Eenzame fantasieën van gestoorde individuen
Plakboekroman van Manuel Puig
De Buenos Aires Affaire Door Manuel Puig Vertaling: Giny Klatser Uitgever: Agathon, 215 p., f 27, -
Maarten Steenmeijer
Manuel Puig
Bij Leo en Gladys, de twee hoofdpersonen uit De Buenos Aires affaire, is de verbeelding op sinistere wijze aan de macht. Min of meer toevallig kruisen hun wegen elkaar wanneer deze dertigers een seksueel leven achter de rug hebben dat gefrustreerd, eenzaam, gestoord en pervers genoemd mag worden. Gladys heeft haar eerste seksuele contacten opgedaan in de Verenigde Staten. Zij is daar vol verwachting naar toe getrokken met een beurs die zij dank zij haar schildertalenten heeft gekregen. Als haar beurs op is voorziet zij in haar onderhoud door op kantoor te werken. Haar seksuele leven komt op wrange wijze op gang: pas nadat ze is aangerand, waarbij ze een oog verliest, gaat ze voor het eerst met iemand naar bed. Er volgen diverse minnaars, maar met geen van hen komt het tot een langdurige relatie. Ze raakt in een crisis en wordt door haar moeder teruggehaald naar Argentinië. Ze doet niet veel meer dan eenzaam fantaseren over erotische avonturen. Hoewel: ze maakt weer kunstwerken, zij het zonder enige ambitie. Toch wordt ze ontdekt, mede dank zij Leo, werkzaam bij een kunsttijdschrift. De Buenos Aires affaire vangt aan.
Leo is opgevoed door zijn zusters. Met een van hen heeft hij jarenlang een incestueuze band. Al op jonge leeftijd ontdekt hij dat hij alleen genot voelt als zijn partner zich verzet. Deze geaardheid laat alleen kortstondige contacten toe. Tijdens een daarvan verwondt hij een man die hij op gruwelijke wijze verkracht. Hij is er nooit achter gekomen of de man aan zijn verwondingen overleden is. Als hij na een langdurig, rustgevend verblijf in Europa als kunstkenner een gevierd man wordt in Argentinië, houdt hij zich tamelijk gedeisd: ook hij moet het hebben van zijn eenzame fantasieën, gedetailleerd beschreven door Puig.’
Gladys' fantasieën zijn gebaseerd op haar ervaringen in de Verenigde Staten, en dus vol angst en geweld, maar ook vol verlangen hiernaar. In Leo's fantasieën wordt naar hartelust gemarteld en gemoord.
Het is niet moeilijk om Leo en Gladys te zien als uitvergrotingen van twee rollen: de overheersende, sadistische man en de passieve, masochistische vrouw. Leo heeft een ‘abnormaal grote penis’, Gladys is een onbeduidend zevenmaandskindje. Puig is moralist genoeg om hun verhouding geen lang leven te gunnen: Leo kan het niet verdragen dat hij naast Gladys in slaap is gevallen nadat ze gemeenschap met elkaar hebben gehad. Dat was hem nog niet eerder overkomen. Het zal ook zeker geen toeval zijn dat Leo nadat hij Gladys ontmoet heeft en hij even iets van affectie heeft gevoeld, gewetenswroeging krijgt over de lang geleden gepleegde verkrachting. Het ziekelijke van hem is dat hij zijn onrust bezweert door plannen te beramen om Gladys uit te schakelen: haar carrière dwarsbomen, haar vermoorden...
De voorgeschiedenis en het verloop van deze Buenos Aires affaire wordt op zakelijke wijze gepresenteerd: gedetailleerde interieurbeschrijvingen worden afgewisseld met innerlijke monologen (de fantasieën), kranteberichten met minutieus weergegeven telefoongesprekken, ‘gewone’ dialogen met dialogen waar de woorden van een van de twee sprekers consequent zijn weggelaten. De Buenos Aires affaire is een plakboek van literaire procédés. Niet alle plaatjes zijn echter even interessant. Ik vind bijvoorbeeld dat er te veel kranteberichten in staan, dat de film-dialogen waarmee alle zestien hoofdstukken beginnen en waarin de grote Hollywoodsterren van weleer (Mariene Dietrich, Greta Garbo, Ginger Rogers, Rita Hayworth, enzovoort) als onheilspellende voorbodes fungeren van wat komen gaat, heel goed gemist kunnen worden, en dat sommige fantasieën te veel bombastische symboliek bevatten.
Toch is deze schematische opzet fascinerend, niet alleen omdat het boek hierdoor aan spanning wint (Puig typeert De Buenos Aires affaire op het titelblad als ‘een politieroman’), maar ook omdat het geheel het karakter van een diagnose krijgt. Puig zoekt niet naar een verklaring voor het misvormde gevoelsleven van Leo en Gladys, hij laat twee mensen zien die behoren tot een cultuur waar angst geneutraliseerd wordt door geweld en waarin mannen elkaar met een knipoog dit soort spreekwoorden toevoegen: ‘Een kuthaar is sterker dan een koppel ossen.’ Troosteloos is De Buenos Aires affaire echter niet, daarvoor houdt Puig te veel van de oude Hollywoodfilms: Leo, de schurk die niet alleen zichzelf maar ook anderen pijnigt, komt om bij een auto-ongeluk; Gladys, onschuldig en zielig vanwege het leed dat haar is aangedaan, brengt haar zelfmoordplannen (voorlopig) niet ten uitvoer. Er is nog hoop.
■
Auteursrechtelijk beschermd