Een herinnering aan wat niet meer is
Wandelingen door joods Amsterdam
Wandelingen door Joods Amsterdam. Een cultuurhistorische gids Door Jan Stoutenbeek en Paul Vigeveno Uitgever: De Haan, in samenwerking met het Joods Historisch Museum, 155 p., f 29,50
Igor Cornelissen
Dit overzichtelijk geschreven en gevarieerd geïllustreerde boekje stemt niet vrolijk. Dat brengt het onderwerp onverbiddelijk met zich mee. ‘Het is triest te beseffen welke ellende...’, ‘doet thans dienst als pakhuis’, ‘...is afgebroken’, ‘...gedenksteen voor de slachtoffers van de nazi's’.
Bestaat er eigenlijk nog wel een joods Amsterdam? De acht excursies voeren ons voor een groot deel langs huizen en door straten waar eens joods leven was. De plekken zijn genummerd en zijn terug te vinden op handige detailkaartjes. De eerste foto is van de enige nog bestaande traditionele joodse zuurhandel van de heer De Leeuw aan de Vrijheidslaan, de laatste is van een begraafplaats in Overveen. Symbolischer keuze was nauwelijks mogelijk.
De vroegere Rapenburgerstraat-synagoge (midden) en het Nederlands-Israëlietisch Seminarium (rechts) met op de voorgrond de rommelmarkt
Ik las het boekje als niet-Amsterdammer zeer geboeid; het beschrijft plekken waarvan ik wel had gehoord maar die ik niet goed kende. Wat ontbreekt is gelukkig het zwijmelende sentimentalisme dat van het vooroorlogse Amsterdam een grote boterkoek wil maken. In de wandelingen zijn terecht ook opgenomen de panden waar de collaborerende Joodse Raad zetelde en waar de Zentralstellen für Jüdische Auswanderung de deportatie naar de vernietigingskampen organiseerde.
Wat er overbleef is mager, ook al omdat in de laatste twintig jaar veel overlevenden of hun kinderen naar Amstelveen en Buitenveldert trokken. De synagoge in Amstelveen is de enige sterk groeiende gemeente in Nederland. Maar is dat nog Amsterdam?
Maison de Bonneterie
Soms is een straat getypeerd door een citaat uit de literatuur. Margo Minco en Grete Weil hebben respectievelijk over de Lepelstraat en de Beethovenstraat geschreven. De Wandelingen zijn dus vooral een herinnering aan wat niet meer is, gelardeerd met een enkele nog gebruikte synagoge, broodjeszaak of coffeeshop (Betty in de Rijnstraat) waar nog linzensoep te bekomen is. Uiteraard is ook slagerij Marcus in de Ferdinand Bolstraat genoemd. Vermeld staat hier dat deze koosjere winkel op vrijdag om 14.00 uur sluit in verband met de naderende sjabbes. Mij is toch het geval bekend van een pientere huisvrouw die om halfdrie door de gesloten deur riep: ‘Ik kom uit de mediene en moet weer naar de mediene. Kan ik nog een Berliner krijgen?’ En ziet, de deur ging weer open en de vrouw maakte haar man gelukkig met een overheerlijke leverworst.
De verklarende tekst is, zoals gezegd, ingehouden van toon. Hier en daar iets te
[vervolg op pagina 21]
Auteursrechtelijk beschermd