Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 12]

Een ode aan de liefde
Avondvullende novelle van Willem Bijsterbosch

Handlangers door Willem Bijsterbosch Uitgever: Bert Bakker, 110 p., f 19,90
Madelien Tolhuisen

‘Jongens waren we - maar aardige jongens.’ Als deze zin al niet eens een keer als beginzin was gebruikt, zou Willem Bijsterbosch hem uitgevonden kunnen hebben als samenvattende laatste zin voor Handlangers, zijn prozadebuut. Nu eindigt dit jongensboek voor jongens én meisjes als volgt: ‘Daar ergens tegen een balie of kiosk, sigaret in de mondhoek, hand in de broekzak en zijn blonde piekhaar als altijd tobberig in de war, wachtte dat schoffie uit Berlijn-Wedding, die gabber uit de kelderkroeg en, tenminste voor de komende weken, de chef.’

De jongen met het blonde piekhaar, het schoffie uit Berlijn, de gabber, de chef, maar ook de lummel, de bink, de kinkel en niet te vergeten de handlanger... het zijn allemaal liefkozende omschrijvingen voor de zesentwintigjarige Bernd, de jongen op wie de verteller (ook een jongen van de beste soort: een gabber en een handlanger) hals over kop en tot over zijn ‘kleine ronde oortjes’ verliefd wordt.

De verteller en Bernd onmoeten elkaar in een kelderkroeg in Berlijn, vallen elkaar als oude bekenden in de armen en worden nog geen uur later tot bloedens toe geslagen en geschopt door een groepje potenrammers. Bernd moet in het ziekenhuis blijven en de verteller (die naamloos blijft) neemt afscheid van hem: ‘Ik glimlachte, hij glimlachte - verdomme, twee uit de kluiten gewassen jongens glimlachten naar elkaar. Nee, dit werd niks.’ Maar het werd wel wat. Het lukt de verteller niet de toerist uit te hangen en Bernd te vergeten. ‘Berlijn was al niet meer die verre, vreemde stad, verbonden met een onbegrijpelijk boosaardig verleden, Berlijn was Bernd geworden.’

Voordat Berlijn Bernd was geworden was het de stad van Antons jeugd geweest. Anton is geen jongen meer, maar een bijna zeventigjarige oude, gedistingeerde heer die twee oorlogen in Berlijn heeft overleefd en niets liever doet dan vertellen over ‘damals’, over het Berlijn van toen. Hij leeft bewust in het verleden, omdat hij geen nieuw getob meer aan zijn hoofd wil en bang is dat te veel bemoeienis met het heden verandering zal brengen in het evenwicht waarin hij nu verkeert. De verteller heeft zich jarenlang aan hem vastgeklampt, als aan een moeder, maar wil zich nu aan Antons invloed onttrekken omdat hij samen met Bernd jong wil zijn en in het heden wil leven.

Als deze ingrediënten 'bekend zijn kan de strijd tussen heden en verleden, tussen Bernd en Anton, tussen Anton en de verteller, maar ook die tussen de verteller en Bernd, een aanvang nemen.

In een uitgebalanceerde stijl en met een zichtbaar plezier in de mogelijkheden van de taal tekent Willem Bijsterbosch de situatie voor ons uit. De strijd waarvan in deze novelle sprake is, is niet alleen een machtsstrijd tussen drie personen, maar boven alles een strijd om liefde.

Willem Bijsterbosch

Verbindende factor

In Handlangers komt Hölderlin geregeld ter sprake: ‘Hölderlin - Bernd had hem de vorige nacht ook al genoemd. Het enige boek in mijn koffer: Hyperion van Hölderlin. Had het speciale duiding nu ook een wasserettekoningin me iets voorlas van Hölderlin, wellicht de laatste door haar zoon gelezen tekst?’ Door deze verwijzingen nodigt Bijsterbosch ons onder meer uit om zijn boek met Hölderlin in de hand te interpreteren. Was deze romantische dichter niet voortdurend op zoek geweest naar de verbindende factor in het leven, de grondslag voor al het bestaande, het begrip dat alle tegenstellingen kon verenigen? Voor Bijsterbosch is het duidelijk: de enige Waarheid in het leven is de liefde, maar dat merk je pas als je erdoor wordt overdonderd. Als je de liefde nog niet kent, denk je dat het hoogst bereikbare het handlangerschap is. Maar handlangers blijven niet, ze vormen de ‘hulpen in de huishouding van je leven’ en vervolgen na gedane arbeid hun eigen weg. Met Bernd echter is er Liefde in het spel, als verbindende factor tussen voorheen onverenigbare tegenstellingen. En zo kan het voorkomen dat handlangers soms tóch bij elkaar blijven. Als Bernd er op een gegeven moment vandoor is, weet de verteller dan ook zeker dat hij terug zal komen: er is immers liefde in het spel!

Liefde maakt het onmogelijke mogelijk. Twee kapiteins op één schip bijvoorbeeld. Aanvankelijk lijkt het erop dat Bernd, door de verteller al vanaf het begin ‘de chef’ genoemd, al te gemakkelijk de rol van meester kan bemachtigen. Maar de verteller overwint zichzelf, weet zich gesteund door liefde en is er zeker van dat hij de zaak zal overnemen als de chef terug is en ‘dan gaat het chef tegen chef.’

Handlangers is een ode aan de liefde. De zorgvuldige formulering (die allesbehalve ontaardt in een steriele gaafheid) en de sympathieke toon maken van dit prozadebuut van Willem Bijsterbosch een ‘avondvullende novelle’ van de aangenaamste soort.