Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 17]

Originaliteit is voor mij een oninteressant begrip

Kathy Acker (1949) is van Amerikaanse afkomst. In New York behoorde ze tot de literaire underground-scene. Ze studeerde daar klassieke talen en filosofie en werkte in een seksclub. Haar werk, een tiental romans en novelles en twee toneelstukken, werd zowel pornografisch als feministisch genoemd. Sinds enige tijd woont ze in Londen. Dit jaar verscheen een Nederlandse vertaling van haar roman Great Expectations (Grote verwachtingen, Bert Bakker, f 24,50). Komend voorjaar zal haar verhalenbundel Blood and Guts in Highschool in vertaling verschijnen (Dood en verderf in de schoolbanken). Ter gelegenheid van het internationale vrouwenfestival in de Melkweg was ze een paar dagen in Amsterdam.

Anke manschot

Ze valt op tijdens de literaire happening van het vijfde internationale vrouwenfestival. Een kleine vrouw, die al haar kracht in haar stem en in haar houding legt. Haar uiterlijk onderstreept, waarop ze tot punk-prozaïste is bestempeld: blauwe verfsporen in het zwarte stekeltjeshaar, een zonnebril, soldatenschoenen en een t-shirt met opschrift skin complaints.

Zonder hapering leest ze zo'n drie kwartier voor uit haar nog te verschijnen roman Don Quichotte, in haar versie een vrouwelijke antiheld die Amerika wil redden, maar daar dus faliekant in mislukt. Het is opvallend stil in een volle Melkweg, op deze doordeweekse nacht. Enkele tekstgrappen gaan door de taalbarrière verloren.

Ze is verbaasd, als ik haar enkele dagen later complimenteer met haar voordracht. ‘Ik voelde me miserabel, omdat ik zo weinig reactie kreeg. Ik was bang en wilde wegvluchten.’

Jarenlang was Kathy Acker (38) een begrip in de Amerikaanse literaire underground, met haar novellen, toneelstukken, gedichten en songteksten. Pas verleden jaar leerde de gevestigde literaire wereld haar kennen, na het verschijnen van een verzamelbundel Blood and Guts in Highschool Plus Two in Engeland, waar ze sinds kort woont.

De fatsoenlijke literaire kliek, zoals Acker ze noemt, kamde dit boek, waarin seks en geweld overheerst, onverbiddelijk af. Ze werd in de Britse pers zelfs beticht van nymfomanie, geestesziekte en herhalingsdwang. Terwijl mannen zich op dit terrein aardig wat kunnen permitteren, moet een vrouw die wat grof met de pen is, blijkbaar hard worden afgestraft. Ondanks deze kritieken, of misschien dankzij, zijn er toch al 40.000 exemplaren van dit boek in het Britse koninkrijk verkocht. Binnenkort zullen Nederlandse, Spaanse, Duitse en Zweedse vertalingen verschijnen. De Amerikaanse uitgave is er al.

Kathy Acker: ‘Ik ben helemaal geflipt door deze kritieken, ik was in een shock. Als domme Amerikaanse was ik er totaal niet op voorbereid. Jarenlang was ik verwend door de rock 'n 'roll pers die me altijd heeft ondersteund. Ik zie het nu als een klasseverschil in de media. Engeland is een klein land. De undergroundcultuur is daar lang niet zo kolossaal als in Amerika. Alles wat wordt opgemerkt, is bovengronds. De gevestigde orde zei dus nee tegen me. Ze zagen dat mijn boek een aanval op de gangbare cultuur was, op die van de hogere klasse. Toch wil ik ook door die gewone wereld worden gelezen, mijn bal in een zo groot mogelijke gemeenschap uitgooien. Voor mijn carrière is het goed dat ik niet langer meer wegren voor de volwassen wereld, al heb ik nog wel de neiging daartoe. Maar ik wil niet zoals zoveel dichters arm, bitter en onbekend sterven.’

Verleden jaar bracht het RO theater haar toneelstuk De geboorte van de dichter uit, in de regie van toneelmagnaat Richard Foreman. Ook de Nederlandse pers wist niet goed raad met het ruwe taalgebruik, en de collageachtige opzet. De Groene Amsterdammer haakte af na de ‘vierde druiperige lul en de zevende stroperige kut.’ De recensent van Het Parool raakte ‘het spoor bijster.’ De Haagsche Courant noemde het een festival of fools in de meest letterlijke zin. Het Algemeen Dagblad merkte op dat het een opeenstapeling van sterk seksueel gekleurde nonsens is, waarover geen zinnig woord valt te zeggen. Trouw vond het niet consistent, maar wel interessant.

Gesprek met Kathy Acker: ‘Mijn specialisatie is geweld’

Tedere seks of romantische taferelen tref je inderdaad niet aan in Blood and Guts in Highschool Plus Two. De personages laten zich meestal in rauwe taal uit over de geslachtsdaad. Zo laat Acker een vrouw zeggen: ‘Mijn kut was vroeger een mannentoilet.’ En in Grote verwachtingen, dat dit jaar in Nederland verscheen, zegt een man: ‘Ik wil gewoon mijn pik ergens insteken. Het maakt me geen reet uit, bij alles wat stinkt, waar ik hem insteek. Als jongen gebruikte ik een fles met wat erin. Nu kan ik een kut gebruiken, alleen jammer dat aan een kut een vrouw vastzit.’ Wat toch vooral bijblijft na lezing is dat het boek een kwellend verlangen naar liefde uitademt, en de strijd om als vrouw en als kunstenaar te overleven.

‘Ik word steeds weer op die seks vastgepind,’ zegt Kathy Acker, ‘terwijl ik eigenlijk veel meer in macht dan in seks ben geïnteresseerd. Seksuele relaties bekijk ik dan ook vanuit dat oogpunt. Mijn behoefte om erover te schrijven komt voort uit mijn hersenen, niet vanuit geilheid. Ik schrijf nauwelijks nog autobiografisch over seks, maar mijn werk wordt met scheve ogen bekeken, omdat iedereen denkt dat ik almaar eigen ervaringen uitstal. Mijn werk is als porno bestempeld. Mensen zeggen tegen me: waarom al die rotzooi in je boeken? Ik krijg obscene telefoontjes van mannen. Ik schrijf inderdaad niet kuis, maar ik weiger als pornografe te worden gezien. Porno is bedoeld om op te winden. Ik schrijf over seks om relaties te analyseren. Gedetailleerde bedscènes tref je dan ook niet aan. Alleen in mijn eerste boeken schreef ik nog wel eens erotische passages om bepaalde vriendjes op te winden.

Waarom vooral harde seks? Ik ben niet goed in tedere taal, in emotionele uitingen als ik hou van je. Ik leef alleen, ben al jaren niet meer verliefd geweest, dus de behoefte daarover te schrijven is nihil. Bovendien gaat mijn eigen seksuele voorkeur naar SM uit. Seks is heel dubbel voor me. Ik ben dol op neuken, maar ik haat de heteroseksuele wereld. Het flirten, de paarvorming en al dat gedoe eromheen. Ik ben het zat nog langer door mannen te worden gekwetst. Aanvankelijk negeerden feministen me. De laatste jaren is dat veranderd, nu de vrouwenbeweging minder puriteins is. In Don Quichotte gaat het meer over liefde dan over seks. Misschien omdat ik ouder word. Neuken en liefde zijn twee verschillende dingen voor me. Met de mensen van wie ik hou, vrij ik meestal niet.’

Pulp naast literatuur

Kathy Acker schrijft geen verhalen in de gebruikelijke zin. Voor haar zijn teksten van anderen de verf, waarmee ze kubistisch schildert. Niet zoals William Burroughs dat met zijn befaamde cut-up techniek deed, willekeurig versnijden: Acker plaatst teksten doelbewust achter elkaar. Grote verwachtingen opent ze met een passage van Dickens, van wie ze ook de titel overnam. Daarna volgt een autobiografisch verhaal over de zelfmoord van haar moeder. Zonder overgang gaat deze tekst over in die van de door haar bewonderde Franse schrijver Pierre Guyotat. In staccato somt hij een reeks oorlogsgruwelen op: vertrapte babies, opengereten tienerbuiken, verkrachte vrouwen.

[p. 18]

‘Wat ik doe? Mijn moeders zelfmoord was voor mij persoonlijk zeer gewelddadig. Dan zoek ik een tekst die er niets mee te maken heeft, maar ook over geweld gaat. Door mijn tekst naast die van Guyotat te zetten, plaats ik privé-geweld tegenover maatschappelijk geweld. Vrouwelijk tegenover mannelijk. Heeft het een iets met het andere te maken? Een soort tekstanalyse, waardoor je misschien beter in de gaten krijgt wat zich in de diepte afspeelt. Soms plaats ik pulp, bijvoorbeeld van Harold Robbins, die ik haat, naast literatuur. Voor mij gaan die twee teksten dan licht op elkaar werpen. Dan zie je nog beter waarom Robbins zo choquerend is.’

Kathy Acker

Ze bewerkt ook teksten van anderen. In een briefwisseling tussen Emily en Charlotte Brontë stopt ze eigen liefdesbrieven, waardoor de gezusters het met elkaar nogal eens over seks en hedendaagse beslommeringen hebben. En in toneeldialogen van Shakespeare laat ze Polonius tegen zijn dochter Ophelia zeggen: ‘Pheelie, alle mannen behalve ik zijn slecht. (...) Ik ben de enige man die je respecteert.’ Waarop Ophelia antwoordt: ‘Waarom neuk je je vrouw niet, Polly, in plaats van mij?’

‘Ik zie mezelf eerder als journaliste dan als schrijfster. Ik probeer uit te vinden wat anderen drijft. Ik citeer. Mijn specialisatie is geweld. We leven in een zeer gewelddadige wereld, multinationals, marteling, honger. Het is onzin te doen alsof dat niet bestaat. Ook in mijn eigen leven was er veel geweld. Ik kom uit een rijke joodse familie en ben streng opgevoed. Ik beging als kind al een misdaad als ik iets voor mezelf vroeg, bijvoorbeeld een boek. Mijn moeder en ik hadden een gewelddadige relatie, al mijn trauma's komen van haar.

Ik hou van Pasolini, Fassbinder, maar het geweld in de films van Hitchcock vind ik oninteressant, omdat het te simpel is. Het goede en het kwade te gepolariseerd. Over verkrachtingen schrijf ik weinig, terwijl toch bijna al mijn vriendinnen in New York zijn verkracht. Maar het fascineert me niet, ik vind het zonder meer afschuwelijk. Ik schrijf over geweld, waar ik niet zo eenduidig voor of tegen ben: geweld in relaties, zelfmoord, sadomasochisme, de onderdrukte die tot geweld overgaat. Schrijven is voor mij onderzoeken. Ik begin een boek niet met het idee dat ik de wereld nodig iets vertellen moet. Dat het huwelijk een gevangenis is, omdat ik dat zelf twee keer heb ervaren, en dat de heteroseksuele wereld me niet aanstaat. Meestal weet ik na honderd pagina's pas een beetje waar mijn boek over gaat. Ik werk zeer intuïtief. Don Quichotte startte als een grap. Ik had net een abortus ondergaan. Ineens kwam in mijn hoofd de zin op: Don Quichotte is geaborteerd. Dat bracht me op het idee het boek van Cervantes te bewerken. Wat betekent het als Don Quichotte een vrouw wordt?

William Burroughs schreef eens naar zijn vriend Allen Ginsburg, dat hij alleen stukjes van een roman kon schrijven, maar niet het geheel. Geldt dat ook voor jou?

‘Mijn vierde, autobiografische, boek Kathy Goes to Haïti heb ik zelf geschreven, zonder teksten van anderen. Ik wilde iedereen laten zien dat de manier waarop ik werk, niet op onmacht is gebaseerd. Het was in New York in één maand uitverkocht, binnenkort verschijnt het weer in Amerika. Het was stomvervelend, ik wil het nooit meer doen. Van tevoren wist ik hoe het boek eruit zou gaan zien en dan is het een kwestie van opschrijven. Vandaag deze scène, morgen die. Normaal hoef ik geen karakters te onthouden, geen plot te verzinnen. Ik ga aan mijn schrijftafel zitten, temidden van mijn drieduizend boeken. In welk boek heb ik vandaag zin? Of ik ben geobsedeerd door een film en neem flarden in mijn boek over. Er wordt vaak geklaagd dat schrijven een moeilijk proces is. Voor mij is het puur plezier! Mijn probleem is dat ik bijna niet meer kan ophouden, als ik eenmaal bezig ben. Terwijl ik buiten het schrijven zeer passief ben. Ik werk meer dan full-time, ga regelmatig tot diep in de nacht door. Het lezen vergt de meeste tijd. In Don Quichotte wil ik over de geschiedenis van Amerika schrijven. Om bruikbare teksten te vinden, moet ik stapels boeken uit de bibliotheek doornemen.’

Copyright

Opvallend is dat voor in haar verzamelbundel wordt gemaand niets zonder toestemming van de uitgever over te nemen, terwijl Acker zelf ongevraagd, en zonder bronvermelding, zich andermans teksten toeeigent. Problemen met copyright heeft ze tot nu toe nog niet gehad, maar ze geeft toe dat ze voorzichtig moet worden. Ik kan praten door anderen te plagiëren dat is echte taal, schrijft ze in Blood and Guts in Highschool Plus Two. Ze heeft lef en ze weet inderdaad aardige citaten bij elkaar te plukken, al lijkt het soms op koketteren met beroemde namen. En ze heeft zelfspot genoeg, wanneer ze van Pasolini overschrijft: De kunstenaar moet bedenken hoe hij de maatschappij zover krijgt, dat ze zijn nonsens als taal, communicatie accepteert. Maar zei Oscar Wilde niet, dat kunst begint, waar imitatie eindigt?

‘Bedoel je of ik ideeën over orginaliteit heb? Neen, dat is geen interessant concept voor me, net zomin als creativiteit. Imitatie boeit me. Sherri Levine in New York die in de geest van Mondriaan werkt. De Chinese schilders. In de westerse wereld wordt individualiteit hoog aangeslagen, in andere culturen is dat twijfelachtig. Er is niet zo'n groot verschil tussen jou en de ander. Ik ben geïnteresseerd in het kapotmaken van identiteit. Om op geweld terug te komen, dat betekent ook identiteit breken.’

Aan het begin van haar literaire loopbaan, rond haar twintigste, werd ze vooral geïnspireerd door William Burroughs, Kerouac en Jean Genet. Nu wijst ze Gertrude Stein, Nathalie Sarraute, Luce Iri-

[p. 19]

caray en Marguerite Duras als belangrijke invloeden aan.

‘Gertrude Stein is waarschijnlijk degene door wie ik het meest ben beïnvloed. Zij was een schrijfster die niet toe werkte naar een orgasme, naar een plot. Op iedere pagina van haar kun je rustig ademhalen. Zij probeerde achter de gevoelswaarde van woorden te komen. Je beweegt emotioneel met haar mee, als je haar boeken leest. Een liefdesdaad. Ik ben net als zij geïnteresseerd in de restauratie van taal. In de jaren zestig praatten we over Marx, Marcuse, maar we hadden als vrouw geen taal voor onze behoeftes. Ik ben nog steeds op zoek naar die taal.’

Vanuit de tijd dat Acker klassieke talen studeerde, dateert haar passie voor de Romeinse klaaglieddichter Sextus Propertius. Ze schrijft gespierde dialogen tussen hem en zijn vriendin, de hoer Cynthia.

‘Dat onderdeel is gebaseerd op mijn vertalingen van zijn gedichten. Hij was wanhopig verliefd op haar, maar zij neukte erop los met iedereen. Zij kwetste hem ongelofelijk. Wat me vooral intrigeerde was dat zijn liefdesgedichten werden gecensureerd. Het persoonlijke was dus politiek, een bedreiging voor de samenleving. Ook Cynthia fascineert me. Zij was een hogere hoer, een call-girl voor de rijken. In die positie heb je macht. Maar wat was haar macht en was moest ze ervoor inleveren? Ik schrijf vaak over hoeren. Ik ben niet nieuwsgierig wat ze met hun klanten doen, maar wat er zich in hun geest afspeelt. Prostitutie is een miniatuurschilderij van onze maatschappij, van de relatie tussen mannen en vrouwen. De hoer heeft macht, maar wordt tegelijk intens misbruikt door mannen. Ik kan je nog geen goede analyse geven, het is te gecompliceerd. Ik zal er nog meer over moeten schrijven.’