Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 13]

Ernest Bevin

Hij bemoeide zich met elk onderdeel van het regeringsbeleid
Ernest Bevin, Engelands minister van buitenlandse zaken 1947-1951

Ernest Bevin. Foreign Secretary door Alun Bullock Uitgever: Oxford University Press, 896 p., f 63,65
Bert Zeeman

Ernest Bevin. Foreign Secretary is het derde en afsluitende deel van The Life en Times of Ernest Bevin, de biografie van Oxford-historicus en Hogerhuis-lid Alan Bullock over de man die opklom van sleper in de haven van Bristol tot minister van Buitenlandse Zaken in het eerste naoorlogse Britse kabinet. Het eerste deel van deze trilogie verscheen in 1960 en handelde voornamelijk over Bevins carrière als vakbondsleider, uitmondend in zijn voorzitterschap van de grootste vooroorlogse vakbond ter wereld: de Transport and General Workers Union. Zeven jaar later verscheen het tweede deel van de biografie, handelend over Bevins ministerschap in het oorlogskabinet van Winston Churchill. Bevin bezette in dat kabinet de ministerspost van Arbeid en realiseerde daar een ongekende mobilisatiegraad van de Britse beroepsbevolking: op het hoogtepunt van de mobilisatie, in september 1943, diende 2/3 van de Britse bevolking tussen de 14 en 64 (mannen én vrouwen) in de strijdkrachten, civiele verdediging of industrie.

Bijna een kwart eeuw na het verschijnen van het eerste deel heeft Bullock in 1983 tenslotte zijn trilogie kunnen voltooien. De verklaring voor het lange uitblijven van dit laatste deel is betrekkelijk simpel: onder de Britse Public Records Act worden overheidsarchieven pas na 30 jaar vrijgegeven voor wetenschappelijk onderzoek. Bullock moest dus tot 1 januari 1982 wachten voordat hij alle archieven betrekking hebbend op Bevins ministerschap kon raadplegen. Dit gold met name ook voor de persoonlijke collectie van Bevin die het fundament vormt waarop het boek is gebaseerd. Bullock zelf heeft het lange wachten niet als een bezwaar gezien. Met de kennis dat hij in de jaren tachtig een studie zou schrijven over Bevin als minister van Buitenlandse Zaken, was hij in de daarvoorliggende jaren in staat gesprekken te voeren met tijdgenoten van Bevin die nu niet meer te raadplegen zijn. Daaronder bevinden zich onder meer de Britse premier Clement Attlee, Bevins voorganger en opvolger Anthony Eden, zijn collega-ministers van Buitenlandse Zaken Dean Acheson, George Marshall en Dirk Stikker alsmede de Israëlische premier David Ben Goerion.

In een artikel ter gelegenheid van de herdenking van Bevins geboortedag, honderd jaar geleden, had Bullock al de teneur aangegeven van zijn toekomstige biografie. Op 8 maart 1981 gaf hij in The Observer de volgende typering van Bevins buitenlands beleid: ‘I f he had died in his first two years of office, he would have been accounted a failure as Foreign Secretary. By contrast, in the year 1947-50, he played a decisive role in shaping the postwar settlement.’ Dat hij in die eerste jaren van zijn ministerschap zou overlijden, is een zeer reële mogelijkheid geweest. In 1945 was Bevin al 64 jaar en herbergde zijn lichaam volgens zijn lijfarts geen enkel gezond orgaan, op zijn voeten na. In de periode 1945-51 werd hij regelmatig getroffen door hartaanvallen, maar steeds wist hij daarvan te herstellen. En dat ondanks een levensstijl die gekenmerkt werd door weinig slapen, veel eten, drinken en roken en de ene langdurige conferentie in het buitenland na de andere. Aan het einde van zijn krachten kreeg hij tenslotte op 9 maart 1951 (tijdens de viering van zijn 70ste verjaardag op het Foreign Office) van Attlee te horen dat hij af zou moeten treden. Zesendertig dagen later overleed hij in bed, omgeven door ministerraadstukken.

Atlantische alliantie

Bevins grootste verdienste ligt volgens Bullock in het feit dat hij op het moment dat de Verenigde Staten nog twijfelden over hun opstelling ten opzichte van de Sovjetunie, de Sovjets onvervaard tegemoet trad en bereid was Westerse belangen desnoods alleen te verdedigen. Toen de Amerikaanse regering daar vanaf de Iran-crisis in maart 1946 en zeker met de afkondiging van de Truman Doctrine in maart 1947 wel toe bereid was, richtte Bevin zich op het realiseren van een nieuwe machtsbalans in de wereld. Tegenover het verwijt dat Bevin daarbij onvoldoende oog had voor de afgekalfde Britse machtspositie, derhalve niet bereid was verplichtingen af te stoten en weigerde toenadering te zoeken tot West-Europa, stelt Bullock dat Bevin door zijn politiek in de instabiele naoorlogse internationale verhoudingen juist alle opties wist open te houden en zijn opvolgers het kader verschafte (een gestabiliseerde internationale situatie door de Atlantische alliantie) op basis waarvan die verplichtingen wel veilig konden worden afgestoten.

Vooral in het tijdvak tussen het aanbod van de Marshall-hulp in juni 1947 en de ondertekening van het Noordatlantisch verdrag in april 1949 is Bevin in staat geweest dat blijvende kader te scheppen voor de Britse buitenlandse politiek. Bevin zelf sprak daarbij over ‘the four legs of the table’: de Marshall-hulp en de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (de voorloper van de OESO), het Verdrag van Brussel (maart 1948) als basis voor de Westerse (later West-Europese) Unie, de Amerikaanse militaire hulp uitmondend in het Noordatlantisch verdrag en de oprichting van een onafhankelijke Westduitse staat. Bij al deze vier poten speelde Bevin een voortrekkende, vaak doorslaggevende, rol en het is niet zonder reden dat Bullock de totstandkoming van de Atlantische alliantie het hoogtepunt van Bevins carrière noemt.

Het dieptepunt is ongetwijfeld Palestina geweest. Bevin had daar te maken met een aantal conflicterende gegevenheden. In de eerste plaats de Britse wens in deze regio een steunpunt te behouden gezien de problemen in Egypte, Griekenland, Iran en Transjordanië. In de tweede plaats de Arabische nationalisten die uitvoering van de toezeggingen uit het Britse White Paper van 1939 eisten, hetgeen met name inhield dat immigratie van joden slechts met instemming van de Arabische Palestijnen kon plaatsvinden. In de derde plaats de Zionisten, die na de verschrikkingen van de uitroeiingskampen een nationale joodse staat in Palestina wilden vestigen, zich baserend op de Balfour verklaring uit 1917 waarin de joden een ‘national home’ was toegezegd. De Britse regering bleek niet in staat deze gegevenheden met elkaar te verzoenen, schakelde in 1947 de Verenigde Naties in en besloot, toen een oplossing uitbleef, zich in mei 1948 uit Palestina terug te trekken.

Bullock doet zijn best duidelijk te maken dat Bevin getracht heeft aan ieders wensen tegemoet te komen (Palestina beslaat 1/6 van de biografie!) en dat vooral de Amerikaanse regering het Bevin daarbij niet makkelijk maakte door steeds op onverwachte momenten de Zionistische eisen te ondersteunen. Tevens tracht hij de beschuldiging van joodse zijde dat Bevin anti-semiet was te ontkrachten, maar hij moet daarbij toegeven dat Bevins publieke uitspraken daartoe wel aanleiding gaven.

Buiten dit dieptepunt in zijn carrière en de al eerder gememoreerde hoogtepunten, komt in dit omvangrijke werk in principe alles aan de orde waarmee Bevin te maken heeft gehad, variërend van de bezettingspolitiek in Duitsland tot de Britse rol in Indonesië. Maar niet alleen dat. Bevins positie in het Labour-kabinet, constant gesteund door de vakbonden, was zodanig dat hij zich als een van de weinige ministers met elk onderdeel van het regeringsbeleid kon bemoeien. Of het nu het devaluatie-percentage van het Pond was of het aantal te bouwen woningen, Bevin had zijn mening paraat. Als biografie voldoet het boek dan ook zonder meer. Een ieder die onderzoek zal gaan doen naar de naoorlogse Britse politiek zal hier niet om heen kunnen.

Onafhankelijk

Door haar alomvattendheid zal zij ook haar onmisbaarheid bewijzen voor iedereen die zich op de naoorlogse internationale politiek zal richten. Dat doel heeft Bullock ook voor ogen gehad blijkens zijn opmerking in de inleiding dat deze studie enerzijds biografie en anderzijds een op zichzelf staande studie over de Britse buitenlandse politiek is. Deze tweede doelstelling wordt overigens minder gerealiseerd dan de eerste. Ten eerste heeft de focus op de activiteiten van Bevin tot gevolg dat Bevin wel heel onafhankelijk van zijn ministerie lijkt te opereren. Bevin heeft ontegenzeggelijk zijn stempel weten te zetten op de naoorlogse internationale verhoudingen, maar het lijkt nu wel heel erg het werk van één persoon. De stelling van de linkerzijde van de Labourfractie, de grootste critici van Bevin, dat Bevin slechts het instrument was van de ambtenaren van zijn ministerie is zeker niet houdbaar, maar de werkelijke verhouding tussen minister en vierde macht is ook in deze studie nog lang niet voldoende uitgewerkt. Ten tweede kan ook Bullock niet een afdoende antwoord op de vraag geven of Bevin zich vanaf het begin bij zijn beleid heeft laten leiden door een ‘grand scheme’. Churchill verweet Bevin zelfs in 1950 nog bijvoorbeeld het ontbreken van een ‘integral scheme of thought’. Bullock laat dit verwijt grotendeels onweerlegd, evenals dat hij onvoldoende ingaat op de kritiek die Attlee begin 1947 op Bevins buitenlands beleid formuleerde (volgens Bullock toch ‘the most striking sketch of an alternative foreign policy’ gedurende Bevins ministerschap).

Dit alles neemt niet weg dat we hier te maken hebben met een biografisch hoogtepunt in de beste Britse traditie. In een interview in ‘Times Higher Educational Supplement’ heeft Bullock gezegd dat hij dit boek nodig had gehad om voor zichzelf te bewijzen dat hij het nog kon (in 1952 maakte hij voor het eerst naam met zijn Hitler-biografie). Dat bewijs is zonder meer geleverd met dit laatste deel van de trilogie The Life and Times of Ernest Bevin. Een biografie die niet alleen qua omvang, maar ook qua inhoud recht doet aan het onderwerp van studie.

■