Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 6]

Kuis en rein op zoek
Hendrik van Teylingen bij de Hare Krishna's

De schildpad en het schot door Hendrik van Teylingen Uitgever: De Bezige Bij, 126 p., f 24,50
Madelien Tolhuisen

In 1966 debuteerde Hendrik van Teylingen met de dichtbundel De baron fietst rond, een bundel waarin zowel haiku's als sonnetten voorkomen. Ook in de negen verhalen van De schildpad en het schot, het prozadebuut van Van Teylingen, ontmoeten Oost en West elkaar. De verhalen sluiten bij elkaar aan en geven in chronologische volgorde (waarbij soms jaren achtereen worden overgeslagen) een beeld van de geestelijke ontwikkeling van Henk Bavink, die in het eerste verhaal nog een verwarde hippie is met een hang naar het mystieke en in het laatste verhaal als brahmaan Harinama Dasa Adhikari zijn geest laat zegevieren over zijn lichaam. De tussenliggende verhalen spelen zich (met uitzondering van het voorlaatste verhaal) in de Hare Krishna-beweging af waarbij bhakta Henk zich uit geestelijke nood aansluit.

Het is Hendrik van Teylingen in De schildpad en het schot gelukt om het diepzinnige en het mystieke van een oosterse religie samen te laten gaan met een lichtvoetige stijl die niet vrij is van westerse rationaliteit. Dit geheimzinnige mengsel heeft een geestig en verfrissend effect. Opvallend is verder dat de schrijver weliswaar relativerende kanttekeningen maakt bij rituelen en gewoonten in en buiten de Krishna-tempel, maar nergens vervalt tot goedkope spot of satire.

In het eerste verhaal, ‘Jezus Twee’, woont Henk met een oosterse vrouw in een nieuwbouwwijk, waar hij zijn dagen voornamelijk doorbrengt met het meppen op bongo's en het roken van stickies (beide handelingen hadden tot doel hem de verwarring uit het hoofd te jagen). Hij leest de woorden in de Bhagavad-gita, het lied van de Verhevene, en begrijpt er niets van. Toch ondervindt hij er troost van, net als van het verbranden van de resten uit zijn verleden. Door dit bevrijdingsvuur werd zijn nevelig brein ‘zo intens verlicht (...), dat hij zelfs Jezus Een in zich zag oprijzen, de Zoon van God. Dat was hij dus ook. (...) Hij droomde de hele nacht van vlammen en werd wakker in de zekerheid dat hij de wedergekomen Messias was. Dit werd bevestigd toen hij zijn handpalmen naar zijn ogen hief en in het hart van beide een klein lijnen vierkant ontwaarde als littekens van de spijkers van het lijden. De wonderen zouden ongetwijfeld even later volgen. Hij moest nu nodig de Vader verlossen, die door de Geest gevangen gehouden werd. Het heelal was in uiterste nood.’

Beproevingen

Vond Biesheuvel troost bij zijn Eva, toen hij zich de Verlosser waande, voor Henk biedt de Hare Krishna-beweging uitkomst. Hij wordt als vertaler van de Bhagavad-gita een gewaardeerd lid en leert dat iemands identiteit niet schuilt in het vergankelijke lichaam, maar in de onsterfelijke ziel, dat men altijd op zoek moet naar de Waarheid, dat een kuis en rein leven eerder naar de Waarheid voert, dat hij voortdurend de Heilige Namen moet ‘chanten’, en dat hij zich het best kan kleden in een brahmaanse onderbroek (een soort luier) waaroverheen oosterse lappen gedrapeerd dienen te worden: ‘Was de dhoti te kort, de kurta die hij over zijn schouder liet glijden (...) viel zo overdadig ruim, dat de neerhangende panden voor en achter, de dhoti aan het oog onttrokken. Hij was weliswaar zijn lichaam niet, maar het kostte hem moeite om nu van dat besef doordrongen te blijven.’

In het derde verhaal, ‘De schildpad en het schot’ ontmoet Henk, die inmiddels Harinama heet, de Heilige Meester Prabhupada. Bij de aanblik van zijn Meester ‘ontploft zijn hart van tederheid’ en als deze hem vervolgens tot tweemaal toe nadrukkelijk bedankt voor zijn vertaling van de Bhagavad-gita kan Harinama zijn geluk helemaal niet meer op. ‘Wie maar een lava lang met een heilige verkeert ziet zijn leven vervolmaakt. (...) Een lava was iets minder dan een zesde seconde. De Meester had hem zo lang met zijn vergeestelijkte blik laten verkeren, dat daarbij tientallen lava's verstreken moesten zijn.’

Hendrik van Teylingen

In een aantal verhalen komen de wereldse feilen binnen de Krishna-beweging ter sprake en het is vooral de tempelpresident Mahadeva (een Engelsman die ‘domweg een hekel [had] aan Hollanders, die alleen door zijn afkeer van negers overtroffen werd’) die zich in de ogen van Harinama schuldig maakt aan ongeveer alle menselijke ondeugden: Mahadeva is niet alleen een racist, maar tevens een machtswellusteling, een vrouwengek, een gemakzuchtige, egoïstische, hebzuchtige, hoogmoedige en jaloerse zondaar. Dit is geheel in strijd met de sobere en onzelfzuchtige houding die de Leer predikt. Het is vooral door dit op macht beluste gedrag van een aantal hooggeplaatsten binnen de beweging, dat Harinama besluit de Krishnatempel te verlaten om met de Leer van de Meester in de hand alle beproevingen van het leven vanuit zijn eigen huis in Oud-West het hoofd te bieden.

De schildpad en het schot is interessant omdat het concrete informatie geeft over een onderwerp waarvan de meeste mensen niet veel zullen afweten; het is ontroerend vanwege de betrokkenheid van de schrijver bij de geestelijke zoektocht van de hoofdpersoon en diens verwoede pogingen de Leer zo zuiver mogelijk in de praktijk te brengen; het is geestig omdat er op de juiste momenten gerelativeerd wordt en omdat hilarische situaties met evenveel energie beschreven worden als hooggestemde gedachten, en tenslotte, het is geschreven in een stijl die een plezier in de taal zelf verraadt.

■