Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 11]

Het harde handje van Reinjan Mulder
René Stoute, de junks en de literaire kritiek

Reinjan Mulder

Op vrijdag 6 september publiceerde het ‘Cultureel Supplement’ van NRC Handelsblad een recensie over het nieuwe boek van René Stoute Uit het achterland door Reinjan Mulder. Mulder, die zich eerder in lovende termen had uitgesproken over Stoutes debuut Op de rug van vuile zwanen, viel Stoute in niet mis te verstane woorden aan als een verdediger van junkies en de criminaliteit die van hun verslaving een gevolg is. De recensie was het onderwerp van een discussie voor de VPRO-radio en van brieven aan het ‘CS’. Het naschrift van Reinjan Mulder bij een brief van een lezer in het ‘CS’ van 27 september was voor René Stoute aanleiding voor onderstaande bijdrage.

René Stoute

René Stoute

Wat er gaande is, en hoe het begon. In het ‘Cultureel Supplement’ van NRC Handelsblad, d.d. 6 september 1985, verschijnt een artikel van de hand van Reinjan Mulder, getiteld: ‘De volledige mens volgens René Stoute’. Redelijkerwijs mag men op de boekenpagina's van een ‘cultureel supplement’ recensies van literaire boeken verwachten, en zo dacht ik een literaire kritiek op mijn laatste boek Uit het Achterland aan te treffen. Titel, uitgever en prijs van het boek werden zoals gebruikelijk boven het artikel afgedrukt, voorts was het ondertekend door Reinjan Mulder van wie genoegzaam bekend is dat hij als criticus aan deze krant verbonden is. Niets leek een goede of slechte kritiek nog in de weg te staan, maar wat er in werkelijkheid binnen het kader van deze zogenaamde ‘recensie’ gebeurt, is wat men in voetbalkringen ‘het spelen op de man’ noemt, met literatuurkritiek heeft het volstrekt niets te maken. Het betreft hier de onwelriekende ventilatie van persoonlijke rancunes, toebehorend aan de recensent die er voor kiest de diefstal van zijn fiets via de literatuur te wreken. Want daar komt het in de kern van de zaak op neer: de frauduleuze literatuurvervuiler Reinjan Mulder is woedend op de criminele junkies. Deze ongenuanceerde woede (dat zij ongenuanceerd is toon ik aan in mijn boek) kwam bij Mulder natuurlijk niet pas aanwaaien na lezing van Uit het Achterland; de heroïneproblematiek zorgt bij een deel van de bevolking voor toenemende onrust, en onbegrijpelijk is dit niet. In mijn boek spreek ik er mij ook ondubbelzinnig over uit, met name op pag. 116, waar ik zeg dat ik de woede van de bestolene kan begrijpen als het ‘primair reageren op momenten dat er sprake is van aanranding van lijf en goederen’, ofte wel: ‘de eerste klap is een daalder waard’. Dan ga ik een stap verder en vraag me af of een en ander wel in verhouding tot elkaar staat: ‘Een medemens verminken omdat je autoradio gestolen is?’ Tegelijkertijd vraag ik de junkie: ‘Iemand neersteken bij een ruzie om een paar geeltjes horse?’

Het hele ‘pamflettistische’ gedeelte van mijn boek - pag. 115 t/m 126 - dient gelezen te worden zoals het er staat; als een uiting van bezorgdheid over een escalatie van het heroïneprobleem. In het fragment dat ik hier laat volgen spreekt duidelijk waar het mij om te doen is, te weten een pleidooi voor een menswaardiger én realistischer kijk op de straatjunkie en de vicieuze cirkels waarbinnen zijn bestaan zich afspeelt... ‘Mij zul je niet horen zeggen dat ik “best wel een stukje begrip opbreng” voor degene die mij besteelt, het kan me geen moer schelen hoe moeilijk de dief het in zijn jeugd heeft gehad; waarom zou ik niet woedend mogen zijn en mij verdedigen als ik, of een van de mijnen, zou worden aangevallen? Verder wens ik niet te gaan. Geen hysterie, geen Ethisch Reveil tegen de kleine criminaliteit, zeker niet wanneer het bestaan van dit verschijnsel, gemakshalve van al zijn verdiepingen en geheime achterkamers ontdaan, wordt samengebald tot een kei die men naar de junkie smijt. Door de stelende verslaafde tot zondebok te maken, hem de schuld te geven van het hele probleem, bega ik een ernstige denkfout: zijn zij het soms die honderd kilo heroïne kunnen financieren?’

Het frauduleuze aan Reinjan Mulder is nu dat hij deze en talloze andere passages ongenoemd laat in zijn bespreking, dat hij het zo weet te draaien dat ik in mijn boek te voorschijn kom als een verheerlijker van de criminaliteit, terwijl ik die juist signaleer als een door de komst van de heroïne op gang gebrachte verloedering van de oude Amsterdamse opium-scene. Ik beschrijf de teloorgang van die groep, en hun geschiedenis is onlosmakelijk verbonden met die van de tegenwoordige junkie. Ik spreek mij uit over de zwarte markt met haar woekerprijzen, over de criminaliteit waartoe de gebruiker gezien zijn omstandigheden gedwongen is, en ik constateer na zestien jaar hulpverlening aan hard-druggebruikers eerder een verslechtering van de huidige situatie dan een concreet zicht op verbetering. Dit overigens allemaal binnen het raamwerk van wat voor mij zoal ‘roman’ kan heten. Het is niet voor het eerst dat een recensent meer aandacht besteedt aan het heroïneprobleem, dan dat hij oog heeft voor de literaire kwaliteiten van mijn werk. Maar nog niet eerder liet een criticus zozeer zijn masker vallen, als nu het geval is in deze vulgaire rel rond mijn derde boek.

Primitieve zucht

Na lezing van Mulders interpretatie ben ik een moment stil gebleven, besprongen door allerlei emoties die varieerden van grote woede tot sprakeloze verbijstering. Vooral de slotregels bezorgden mij enge visioenen van een soort Nieuwe Orde die zich nu zelfs via de literatuur manifesteerde: ‘Deze schrijvende injectiespuit Stoute moet kennelijk zijn eerste werkelijke gemoedsaandoening nog krijgen. Tussen het vuilnis in zijn kraakpand is hij zo zeer afgestompt dat hij voor wat werkelijk mooi is blind geworden is. En dan nu mijn fiets terug.’ Deze regels zijn de apotheose van een door en door leugenachtig artikel, geschreven door een geborneerde figuur die niet alleen zijn beroep door het slijk haalt, maar erger nog, dit beroep misbruikt om een hetze te beginnen tegen een schrijver, zijn werk en in 't bijzonder een kruistocht tegen mijn voormalige lotgenoten, de junkies.

Ook van de bewering die suggereert dat ik altijd de junkie boven de niet-junkie stel (de waanzinnige übermensch-theorie) wordt door mijn boek niet waargemaakt: ik leg uit dat ik op de weg die ik moest gaan mensen ben tegengekomen van wie gezegd kan worden dat zij in hun leven aan de zelfkant méér en vollediger mensen waren dan menig fatsoenlijk schoolmeestertje. Zo staat het in mijn boek, en wat ik er mee wil zeggen, is dat ik in mijn leven genoeg gezien heb om te weten dat een keurig voorkomen, een fatsoenlijke betrekking, een studiehoofd of een in aanzien staande positie, bij lange na geen garantie zijn voor werkelijk fatsoen en innerlijke beschaving. Dit dan in contrast met de volgens velen boven alle twijfels verheven smerigheid van de junk, en in hém de waardeloosheid van alle paria's in onze samenleving. Ik ken de haat waarmee een deel van het volk over ‘die vieze junkies’ (vervang junkies door: negers, gastarbeiders, homoseksuelen, zigeuners, joden) een rap oordeel klaar heeft, waarbij dan niet gesproken mag worden over de machinaties achter de schermen van de grootschalige heroïnehandel. Ik vind dat een gevaarlijke tendens, die roep om een ‘harde hand’ en kampen om alle verslaafden in op te sluiten. Ik verzet mij tegen het creëren van een leefklimaat waarin de primitieve zucht naar makkelijk herkenbare zondebokken de weg vrij moet maken om straks al onze onlustgevoelens op deze schuldenaren te kunnen botvieren. ‘Weeg uw stenen,’ schreef ik in Uit het Achterland, en zie, cultuurflens Mulder begint in 't wilde weg te smijten; niet met keien, want daarvoor is hij te krachteloos, het zijn zijn eigen drollen die hij gooit.

Ik daag Mulder uit te komen aanwijzen op welke pagina in mijn boek, ik de junkie ‘vaak een buitengewoon nobel karakter’ toedicht. Mulder had dit gedraai nodig om te kunnen doen geloven dat ik de stelende verslaafde de hemel in prijs, met de aantekening van zijn kant dat ‘wie wel eens bestolen is daar misschien anders over denkt’ - om deze bizarre kronkel te ontzenuwen hoef ik maar uit mijn boek te citeren: ‘Het is niet met trots dat ik aan deze (criminele) gebeurtenissen terugdenk, en deze die ik noem zijn maar enkele van de vele, de dingen die ik niet ontkennen kan, daden die ik onmogelijk zou kunnen verheerlijken, wat mijn aandeel ook was, handlanger of zelfstandig opererend, schaamte omtrent deze en andere daden... Maar niet en nooit de schaamte die mij zou doen zeggen, al of niet in het kader van een “therapie”: veracht mij, ik ben het smerigste wezen dat op twee benen rondloopt: Dat is de schaamte die uit leugenachtigheid voortkomt, daarmee wil ik in mijn leven afgerekend hebben. Het is mij genoeg dat ik elke dag de Som der Daden zie opgetekend, ik ben mij bewust van de rente die mijn eigen verleden mij berekent...’ (pag. 45). Mulder toont zich als een baas die elke sollicitant met een ‘verleden’ onder de neus houdt: Eens een dief altijd een dief! Deze geborneerdheid gaat behoren tot de rente die mijn verleden mij blijft berekenen, getuige het gezeur over zijn fiets en het aan mijn persoon verbinden van het etiket ‘deze schrijvende injectiespuit Stoute’.

Al schrijvende aan mijn antwoord werd ik door de VPRO-radio, en door Radio Stad gevraagd om commentaar te geven op Mulders uitlatingen. Ook Reinjan Mulder kwam aan het woord. Ja, hij deed het om te schoppen, was boos om de diefstal van zijn fiets, vond dat andere critici alleen maar over de literaire aspecten hadden geschreven en dat hij nu eens kwaad wilde zijn op de junkies. En ja, dan vond hij ook dat Stoute de academische schrijvers aanviel, zodat onze reine criticus zich geroepen voelde deze schrijvers, stuntelend en stamelend, te verdedigen. God sta de academische school bij met een pleitbezorger als Reinjan Mulder.

Duitsers

Op vrijdag 27 september 1985, drie weken na Mulders ‘recensie’, gebeurt het. In de brievenrubriek van het ‘Cultureel Supplement’ staat mijn ingezonden brief met daarnaast afgedrukt een brief van een lezer. De lezer die zich boos maakt krijgt van Mulder een ‘Naschrift’. En daar begint voor mij het einde. Wat de gemaskerde erwt Mulder in dat ‘Naschrift’ weer uit zijn pen weet te wringen is van een dusdanige krankzinnigheid dat mij de lust hem polemisch te ranselen in één klap wordt

Vervolg op pagina 14