Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 8]

Onvoorwaardelijk trouw aan de deegslierten
De herwaardering van John Fante

John Fante

Wacht tot het Voorjaar, Bandini door John Fante Vertaling: Mea Flothuis Uitgever: Meulenhoff, 196 p., f 32,50
The Wine Of Youth. Selected Stories door John Fante Uitgever: Black Sparrow, 266 p. Importeur: Van Ditmar, f 36,35
Madelien Tolhuisen

Als je in de registers van Amerikaanse literatuurgeschiedenissen tussen ‘Expatriation’ en ‘Faulkner’ zoekt, dan kom je hooguit Farrell en Faraday tegen, maar nergens John Fante. En dat terwijl John Fante als geen ander tussen die twee trefwoorden thuishoort. Niet alleen kan hij als zoon van Italiaanse immigranten beschouwd worden als een ‘expatriate’, maar bovendien noemde hij William Faulkner ‘Bill’ en schuimde met hem de kroegen af.

Als het aan Charles Bukowski had gelegen zou het er in de registers van de Amerikaanse literatuurgeschiedenissen tussen ‘Expatriation’ en laten we zeggen ‘Fielding’ heel anders hebben uitgezien. In een column die Bukowski in de jaren zestig in een obscuur blaadje vulde schreef hij: ‘Lees Karl Marx niet. (...) lees vooral Céline, de grootste schrijver van 2000 jaar, natuurlijk, De vreemdeling van Camus hoort er ook bij. Schuld en boete/De gebroeders, alles van Kafka, al het werk van de onbekende schrijver John Fante, de korte verhalen van Toergenjev, vermijd Faulkner, Shakespeare en vooral George Bernard Shaw.’

Dit citaat van Bukowski staat in het nawoord van Martin Schouten bij de onlangs verschenen vertaling van Fantes eerste roman Wait Until Spring, Bandini die in 1938 werd uitgegeven. Fante kende aanvankelijk weinig succes. Pas laat in zijn leven keerde het tij in Amerika en nu ook in Nederland. In 1979 schreef alweer Bukowski het voorwoord bij de tweede druk van Fantes tweede roman, Ask the Dusk (oorspronkelijk verschenen in 1939 - in oktober verschijnt de Nederlandse vertaling), waarmee de Fante-revival was ingeluid. John Fante die aan het eind van de jaren vijftig de eerste tekenen van zijn ziekte (diabetes) vertoonde waaraan hij in 1983 zou sterven, was als gevolg van die ziekte geheel blind geworden. Toch inspireerde de hernieuwde belangstelling voor zijn werk hem nog tot het schrijven (of liever dicteren, zijn vrouw schreef) van twee nieuwe romans, waarvan er een nog moet worden uitgegeven. Wait until Spring, Bandini en Ask the Dusk behoren tot de zogenaamde Bandini-cyclus, een cyclus die zijn naam ontleent aan Arturo Bandini, zoon van metselaar Svevo Bandini en de godsvruchtige Maria Bandini. Omdat het succes uit bleef schreef Fante pas in 1952 het derde deel: Full of Life. De kritieken waren goed, maar het grote geld kwam nog steeds niet binnen en vandaar dat hij zich op Hollywood richtte en zich ontwikkelde tot een veelgevraagd scenarioschrijver. Maar zijn jeugd en Italiaanse achtergrond lieten hem nooit los en op den duur voegt hij nog twee Bandini-romans aan de cyclus toe: Dreams from Bunker Hill (1982) en The Road to Los Angeles (moet nog verschijnen).

Ook de verhalen die hij in de jaren dertig begon te schrijven en waarvan dit jaar een schitterende verzamelbundel is verschenen, The Wine of Youth, draaien meestal om een arm Italiaans metselaarsgezin in Colorado, alleen heet het gezin hier geen Bandini maar Toscana, en bovendien is er in de verhalen sprake van een dochter, terwijl Svevo Bandini alleen zonen heeft. De overige ingrediënten zijn dezelfde. In Wacht tot het voorjaar, Bandini gaat het vooral om de problemen die Svevo Bandini en zijn gezin ondervinden van die vervloekte winters in Colorado, van die vervloekte prachtige witte sneeuw die de mortel tussen de bakstenen deed bevriezen, waardoor er 's winters voor een metselaar (hoe vakbekwaam deze ook was) geen droog brood te verdienen viel. Dat is toch geen leven voor een vent, vooral niet als deze vent een Italiaan is, één bonk spieren, en vrouw en kinderen moet onderhouden. ‘Vijfenzeventig kilo woog Svevo Bandini, en hij had een zoon, Arturo, die het heerlijk vond zijn ronde schouders aan te raken en de slangen daarbinnen te betasten. Hij was een knappe man, Svevo Bandini, een en al spier, en hij had een vrouw, Maria genaamd, die maar hoefde te denken aan de spieren in zijn lendenen of haar lichaam en geest smolten als sneeuw in de lente. Ze was zo wit, deze Maria, en kijken naar haar man was als kijken door een waas van olijfolie.’

Afkomst

De hoofdstukken in Wacht tot het voorjaar, Bandini worden afwisselend vanuit het perspectief van vader Svevo en zoon Arturo verteld. Arturo is de oudste zoon, veertien jaar, en een miniatuuruitvoering van Svevo. Ze gaan alle twee prat op hun mannelijkheid maar hebben in feite een klein hartje. Ze nemen het geen van beiden zo nauw met het roomse geloof, maar zijn als puntje bij paaltje komt, doodsbenauwd dat ze het te bont hebben gemaakt in Gods ogen. Vooral Arturo is zich er constant van bewust dat hij het ene gebod na het andere breekt. ‘Nee, Arturo wist zeker dat hij niet regelrecht naar de hemel zou gaan. Hoe hij het vooruitzicht ook vreesde, hij wist dat hem een lange zittingstijd in het vagevuur te wachten stond.’ Zowel Svevo als Arturo hebben gemengde gevoelens over hun Italiaanse afkomst. Natuurlijk kunnen ze die niet verloochenen, en zo nu en dan zijn ze er zelfs trots op. Maar meestal is zijn afkomst Svevo een blok aan het been, vooral als hij werk wil bemachtigen of een vrouw wil versieren. En wat Arturo betreft: ‘Zijn naam was Arturo, maar hij haatte die en wilde John genoemd worden. Zijn achternaam was Bandini, en hij wou dat het Jones was. Zijn vader en moeder waren Italianen, maar hij wou een Amerikaan zijn.’ Zoals zoveel veertienjarige jongens wil Arturo erbij horen, zich niet onderscheiden van de anderen, en dan kan zo'n Italiaans uiterlijk je nog behoorlijk in de weg zitten.

Ook hebben vader en zoon beiden gemengde gevoelens over de spil van het gezin, Maria. Natuurlijk houden zij van haar, zielsveel zelfs. De tengere Maria is onuitsprekelijk vroom, onuitsprekelijk vriendelijk, zij houdt onuitsprekelijk veel van Svevo en haar kinderen. Zij zou gewoon perfect zijn als zij niet zo perfect zou zijn. ‘Had die vrouw nu maar een tekortkoming gehad die een verhullende schaduw wierp over zijn eigen zwakheden. Neem nu Teresa De Renzo. Hij zou met Teresa De Renzo getrouwd zijn, als ze maar geen gat in haar hand had gehad, niet zo'n kletskous was geweest en als haar adem niet naar een riool had geroken (...) Wel, bij een vrouw als Teresa had hij met alle genoegen de Imperial Poolhall tien dollar gegeven bij een spelletje poker. Je hoefde maar aan die adem, die kwebbelmond te denken, om God te danken dat je de kans kreeg je zuurverdiende geld over de balk te gooien. Maar niet Maria.’ Zo redeneert Svevo, en op dezelfde wijze redeneert Arturo als hij zijn zonden overdenkt. Maar Maria mag dan zo vroom en zelfopofferend zijn als de moeder van God, haar hartstochtelijke aard krijgt zo nu en dan toch de overhand. Als zij niet verteerd wordt door liefde en godsvrucht, dan wordt zij verteerd door haat (een tussenweg is er niet) en zo kan het gebeuren dat zij, als Svevo een slippertje heeft gemaakt met een rijke Amerikaanse weduwe, met haar tien vingers naar zijn ogen klauwt en naar beneden krabt, ‘een zingende kracht in haar tien lange vingers die bloedstrepen trekken in zijn gezicht’.

Wacht tot het voorjaar, Bandini is een melodrama, waarin heftige emoties en grootse effecten niet geschuwd worden, waarin herkenbare problemen met veel humor en mededogen worden verbeeld, en waarin de liefde voor en de betrokkenheid met de personages op glasheldere wijze wordt weergegeven. Ditzelfde ontwapende en weldadige effect weet John Fante in zijn korte verhalen te bereiken. In The Wine of Youth zijn twintig van zijn verhalen gebundeld. (Het verhaal ‘Een van ons, is gepubliceerd in de Kunstbijlage, VN 27-7-'85.) De verteller in het eerste deel is Jimmy Fontana (Arturo Bandini, in een iets andere gedaante). De eerste dertien verhalen (al in 1940 onder de titel Dago Red gepubliceerd) sluiten bij elkaar aan en beschrijven de wederwaardigheden van een Italiaans-Amerikaans metselaarsgezin door de jaren heen. Ook hierin spelen godsdienst en mannelijke (macho-)eerzucht een grote rol. Een ander belangrijk thema in de verhalen is, net als in de romans, de positie van een Italiaans gezin in de Amerikaanse samenleving. Als Italiaan in Amerika hoor je nergens bij: niet bij de Amerikanen en niet bij de Italianen. Het heeft geen zin je in allerlei bochten te wringen om zo Amerikaans mogelijk te lijken, of om desnoods voor een fransoos te worden aangezien, je blijft in het diepst van je wezen toch altijd een wop of een dago (scheldwoord voor een Italiaan, die iets in de trant van deegsliert en spaghettivreter betekenen).

John Fante mag de All-American Dream (Hollywood, en nog op de valreep literair succes) dan aan den lijve ondervonden hebben, in zijn romans en verhalen verloochent hij zijn afkomst voor geen goud en blijft hij on voorwaardelijk trouw aan zijn verleden en aan zijn favoriete wops, de Bandini's en de Toscana's.

■