Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 12]

De pestkoppen van de jaren zestig
Hoe het was bij de provo's en in Amerika

Provo. De geschiedenis van de provotarische beweging, 1965-1967 Samengesteld door Roel van Duijn met foto's van Cor Jaring Uitgever: Meulenhoff, 248 p., f 39,50
Uncovering the sixties. The life and times of the underground press Door Abe Peck Uitgever: Pantheon, 364 p. Importeur: Van Ditmar, f 52,45
Lodewijk Brunt

Tijdens de jaren zestig had het er in West-Europa en de Verenigde Staten alle schijn van dat de mensheid uiteengevallen was in twee verschillende naties. De opstandige, rebelse jeugd aan de ene kant en de rest aan de andere kant. Het begrip ‘generatiekloof’ had in die tijd ongekende dimensies. In Nederland, maar vooral in Amsterdam, werd de toon vanaf 1965 gezet door provo. Het ‘provocerend denken’ werd in het eerste nummer van het blad Provo als volgt onder woorden gebracht: ‘De provo's zijn de laatste revolutionaire klasse in Nederland (en tot die provo's rekenen wij nu ook beatniks, pleiners, magiërs). Wij staan negatief tegenover kapitalisme, burokratie, militarisme en de onvermijdelijke militair politieke kollaps (WO III). Wij staan positief tegenover verzet, vrijheid en kreativiteit. (...) Wij kunnen de massa niet overtuigen, we willen het nauwelijks. Hoe iemand ook in die apathiese, afhankelijke, geestloze troep kakkerlakken, torren en lieveheersbeestjes enig vertrouwen kan stellen is onbegrijpelijk.’

Niet gehinderd door enige bescheidenheid zagen de woordvoerders van provo zichzelf als ‘een spaak in het wiel van de vooruitgang’. In het boek over de ‘provotarische beweging’ dat onlangs door Roel van Duijn werd samengesteld, is het allemaal uitvoerig te lezen en - aan de hand van het fotomateriaal van Cor Jaring - te bekijken. Een van de dingen die mij er het meest aan trof was het besef, dat het zich twintig jaar geleden afspeelde. De inhoud van het boek wekt eerder associaties op aan veel langer vervlogen tijden. De sfeer die ik me herinner had iets vrolijks en spannends. Ik kan daar niets meer van terugvinden. Misschien ligt dat aan de selectie van Roel van Duijn, misschien heeft het te maken met mijn eigen levensgevoel dat ik destijds ten onrechte op provo projecteerde. Het geblunder van de autoriteiten was voor mij een onuitputtelijke bron van vermaak, maar uit de documenten in het boek komen de pestkoppen van toen naar boven als bloedserieuze droogkloten. Het lijkt erop dat Robert Jasper Grootveld de enige was die wel eens lol had. De anderen voelden zich niet alleen vér boven gewone mensen verheven, zo gedroegen ze zich ook. Het gedachtengoed dat achtergelaten is steekt daar wel erg pover tegen af. Het blad Provo werd volgeschreven door beroerde stylisten, die in kneuterigheid en stunteligheid niet voor elkaar onder deden. Er was sprake van amateuristisch pamflettisme, ik kan er geen spoor van journalistiek élan in terugvinden.

Dat was wel degelijk het geval met de Angelsaksische en vooral Amerikaanse ‘ondergrondse pers’, die in dezelfde tijd als provo bovengronds kwam en die grotendeels door dezelfde krachten en ontwikkelingen tot stand was gebracht. In het zo juist verschenen Uncovering The Sixties laat Abe Peck deze pers de revue passeren. Het is opzienbarend dat de Amsterdamse provo's, met hun internationale pretenties, van deze ontwikkelingen aan de overkant van de Atlantische oceaan geen weet hebben gehad. In Roel van Duijns boek is er in ieder geval geen spoor van te vinden.

Alternatieve nieuwsgaring

Peck heeft in de jaren zestig midden in het nationaal vertakte netwerk van ondergrondse bladen gezeten en dat is goed te merken, want hij laat geen detail onbesproken. Dat maakt zijn boek moeilijk toegankelijk: acht van de tien namen die met grote overvloedigheid door het betoog worden gestrooid zeggen een Nederlandse lezer waarschijnlijk helemaal niets. Bovendien is Peck behept met het quasiironische toontje van ouwe jongens krentebrood. Persoonlijk kan ik zulke vlotte babbelaars niet verdragen. Toch doet hij zijn best iets van de achtergronden van de lotgevallen van de Amerikaanse underground press uit de doeken te doen. Bladen als de Los Angeles Free Press, die in het begin van de jaren zestig werden opgericht en al spoedig oplagen hadden van soms honderdduizend of meer, stonden voor een alternatieve opvatting van nieuwsgaring en journalistiek. ‘De burgerlijke pers drijft op berichten over mensen die banken beroven, ons gaat het eerder om banken die mensen beroven,’ zou hun motto hebben kunnen luiden. De ondergrondse kranten, zegt Peck, veranderden het bewustzijn en manieren van leven. Ze lieten mensen zien dat het zin kon hebben om zich tegen de beslissingen van de autoriteiten te verzetten. Ze drukten artikelen af die nooit in de gewone pers konden verschijnen en ze voorzagen daarmee in een geheel eigen geschiedschrijving van wat er in de jaren zestig in de Verenigde Staten aan de hand was.

Veel van de ontwikkelingen werden beheerst door de oorlog in Vietnam en de opstandigheid van de zwarte gettobewoners in de grote steden met aan het hoofd de militante beweging van de Black Panthers. Problemen vergeleken waarbij die in het magische centrum van Roel van Duijn inderdaad kabouterachtige proporties hebben. Een waardevol element in Pecks boek is dat hij uitvoerig met mensen heeft gesproken die in die tijd een prominente rol speelden bij deze contestatie. Mensen als Jerry Rubin, Bobby Seale, Abbie Hoffman, Allen Ginsberg, Robert Crump, Ed Sanders, Rita Mae Brown en Robin Morgan. Allerlei gebeurtenissen komen daardoor in een persoonlijk licht te staan en kunnen achteraf beter worden begrepen. De mate van vervreemding die je uit dit boek toeslaat is daardoor aanzienlijk minder dan het geval is bij het boek over provo.

Peck heeft net als Van Duijn oog voor de ‘heroïsche’ kanten van de beweging waarvan hij deel uitmaakte, maar hij legt daarnaast een grote belangstelling aan de dag voor de vraag hoe het komt dat het verschijnsel van de ondergrondse pers hooguit tien jaar heeft geduurd. Toen te Parijs de vrede tussen Hanoi en Washington werd gesloten, was het eigenlijk al gedaan met de bloei. De eerste scheuringen waren opgetreden tijdens het Woodstockfestival, dat door allerlei politiek geëngageerde groeperingen werd gezien als een uitgelezen mogelijkheid om de massa van de Amerikaanse jeugd ‘bewust te maken’ en te organiseren. Een opzet die jammer-

Vervolg op pagina 15