Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 21]

Wat er allemaal niet uitgespookt wordt
De dynamiek van rondhangende jongeren

Rondhangen als tijdverdrijf. Over het onder elkaar zijn van jongens en meisjes in de vrije tijd door Jan Hazekamp Uitgever: Vrije Universiteit, 304 p., f 24,50
Ad van itersün

Alweer een vergelijking: de sociale werkelijkheid is een mozaïek. Elk ingelegd stuicje ontleent zijn betekenis aan de andere stukjes. Aan alle andere stukjes, niet alleen aan de belendende. Dat maakt bestudering van die sociale werkelijkheid zo moeilijk. Je kunt niet één stukje eruit nemen en onderzoeken, want dan beroof je het van de context. Of, preciezer gezegd, dan plaats je het in een andere, vervreemdende context: die van variabelen, hypothesen, toetsingen, tabellen. Toch wordt het nog veel gedaan. Het surrealisme in de kunst mag op sterven na dood zijn, in de sociale wetenschappen wordt de traditie met kracht voortgezet. Ongewild, natuurlijk, maar dat maakt niets uit voor het resultaat.

Jan Hazekamp, sociaal pedagoog aan de Vrije Universiteit, heeft een proefschrift geschreven over rondhangen. Het rondhangen van groepjes ‘gewone’, onopvallende jongens en meisjes op openbare en semi-openbare plaatsen in de oude wijken van een middelgrote industriestad. Je kunt niet zeggen dat Hazekamp geen oog heeft voor de context waarbinnen dit rondhangen zich afspeelt. Alleen behandelt hij die in een apart hoofdstuk: ‘De sociale achtergronden van jongens en meisjes in cliques en clubs’. Door de context enkel als achtergrond te beschouwen, en ook door slechts de belendende stukjes van het mozaïek te behandelen, maakt Hazekamp zich toch enigszins schuldig aan surrealisme. Het wordt niet goed duidelijk waarom deze jongeren wél rondhangen en andere niet. Hazekamp zegt dat de Zaandamse jongens en meisjes met wie hij een paar jaar heeft omgegaan, zich bewust willen invoegen in de leefpatronen van gezin, school en werk, maar dat ze toch een belangrijk deel van hun tijd daarbuiten willen besteden, onder elkaar, op plaatsen waar ze zelf de baas zijn, in een ‘zone van vrijheid’. Ik wil dat graag geloven, iedereen kan dat ook constateren, maar wat ik zou willen weten, is: waarom? Vanwaar die ambivalentie? Hoe is die te verklaren?

Hazekamp richt zijn aandacht in het bijzonder op twee aspecten van het rondhangen: de dynamiek rond de eigen plek en de verhouding tussen jongens en meisjes. Maar dat brengt hem niet dichter bij een verklaring voor de ambivalentie van het invoegen en het rondhangen. De term ‘sociale ruimte’, die licht moet werpen op de dynamiek rond de eigen plek, is mij daarvoor te vaag, want bestudering van ‘de omvang met een zich toegeëigende ruimte’ leert nog niets over het waarom van die toeëigening. En het feministisch perspectief, dat hem speciaal doet kijken naar de rol van meisjes in de rondhangende groepjes, is niet meer dan een aanvulling op het oude perspectief - hoe noodzakelijk die aanvulling ook is, natuurlijk. Met deze twee invalshoeken bereikt Hazekamp hoogstens enige ordening in zijn beschrijving.

Subsidisiepotjes

Blijft dus over de beschrijving van het rondhangen op zichzelf. In het proza van de gamma's wordt altijd het jargon gehekeld. Over de clichés maakt men zich minder druk. Toch lijkt me dát het meest kenmerkende van veel sociaal-wetenschappelijk proza: een tragikomisch huwelijk tussen jargon en cliché. Ook bij Hazekamp hebben die twee elkaar gevonden. Het gaafste voorbeeld is wel: ‘De definiëring van een eigen sociale ruimte gaat niet van een leien dakje.’

Jongen met rolschaatsen in coffeeshop

Punkers in Amsterdam (foto's afkomstig uit ‘De Jongeren’, uitg. Fragment)

Rondhangen als tijdverdrijf lees je niet voor je plezier, maar het is ook niet geschreven voor mensen die voor hun plezier lezen. Het boek is, zo blijkt aan het eind, gericht aan de mensen die de subsidiepotjes beheren: de landelijke en plaatselijke overheden. Hen wordt verzocht het rondhangen als tijdverdrijf te herwaarderen.

Waarom eigenlijk? Wat is er zo bijzonder aan rondhangen, dat Hazekamp zelfs het in dit verband afgrijselijk wollige woord ‘zingeving’ gebruikt? Om een antwoord te krijgen op die vraag, moeten we kijken naar de dynamiek van het ‘onderelkaar- zijn’. Het begint met een klein groepje veertien-, vijftienjarigen dat in de buurt een plek uitkiest waar men elkaar geregeld treft: op een bruggetje, bij een elektriciteitshuisje of in een voetgangerstunnel. Die toeëigening gebeurt symbolisch: met fietsen en brommers en vooral met het eigen lichaam, dat gebaren en lawaai maakt, laat het groepje weten: deze plek is van ons. Om hun vrije tijd door te komen, kunnen ze natuurlijk ook naar het buurthuis gaan, maar daar zeggen ze niets voor te voelen: daar ben je niet vrij en bovendien is een buurthuis iets voor oude mensen én voor kleine kinderen. De clique, zoals zo'n groepje van tien tot vijftien rondhangende jongens en meisjes in de literatuur wordt genoemd, wil onder elkaar zijn, apart van iedereen, ook van andere groepjes leeftijdgenoten.

Al snel komen er problemen. Alleen al het feit dat ze zich op straat ophouden, wekt argwaan bij de oudere buurtbewoners, weinig tolerant als die tegenover jongeren zijn. Bij de geringste overlast - knallende uitlaatpijpen, een speels vechtpartijtje, een fles bier die stukvalt - bellen ze de politie. Die komt langs en verjaagt de clique naar een andere plek, waar het weer van voren af aan begint. Aldus opgejaagd, of verdrongen door de nieuwbouw waarmee alle gaten in de oude wijken worden opgevuld, ontstaat bij de clique de behoefte aan eigen onderkomen. Een ‘keet’, waar ze van alle gezeur af zijn.

Dat is geen oplossing, betoogt Hazekamp, maar maakt de problemen slechts erger. Dat komt door de verhouding tussen jongens en meisjes. Op straat speelden de jongens al de baas over de meisjes, in een keet worden het helemaal haantjes. In een club, zoals groepen van zo'n kleine twintig jongeren met een eigen onderkomen worden genoemd, komt de ‘collectieve mannelijkheid’ des te erger naar voren. In een keet moet van alles worden georganiseerd. De jongens trekken die taken naar zich toe, maar blijken er alleen uitvoering aan te kunnen geven met vertoon van veel mannelijkheid. Tegelijkertijd gaan de jongens in een eigen ruimte de meisjes nog strenger controleren en op hun fatsoen beoordelen. Daarbij komt, dat ook de ouders en de andere buurtbewoners geneigd zijn meisjes die zo'n keet bezoeken, als een slet te beschouwen. Want wat wordt daarbinnen niet allemaal uitgespookt, zo zonder dat er iemand een oogje op houdt?

Hazekamp deelt niet de mening van veel jeugdwelzijnswerkers dat zelforganisatie van jongeren hun emancipatie bevordert. Integendeel, in een eigen onderkomen wordt de ‘mythe van de mannelijkheid’ nog steviger omarmd. En de meisjes worden er nog exclusiever beoordeeld op hun maagdelijke en/of hoerige bijdrage aan die mythe.

Professionele handreiking

Conclusie: het rondhangen op straat van gewone, onopvallende jongeren moet worden geherwaardeerd. Als ze op straat blijven, kunnen ze zich tenminste niet zo afsluiten en blijft een ‘open verhouding tot de plaatselijke gemeenschap’ mogelijk. Ze hebben dan wel een beetje steun nodig, vindt Hazekamp. Van het jongerenwerk verwacht hij in dit opzicht niet veel. Dat is aan de ene kant ‘accommodatiegebonden’ en het is juist uit dit boek duidelijk geworden dat de buurthuizen en open jongerencentra de rondhangende jongeren niet aanspreken. En aan de andere kant richt het jongerenwerk zich op ongewone, opvallende jongeren: rondzwervende jeugdbenden, voetbalvandalen, harddruggebruikers - in één modern woord: randgroepjongeren.

Hazekamp heeft zijn hoop gesteld in het opbouwwerk, want daar richt men zich net op die plaatselijke gemeenschap. Opbouwwerkers leggen contacten met scholen, bedrijven, buurtbewoners, middenstanders, de politie, enzovoort, om voorzieningen en voorwaarden te ontwikkelen die aansluiten bij de leefwereld van jongeren. Opbouwwerkers zouden aan de rondhangende jongens en meisjes kunnen geven, wat de jongerenwerkers hen onthouden: ‘een professionele handreiking’. Meer concreet: informatie- en hulpverleningsprogramma's, een open infrastructuur van voorzieningen. Nog meer concreet: garage-, klussen- en atelierprojecten, een alternatieve speelhal, een crossveldje. Daarom pleit Hazekamp bij de overheid voor een ‘uitbouw’ van het opbouwwerk.

Gewone jongens en meisjes willen buiten gezin, school en werk iets voor zichzelf hebben, een plek op straat waar ze vrij kunnen zijn. Omdat dit rondhangen problemen oplevert, stelt Hazekamp voor dat opbouwwerkers hen de professionele hand reiken. Wat hij niet als een mogelijkheid lijkt te beschouwen, is dat opbouwwerkers voor die jongens en meisjes in hetzelfde rijtje thuishoren als ouders, leraren en bazen.

De cliques en clubs die Hazekamp heeft bestudeerd, zijn allemaal na een paar jaar uit elkaar gevallen. Zou het niet kunnen dat bepaalde problemen vanzelf overgaan?

■