Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 6]

Algemene beweringen versus eigen ervaringen
Beschouwingen van Beatrijs Ritsema

Kijk uit, achter je! Beschouwingen door Beatrijs Ritsema Uitgever: Bert Bakker, 177 p., f 19,90
Lodewijk Brunt

Waarom is het eigenlijk noodzakelijk dat treinen met een noodrem zijn uitgerust? Het schijnt dat zo'n ding vandaag de dag alleen gebruikt wordt door pesterige voetbalsupporters of dienstplichtige soldaten die na een vrij weekend de terugtocht naar de kazerne zo lang mogelijk willen rekken. Misschien zijn er ooit zwaarwegende argumenten geweest om een dergelijke voorziening aan te brengen, maar het zal menig treinreiziger de nodige hoofdbrekens kosten deze te reproduceren. Kan de noodrem niet worden afgeschaft? Beatrijs Ritsema vindt van wel. Ze ziet de noodrem als iets volstrekt overbodigs: ‘Er valt werkelijk geen enkele situatie te bedenken waarin het niet veel verstandiger is om zo snel mogelijk door te rijden naar het volgende station.’

Beatrijs Ritsema is een van de jongste leden van de Nederlandse columnistengemeenschap. Als redacteur van Propria Cures trok ze de aandacht door de toon van haar bijdragen. Die was gematigd en redelijk en dat viel op toen de verloedering bij dat blad de overhand leek te hebben gekregen. Na haar PC-tijd heeft ze een tweewekelijkse rubriek in NRC Handelsblad gekregen en waren er regelmatig stukjes van haar hand te lezen in bladen als Intermagazine. Daaruit is nu een selectie samengesteld: Kijk uit, achter je!

Het pleidooi voor de afschaffing van de noodrem is te vinden in het titelstuk van de bundel. De schrijfster signaleert hier de verregaande bemoeienis van allerhande instanties met het welzijn van individuele burgers, de ongevraagde adviezen en waarschuwingen die te pas en te onpas in het rond worden gestrooid. Deze ‘opdringerigheid’ zou in extreme mate aan de dag worden gelegd door de Nederlandse Spoorwegen. Beatrijs Ritsema ergert zich dood als bij nadering van een station tot tweemaal toe via de intercom passagiers te horen krijgen dat ze vooral hun bagage niet moeten vergeten: ‘Niets wordt er meer aan je eigen verantwoordelijkheid overgelaten,’ moppert ze. ‘Ik maak zelf wel uit of ik mijn bagage in de trein achterlaat of niet.’ De noodrem dient volgens haar slechts om mensen de illusie te geven dat ze in hun eigen situatie kunnen ingrijpen, vandaar dat dit symbool van mondigheid en laatste restje persoonlijk initiatief maar beter helemaal kan worden opgeruimd.

In de bundel komt de inbreuk op het persoonlijke leven herhaaldelijk aan de orde. Ik werd het meest aangesproken door het verhaal, waarin Ritsema vertelt dat ze in het café met een groepje mannen stond te praten. Er komt op een gegeven ogenblik een meisje naar haar toe dat daar een opmerking over denkt te moeten maken. Het komt erop neer dat het eigenlijk niet in de haak is om je als vrouw alleen in zo'n gezelschap te begeven en dat het veel leuker is om met vrouwen om te gaan. ‘Wat zullen we nu krijgen?,’ denkt de aangesprokene bij zichzelf. ‘Ik moet me teweer gaan stellen tegen meningen die op zo'n manier zijn geformuleerd dat ze zelfs als tekst voor een parodie op het feminisme door beginnende cabaretgroepjes als te stereotiep verworpen zouden worden. Zou ze misschien dronken zijn? Erg helder kijkt ze niet uit haar ogen.’ Het is moeilijk om je tegen zulke sociale controle te beschermen. Je zou een straatvechter moeten zijn om dat soort bemoeials van je af te slaan. Maar ‘assertief gedrag’ is niet ieder gegeven. Menigeen zal zich in de gelatenheid kunnen herkennen waarmee Beatrijs Ritsema opmerkt, dat ze te keurig is opgevoed en in het sociale verkeer gehinderd wordt door ‘die verdomde beleefdheid’.

Gevestigde opinies

Als we de schrijfster mogen geloven, ziet ook de toekomst voor mensen met haar levensgevoel er niet rooskleurig uit. Want met de opvoeding van Nederlandse kinderen is het in haar ogen beroerd gesteld: ‘Ik heb de indruk dat nergens ter wereld de kinderen zo in de watten gelegd en naar de mond gepraat worden als in Nederland.’ Ze hekelt de ‘gruwelijke’ zelfgenoegzaamheid van kinderen, hun ‘fluttige opinies’ over kernraketten en racisme die je overal tegenkomt en het feit dat ze er op school een rotzooi van maken. Op overeenkomstige wijze kapittelt ze andere opgeblazen pretenties en ‘linksige’ ideologieën: verkrachting in het huwelijk, de zogenaamde ‘heterodwang’, éénoudergezinnen, de officiële erkenning van prostitutie en het co-ouderschap. De ‘beschouwingen’, zoals Beatrijs Ritsema haar stukjes noemt, berusten op een beproefde formule: de lezer wordt gepaaid met een beroep op zijn gezonde verstand. In dat licht blijken allerlei gevestigde opinies en gebruiken niet veel meer te zijn dan de kleren van de keizer.

Daarbij hanteert de schrijfster een Popperiaans beginsel, lijkt het: algemene beweringen worden getoetst aan Ritsema's eigen ervaringen. Als die er niet mee in overeenstemming zijn, is er gegronde reden tot scepsis en wantrouwen. Op een dergelijke manier gaan veel columnisten te werk. Het meeste succes wordt vermoedelijk gehaald door degenen die hun lezers voldoende aanknopingspunten bieden om zich met de auteur te vereenzelvigen. Dat kan zijn door het presenteren van een duidelijke wereldbeschouwing of door het profileren van een uitgesproken persoonlijkheid. In mijn ogen ontbreekt het daaraan vooralsnog bij Beatrijs Ritsema. Dat maakt het moeilijk om een bepaalde rode draad te ontdekken die haar stukjes met elkaar verbindt. Ik heb de indruk dat ze zowel wat vorm als wat inhoud betreft te gemakkelijk allerlei kanten opschieten. Hoezeer ze ook schimpt op de opdringerigheid van de sociale omgeving, ze is er tegelijkertijd voor een groot deel van afhankelijk als het aankomt op onderwerpen om over te schrijven. Daardoor krijgen haar stukjes soms een al te badinerend karakter.

De nadruk op het belang van het particuliere initiatief en de afwijzing van allerhande bemoeienis met het persoonlijke le-

Vervolg op pagina 11