Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

Humeuren & Temperamenten
Eigendunk

Gerrit Komrij

P. Hermanides

Eigendunk is de levertraan van de geest: je moet er elke dag een portie van naar binnen werken om weerstand te kunnen bieden aan de stormloop van de buitenwereld. Hoe walgelijk je eigendunk ook mag vinden, je kan niet zonder. Altijd staan je belagers klaar om je te kleineren of door het slijk te halen, er is altijd wel een streptococcus bereid de infaamste roddel over je te verkondigen of je woorden te verdraaien. Eigendunk voorkomt infectie. Je pantsert er je zwakke punten en je kwaliteiten mee. Ja, ook die laatste. Want de mens is een ziektekiem, met dit verschil dat de mens erger is. Een griepbacil of een hoofdluis heeft het nog op je zwakke punten gemunt, maar de mens geneert zich geenszins om, al of niet in het geniep, ook van je sterke punten een lekkernij voor zijn tentakels te maken.

Eigendunk is je behoud. Je moet jezelf wat in de hoogte steken, je een weinig onmisbaar achten en niet kwijnend toezien hoe anderen aan je knagen. Je moet kunnen rondstappen in het heilige idee dat je door minkukels wordt omringd, anders word je gevloerd en leef je al heel snel zelf op een minkukelniveau. Dwergen zijn er alleen maar op uit je een kopje kleiner te maken. Ze zijn van nature in het bezit van eigendunk. Hun eigendunk zegt ze dat iedereen even nietig is als zij. Er rest je dus niets dan je een kunstmatige eigendunk aan te meten, die bittere eigendunk van kracht, energie en resistentie. Kortom: van levertraan.

Op plateauzolen van zelfvergroting stap je dan rond om het ongedierte te verpletteren.

De grootste etterbuilen zijn zij bij wie de eigendunk zit ingebakken. Ze kunnen er geen afstand van nemen, ze zijn zich niets eens van zijn aanwezigheid bewust. Eigendunk is geen middel voor ze om zich te onderscheiden of sterker te maken, het is de graadmeter van hun platvloersheid. Ze nemen het niet tot zich als artsenij, het zit al in hun bloed.

Of liever gezegd, omdat het om de bloedelozen gaat, om de neten en al wat kruipt: het is hun adergruis. Eigendunk is onuitstaanbaar zonder zelfspot. Wie zich, om zich staande te houden in de dagelijkse omgang met zijn lasteraars en met de besmettelijke legioenen van het kwaadaardige, zelf de noodzakelijke eigendunk toedient, een lepel 's daags, is in staat die eigendunk te controleren en te manipuleren. Hij houdt hem in de palm van zijn hand. Daarom is zijn eigendunk niets anders dan een vorm van zelfspot.

Zoals ook de zelfspot niets anders is dan een vorm van eigendunk. Door met jezelf een loopje te nemen haal je je niet omlaag, je vergroot juist je immuniteit. Wie denkt dat de zelfspot een vorm van nederigheid is heeft het wel deerlijk mis: het is het middel bij uitstek om je vijanden een slag voor te zijn en ze de wapens uit handen te slaan.

Mensen voor wie de zelfspot geen kwestie van zelfmedicatie is maar een tweede natuur ontpoppen zich, vroeg of laat, als even geborneerd en haatdragend als zij bij wie de eigendunk in het bloed zit. Het is allebei maar krachtvoer en het komt, als bij elke medicijn, op de dosering aan. Wie ze zichzelf in gecombineerde vorm toedient om zijn belagers vervolgens zelfbewust te confronteren met de resultaten van zijn kuur is nagenoeg onverslaanbaar.

Maar wee, als het ene medicijn zijn tegenhanger neutraliseert. Pedanterie wordt dan ijzige ernst, ironie kolder en spot verbittering. Wat als defensie begon eindigt, door een foutief beheer van de huisapotheek, als agressie.