Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 13]

Een breuk met de conventies
Thrillers van Dick Francis, Len Deighton en Anthony Hyde

Break in door Dick Francis Uitgever: Michael Joseph, 272 p. Importeur: Nilsson & Lamm f 48,40
London match door Len Deighton Uitgever: Hutchinson, 404 p. Importeur: Consul Books, f 53,85
The red fox door Anthony Hyde Uitgever: Knopf, 321 p. (Importeur Van Ditmar)/ Hamish Hamilton, 280 p. (Importeur Consul Books) f 48,40
R. Ferdinandusse

Volgend jaar september verschijnt de vijfentwintigste Dick Francis. Iemand - waarvan ik soms aanneem dat hij het weten kan - heeft me verteld dat dat een opmerkelijk boek zal zijn: een bundel korte verhalen, bijzonder omdat Francis daarin alle hoofdpersonen uit zijn eerdere thrillers laat terugkomen. Een aardig idee, maar toch hoop ik dat het niet waar is. Dick Francis moet gewoon zijn werk doen. Elk jaar een boek, dat is zijn vak en daar is hij goed in. Té goed bijna, althans te oordelen aan zijn vierentwintigste.

Dàt boek, Break In, is net als in vorige jaren geheel volgens de Francis-formule opgezet, maar nu zonder de camouflage. De schurken zijn direct herkenbaar als schurk, en de held heeft geen treurige handicap, integendeel hij is van het begin af aan een man, wat schrijf ik, een MAN. Sterk van lichaam, een jockey die meestal wint, sterk van geest, en bovendien nog redelijk telepathisch begaafd. Op pagina 86 ontmoet hij Danielle de Brescou. Zij beweegt zich voort ‘with understated long-legged grace’, dus op dat moment is ook bekend dat zij op enig ogenblik in zijn armen zal vallen, en dat gebeurt dan honderd bladzijden verder ook, hij proeft haar roze lipstick en voelt de siddering ergens in haar lichaam.

Alles wijst erop dat Francis zich zelden zo zeker heeft gevoeld: de intrige moet nu maar voldoende zijn. Hij heeft het thema dan ook van Shakespeare geleend. De held en zijn tweelingzuster (van wie hij dus telepatisch alles weet) zijn Fielding's en zij hebben een soort bloedvete met de Allerdeck's, net als de Montague's dat hadden met de Capulet's. De tweelingzuster is echter met zo'n Allerdeck getrouwd, en dié zijn vader is een rasschurk, die alles op alles zet om Lord te worden. Er wordt dus gewerkt met verdachtmakingen, chantage, afluisterapparatuur en alles wat er nog meer is om iemands goede naam aan te tasten. Riooljournalistiek dus ook, en Francis tekent tamelijk scherp - hij heeft tenslotte voor Engelse kranten gewerkt - een hoofdredacteur die, met behulp van een corrupte rubriekschrijver en een paar juristen, perscampagnes op touw zet.

Door al dat flink opgelegde pandoer niet de spannendste Francis; tegen het eind is het zo duidelijk dat Held Fielding het allemaal voorziet en weet en aankan dat de grote eindscène, de confrontatie, nauwelijks indruk meer maakt. Maar de rioolpers, de toch wel sterke intrige en het vertel-vakmanschap slepen hem er ook dit jaar, met een ruime voldoende, door.

Len Deighton

Len Deighton heeft het laatste deel van zijn trilogie binnen redelijke perken kunnen houden. Het eerste boek, Berlin Game, had een normale omvang, het tweede, Mexico Set, liep uit tot 380 pagina's, en het slot dat deze maand uitkwam, London Match, houdt het op 400, maar het is ruimer gezet dan Mexico en met minder regels per pagina. In het tweede deel had Deighton zo'n plezier in het scheppen van een eigen spionage-wereld dat hij er, voor mijn gevoel, makkelijk een soort Oorlog en Vrede van had kunnen maken.

Op de flap van London Match staat deze aanbeveling: ‘In Game, Set en Match heeft Deighton gebroken met alle conventionele beperkingen van de spionageroman. London Match is even intrigerend en spannend als alles wat hij heeft geschreven, maar hij heeft het verhaal verrijkt met een humor, een erbarmen en een observatie van menselijke zwakheden die in het genre nog niet zijn voorgekomen.’

Dat is voor een belangrijk deel wáár, en de vraag is tevens of we daar zo blij mee moeten zijn. Le Carré is begonnen met zijn Smiley-boeken krankzinnig lang te maken, en die Drummergirl was ook niet mis. Maar drie delen, ook al zijn ze best afzonderlijk te lezen, is een breuk met de normale beperkingen van het genre: zijn de Russen écht zo gevaarlijk aan het stoken en ondermijnen dat de lezer duizend pagina's in angst en wurgen omslaat?

Zoals inmiddels bekend is Game, Set & Match het verhaal van Bernard Samson, die in deel één in de verdachte omstandigheid komt te verkeren dat zijn vrouw, Fiona, naar de Russen overloopt. Nu horen we de laatste jaren steeds meer over en van overlopers, maar toch zelden dat ze, eenmaal aan de andere kant, direct weer worden ingezet voor tegenacties. Fiona echter wel. En wat in deel twee al dreigde wordt in London Match bewaarheid: de Russen blijven schimmig, het is Fiona die de strijd met de Duitse sectie van Samson voert, het krijgt bijna trekjes van een heftige scheidingsprocedure, er wordt over de kinderen onderhandeld en Samson wordt door Fiona ingezet om de Rus Moskvin persoonlijk te liquideren. Dat is te veel, dat heeft met het spionage-genre op zichzelf niks meer te maken. De trilogie eindigt ook met een hartstochtelijk pleidooi van Samson waaruit moet blijken dat hij, en niet Fiona, heeft gewonnen.

Maar los daarvan is het lezen opnieuw een groot plezier. Er zitten prachtige scènes in, er zitten zeer spannende fragmenten in, en een aantal verrassende wendingen die opnieuw getuigen van het talent van Deighton: wat zeker lijkt, blijkt later het totaal omgekeerde. Mooie bijfiguren, prachtige, soms iets te didactische stukjes Berlijn. Maar die afgeslotenheid van een vijandige buitenwereld en die uitgesponnen inteelt van één kantoor-afdeling maakt er eigenlijk een imposante familieroman van.

Anthony Hyde

Als er vanuit Amerika een bijzondere thriller in aantocht is merk je dat al heel gauw. De boekenwereld is een kwestie van (groot) geld en dus is er ook een flinke publiciteitsmachinerie die onmiddellijk gaat draaien als er een boek is dat ‘iets bijzonders’ belooft te worden. En omdat het als ‘iets bijzonders’ is aangekondigd komt het boek in acht van de tien keer ook op de bestsellerlijst. Zo'n boek is ‘The Red Fox’ van Anthony Hyde - al in het voorjaar stond in de vakpers dat het een unieke thriller zou worden, en dat er veel van wordt verwacht valt al te merken aan het feit dat zowel de Amerikaanse als de Engelse editie hier wordt geïmporteerd.

Len Deighton

‘The Red Fox’, zo wordt overal benadrukt, is een debuut. Dat verraste me een beetje, want de naam kwam me vertrouwd voor: er zijn twee Canadese thrillerschrijvers, Christopher en Anthony Hyde. Misschien is de nadruk op het debuut een poging om los te komen van die andere Hyde, waarvan al enkele vertalingen in ons land zijn uitgebracht.

‘The Red Fox’ is het verhaal van een investigative reporter, Robert Thorne, die door zijn vroegere geliefde, May Brightman, te hulp wordt geroepen als haar vader, een rijke Canadese bonthandelaar, verdwijnt. Thornes eigen vader heeft ooit zelfmoord gepleegd en omdat hij niet heeft kunnen ontdekken waaróm, kan hij de obsessie van een verdwenen vader goed aanvoelen: zelfs als May hem later vraagt op te houden, zet Thorne zijn onderzoek voort.

De in het niets opgeloste Brightman blijkt connecties te hebben met de Russische revolutie en zijn kapitaal - dat ook spoorloos is - zou wel eens hebben kunnen bestaan uit goud van de bolsjewieken (hij was in zijn eentje in Canada een soort Komintern-bank). Het wordt ook duidelijk dat May het kind zou kunnen zijn van een belangrijke revolutionair die voor Stalins executiedrift moest vluchten. De journalistieke nasporingen (Thorne benadrukt dat zelf steeds) lopen parallel aan diverse ingrepen en moordpartijen van Russische geheime agenten - het heeft iets te maken met rivaliteit tussen de KGB en de vroegere GRU, de militaire inlichtingendienst, die op zoek zijn naar iets wat Brightman deed verdwijnen.

Wat Hyde heeft gemaakt is een soort historisch onderzoek in de vorm van een thriller - zijn Russische tegenstander laat ook net altijd een paar slachtoffers lang genoeg in leven dat ze Thorne nog wat verder kunnen helpen. Hyde schrijft goed en leesbaar, en sommige fragmenten zijn meesterlijk, andere veel te uitgesponnen om onderdeel van een samenhangend boek te zijn. De jacht begint in Canada, zet zich voort in Parijs en omgeving en eindigt met een bezoek aan Leningrad. Alle drie de delen zijn intrigerend en toch vormen ze samen niet dat boek, althans niet de thriller die in de publiciteit werd gesuggereerd. Terwijl duidelijk is - en daarom verveel je je bij het lezen niet - dat Hyde zowel die thriller als dat historisch boek had kunnen schrijven.

■