het ijs in hun dubbele Baccardi's en driedubbele wodka's lieten klingelen, waren kort tevoren nog op straat geweest, stelend en bedriegend, ze hadden drugs verhandeld en met geweld gedreigd.’ Het is met name deze openheid die dit boek zo leesbaar maakt. Nu eens geen slap marxistisch geneuzel over de maatschappij die misdadigers maakt, maar een minutieuze beschrijving van menselijke roofdieren.

Wat misdadigers met andere gesloten groepen gemeen hebben is het zich afzetten tegen buitenstaanders. Een buitenstaander is een mug, een wally, een straight, en wat doe je daarmee? ‘Je moet een aardig, vriendelijk gezicht opzoeken, en dan slacht je ze af.’ Om de afstand tot wallies te bewaren is het ook belangrijk voor een crimineel om nooit de juiste prijs voor iets te betalen, schrijft Taylor. ‘Er is altijd een omweggetje waardoor iedere transactie, of het nu een gokje bij het racen betreft, een maaltijd in een restaurant of een kaartje voor een rock-concert, zijn positie als insider bevestigt. Een Cartier-horloge kost in de winkel misschien f 4500, -, maar dat is natuurlijk de prijs voor mugs.’

Buiten de orde

In de wereld van de mugs en de wallies ligt het geld voor het oprapen. Je moet alleen weten hoe. De mensen bestaan om te bedonderen, leeg te schudden en uit te zuigen. Door twee omstandigheden worden de criminelen enigszins in toom gehouden: het moet niet al te moeilijk gaan en de straf die geriskeerd wordt moet niet te hoog zijn. Taylor zelf heeft jarenlang gepleit voor kortere straffen. En geeft eerlijk toe: ‘Ik werd nogal in verlegenheid gebracht door de beschrijving van Geoff (een chequevervalser) hoe hij het strafrecht bespeelde, zijn nauwkeurige berekening van de meest waarschijnlijke straf en het besluit af te zien van die misdrijven die hoge straffen opleverden.’

In the Underworld laat zich lezen als een travestie van de bovenwereld. Geld gebruikt men om te gokken; betalen is voor de dommen en vrouwen verwerft men zich, ‘min of meer zoals flessen champagne of gouden horloges, namelijk als er geld voorhanden is’. Geweld is het middel waarmee de criminele samenleving zich bijeenhoudt. Het blijkt bijzonder belangrijk te zijn om te weten wat iemands positie is in de hiërarchie van de hardheid. ‘Je moest op de hoogte zijn van de laatste macho-waarderingscijfers, anders kwam je er opeens achter dat je net iets te ver was gegaan met de verkeerde figuur.’ En dat wordt gezien als ‘stepping out of line’. Verhalen over gewelddadige afstraffingen, zegt Taylor, ‘zijn een voortdurende waarschuwing voor wat er gebeurt als je je buiten de orde stelt.’

Frank Costello, berucht gangster, na een mislukte aanslag op zijn leven.

Taylor laat een harde jongen aan het woord over een nog hardere jongen. ‘Hij is methodisch. Ik heb gezien hoe hij iemand methodisch doodsloeg. Hij breekt je schouderbladen, je armen, je benen, je kaak, je tanden, hij steekt je ogen eruit. Hij is gevoelloos. Je moet uitkijken met gevoelloze mensen.’ Taylor becommentarieert dit verslag met: ‘Hij sprak over “gevoelloosheid” op een toon waar alle morele kleur uit verdwenen leek, alsof hij het over een categorie als “athletisch” had, of “uitgaanstype” ’ Geweld, zo blijkt, is de laatste toevlucht van de crimineel.

‘Als je een crimineel bent,’ zegt de gids van Taylor, ‘en je wordt benadeeld, dan zal je je nooit beklagen bij het gezag. Je identiteit als crimineel is geworteld in het feit dat je nooit de politie zal roepen.’ Met geweld of de dreiging van geweld beschermt men zich in het criminele milieu tegen zijn gezellen in het kwaad. Een leeuwekooi moet veiliger zijn. En, als één ding na lezing van In the Underworld duidelijk is, sla nooit, maar dan ook nooit op de auto van een crimineel.

■