Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 9]

Tennessee Williams

Geneigd om zichzelf te verliezen
Het leven van Tennessee Williams

The Kindness of Strangers. The Life of Tennessee Williams door Donald Spoto Uitgever: The Bodley Head, 409 p., f 65,40
Anthony Paul

In deze biografie wordt bevestigd wat het werk van Tennessee Williams al doet vermoeden: dat zijn familie altijd de belangrijkste plaats in zijn leven heeft ingenomen. De familie is het duidelijkst aanwezig in zijn eerste grote succes The Glass Menagerie, maar speelt ook in vele andere toneelstukken en verhalen een rol. In het verwarde, stuntelige werk van de laatste jaren gaf hij de pretentie op dat hij iets anders deed dan zijn vroegere autobiografie steeds maar weer herschrijven. Maar tegen die tijd was zijn grote talent al opgebruikt of afgesleten, geholpen door vele pillen en een hoop drank, en was de briljante toneelschrijver gezonken tot het peil van de beroemdheid bij wie een op schandaaltjes beluste interviewer altijd wel terecht kon.

Hij werd als Thomas Lanier Williams in 1911 in Columbus, Mississippi geboren. Het zuiden van de Verenigde Staten had in die tijd nog zijn stijf-deftige Victoriaans karakter en was bovendien uitermate puriteins. Seks was zondig en onnatuurlijke seks ondenkbaar. Zijn ouders waren typische produkten van dat milieu. Zijn moeder Edwina heeft haar hele leven de Southern Belle gespeeld: de pretentieuze, quasi intellectuele, zedige, onpraktische, breekbaar lijkende maar onverwoestbare dame. Zij belichaamde alle lieve, afstotende, moederlijke tirannen in haar zoons werk. Het is wel heel toepasselijk dat het enige waar Edwina zich in het huishouden aan waagde, het bakken van ‘angel cake’ (Moskovisch gebak) was. Na vele heren die haar hoogst fatsoenlijk het hof maakten, maakte ze een rampzalige keus en trouwde met Cornelius Williams, een zuiplap, gokker, vrouwenjager en schoenverkoper, de macho vader (opgehemeld in de figuur Stanley Kowalski in Streetcar Named Desire, in de film door Brando gespeeld) die zijn dichtende zoon ‘Miss Nancy’ noemde - alleen omdat hij dichter was: dat zijn zoon inderdaad een flikker was zou hij nooit toegeven.

Dan was er nog zijn zusje Rose, het speelmakkertje uit zijn jeugd, die door de chaos en tegenstrijdigheden in het gezin, om van doodgewone seksuele frustratie maar niet te spreken, tot krankzinnigheid werd gedreven. Toen ze zover heen was dat ze allerlei smerigheden uitkraamde en haar vader ervan beschuldigde met haar naar bed te willen (of dat waar was zullen we nooit weten), vond Edwina het welletjes en gaf ze de artsen toestemming om een lobotomie uit te voeren. Daarvan kalmeerde Rosé inderdaad; de vele jaren die haar nog restten, leefde ze in een tijdloze schemertoestand, waar zij eeuwig achtentwintig bleef en haar broer Tom zesentwintig.

Dionysisch

Voordat Williams in 1944 een gevierd en rijk schrijver werd, doorliep hij de klassieke leerschool van strijd, armoede, slechtbetaalde baantjes (die hij nooit lang hield) en veel schrijven, desnoods de hele nacht door. Hij heeft zijn hele leven fanatiek gewerkt: even Dionysisch, merkt Donald Spoto op, in zijn volharding om te schrijven als later in zijn seksuele leven. In alles wat hij deed gaf hij zich volkomen geobsedeerd en kritiekloos over aan het gebeuren. Zowel in zijn werk als in zijn leven was hij bezeten, ‘overwhelmed by instincts and impulses he never sorted out’, terwijl er in Amerika juist van je verwacht wordt dat je alles op een rijtje zet, wat wellicht een van de redenen is waarom kunstenaars het daar zo moeilijk hebben.

Eind van de jaren dertig, begin van de jaren veertig, verhuisde Williams van New Orleans naar New York en vandaar naar Key West, waar het heerlijk zwemmen was, wat hij graag deed, en er geen gebrek was aan seks, die hij nodig had. Die periode heeft kleurrijke anekdotes opgeleverd over het bohémienleven, Williams naïveteit en de bizarre figuren tot wie hij zich aangetrokken voelde, mensen als Marion Vaccaro, de ‘gentle alcoholic nymphomaniac’ en de ‘brilliant, manically bisexual’ Bill Cannastra, ‘alcoholic from an early age’, die keurig werd onthoofd toen hij uit het treinraampje hing om de blik van een jongeman op te vangen. Daar vergaarde Williams het materiaal voor verhalen als Desire and the Black Masseur, waarin een sadistische masseur zijn masochistische klant daadwerkelijk opvreet. Het thema van het erotisch kannibalisme zou later terugkeren in Suddenly last Summer, waar het werd verweven met het thema van de verschrikkelijke destructieve moeder.

Volgens mensen die de jonge Williams hebben gekend, was hij, als hij dat wilde, rustig, vermakelijk en charmant, maar geneigd om zich in zichzelf te verliezen, een eigenschap die voor jonge dichters wellicht onontbeerlijk is. (Hij was in wezen een dichter, behalve misschien in zijn gedichten zelf, want die zijn nogal zwak.) Hij was bovendien, toen hij op zesentwintig jarige leeftijd eindelijk besefte dat hij homoseksueel was en zijn onschuld verloor, seksueel onverzadigbaar. Spoto doet daar nogal hoofdschuddend over, net als over de pillen en de drank later; hij leeft kennelijk met hetzelfde puriteinse zondebesef dat Williams nooit van zich af heeft kunnen zetten. Het boek is dan ook doorspekt met passages als: ‘Half the summer of 1941 Williams spent in a haze of sexual and alcoholic confusion that he finally realized was decreative and dangerous’; 1942 daarentegen was, gaf ook Williams toe: ‘a period of selfish, blind

Vervolg op pagina 16