Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 18]

[Hard groen en sullig optimisme]
Vervolg van pagina 8

in de kampen? - dat was toch nog weer een heel ander slag mensen.

Het lijkt erop dat Hazeu zich te zeer heeft laten meeslepen door de pilotengeschiedenis die het bindmiddel moet vormen voor zijn niet al te hecht gestructureerde roman. Die episode heeft immers werkelijk iets met de oorlog uit te staan en gaat over een werkelijke ‘killer’. Zoiets heeft uiteraard een uitstraling op het geheel.

Bij zijn onderzoek naar de geheimzinnige dood van de twee Engelse piloten stuit Den Schrijver op de vijandige zwijgzaamheid van de dorpelingen. Zij willen het verleden laten rusten, niet in de laatste plaats omdat zij zelf in de oorlog ‘stilzwijgende medeplichtigen’ van de Duitsers waren. Den Schrijver zet echter door. Hij slaagt erin de identiteit te achterhalen van de voormalige landwachter die de beide piloten heeft vermoord. De man blijkt inmiddels een geslaagd arts te zijn en bovendien een verwoed jager (opnieuw die koppeling tussen oorlogsmisdaden en het jachtbedrijf). De zaak loopt dramatisch af. Mede door toedoen van Den Schrijver, en als ik het goed begrepen heb min of meer per ongeluk, sterft de landwachter/arts de verdrinkingsdood. Den Schrijver hoeft voor zijn daad niet te boeten omdat de dorpelingen er ook in dit geval de voorkeur aan geven te zwijgen.

Saaiheid troef

De boodschap van Bandijk is duidelijk. Er wordt, op velerlei niveaus, geweld gepleegd tegen mens en natuur. Geweld leidt tot contrageweld en dat brengt de wereld tenslotte aan de rand van de totale vernietiging. De enige uitweg uit de geweldsspiraal zou de liefde moeten zijn maar daarmee is het volgens Den Schrijver ‘tegenwoordig’ ook al droevig gesteld. Psychotherapie en radicaal feminisme maken, zo heet het, talloze huwelijken kapot. Den Schrijver beschouwt deze modernismen eveneens als een vorm van geweld en windt zich hierover ouderwets op. Zijn woede wordt echter, net als in alle voorgaande gevallen, in litereair opzicht geen moment waargemaakt. Hazeu mist ten enen male het vormgevend en stilistisch vermogen om zulks te doen. Ironie en satire, een zekere barokke dictie - onmisbare stijlfiguren in ‘boos’ proza - ontbreken. Saaiheid is troef en als Hazeu bij uitzondering eens flitsend uitpakt, blijkt het om aanhalingen van bijvoorbeeld Jan Blokker of Koot en Bie te gaan.

Den Schrijver is, al zijn wrok ten spijt, een brave, veelvuldig uit de bijbel en de wereldliteratuur citerende, passieve geest. Zijn portret ademt de sfeer van het slome levensritme van de landman. Hazeu zelf moet de discrepantie tussen stijl en onderwerp hebben aangevoeld. Vandaar, op sommige momenten, die overtrokken vergelijkingen tussen gekapte bomen en weggevoerde joden en dergelijke, waarmee hij van de weeromstuit geweldig uitschiet. Maar zulke passages maken het er niet beter op. Daar komt dan nog eens een onbevredigend slot overheen waarin - aldus de flaptekst - ‘romantiek en optimisme de boventoon voeren’. Berustend en een ietwat súllig optimisme, zou ik zeggen, een gemoedsgestelheid waaruit levenswijsheden voortkomen als: ‘Het leven is niet gemakkelijk, maar overal eender.’ Exit zieltogende hertjes. Exit huilende bomen. Daarvoor in de plaats treedt een gepatenteerde streekroman-waarheid. Welke lezer zit daar nou op te wachten? Welke schrijver stuurt daar nou op aan?

■