Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 17]

Mystificatie en moordlust
Drie thrillerpogingen

Sneeuwwitje en de leeuwerik van vlaanderen Door Conny Couperus Uitgever: De Arbeiderspers, 208 p., f 17,50
Moordlust Door Paul Binnerts Uitgever: De Arbeiderspers, 208 p., f 28,50
Bergers Scenario Door J.N. Meijsing Uitgever: Sijthoff, 190 p., f 22,50
Gezichtsbedrog Door Bert Jansen Uitgever: Bert Bakker, 112 p., f 17,90
R. Ferdinandusse

‘Zoals geen erudiet zich ooit de naam herinneren zou van de miniaturenschilder Oderisi uit het stadje Agubbio in het hertogdom Urbino, als de met recht gelauwerde Dante hem niet geciteerd en gesitueerd had in zijn Divina Commedia, zo zouden vele stervelingen anoniem dit bestaan hebben verlaten ware hun identiteit niet opgetekend in de mythe die Babette omgaf...’ Deze Babette, op zo'n erudiete, geheel onzinnige wijze geïntroduceerd, zien wij slechts enkele alinea's verder ongenadig spelen met de inhoud van de gulp van de chauffeur die haar naar de pisbakken langs de snelweg Brussel-Oostende voerde. Even later snijdt zij met een vlijmscherp mes een perfecte cirkel van twintig centimeter in de buik van de chauffeur en kiept de darminhoud in de wc-pot. Babette kortom paart het moorden aan het paren, in het geval van Napels zien en dan sterven is zij Napels geworden.

Conny Couperus

Babette is een schepping van Conny Couperus en treedt op in het boek Sneeuwwitje en de leeuwerik van Vlaanderen, een thriller. Dat laatste klopt al niet. Het is waar dat er flink gemoord wordt, borsten afgesneden, tanden ingetrapt, maar van een coherent en spannend verhaal is geen sprake. Het zijn scènes achter elkaar, van een Vlaming die zijn klassieken kent, althans weet waar hij ze moet opzoeken, en die perfect met taal kan spelen, met een voorkeur voor het sadistische en extreme. Sneeuwwitje is geen parodie maar een fascinatie.

Toch roept zo'n boek vragen op. Waarom geeft een uitgever zoiets uit, terwijl hij beter zijn geld kan besteden om een echte, goede thriller van een onbekende auteur een kans te geven. Want een lezer die dit boek koopt omdat er ‘thriller’ op staat voelt zich belazerd. Ik kan me ook niet herinneren dat de laatste twintig jaar zo'n soort boek, duidelijk onder pseudoniem, vol met sleutelsituaties, en niet spannend, zakelijk ooit een succes is geweest. Het zijn altijd grappen die net uit de kosten komen, en de enigen die er plezier aan beleven zijn journalisten die willen uitzoeken wie zich achter het pseudoniem verbergt, en zelfs dat is meestal geen verrassing. In de NRC van 10 mei schreef René Appel absoluut zeker te zijn dat Conny Couperus Heere Heeresma was. Dat is echter onwaarschijnlijk omdat de directeur van De Arbeiderspers, waar Conny verscheen, al eens heeft laten weten dat hij Heeresma's werk nóóit zal aanraken: ‘Waar diens hoef heeft getreden groeit geen gras meer.’ En het is nog onwaarschijnlijker omdat Heeresma best geld wil verdienen en wat heeft hij aan een thriller die niet herkend wordt als de zijne, en het hebben moet van de sensatie dat het wel eens een Heeresma zou kunnen zijn?

Bovendien is dit sneeuwwitje een door en door Vlaams boek, met een taalgebruik dat af en toe duidelijk aan Claus doet denken, en in ieder geval door hem beïnvloed is. De auteur Conny Couperus dient bovendien gezocht te worden in de kring van spraakmakende Vlaamse journalisten, want we komen die allemaal tegen, soms heel flauw met één letter verschil (Frans Hoenders), of met twee letters verschil (Luc Apemond) of met andere voornamen (E.H. Armand Piryns, Jules de Coninck).

Als ik mag raden wie Conny Couperus is dan raad ik: (BRT-producer) Freddy de Vree. Niet alleen staat hij dicht bij Claus, maar hij is ook een liefhebber van pseudoniemen. Als Marie-Claire de Jonghe schreef hij in 1969 een opzienbarende (vanwege de erotiek) gedichtenbundel, Jaja geheten, die bij De Bezige Bij verscheen (later gevolgd door de bundel De lemen liefde) en al in 1966 publiceerde hij, onder de naam Jan Vlaming, en opgedragen aan Jan Cremer, de parodistische thriller James Klont, waarin ook borsten worden afgesneden en onderbuiken opengespietst en Babette-achtige vrouwen optreden, al dan niet met urinegeur. De Vree is een liefhebber van de mystificatie om de mystificatie, en dus de aangewezen Conny Couperus. Maar dat maakt 't nog geen thriller.

Paul Binnerts

Het tweede boek van een auteur die een redelijk succesvol debuut had, maakt altijd nieuwsgierig. Na Intensive Care is van Paul Binnerts Moordlust verschenen, waar ik vorige week al even kort op inging. De titel past eigenlijk beter bij Conny Couperus en maakt bij dit boek een beetje gezochte indruk.

Moordlust is de titel van een schilderij, waarop een grote, schaamteloze vrouw is getekend met daaromheen de mannen in haar leven. De hoofdinspecteur van politie, Gelijn Quaadekkers, durft er nauwelijks naar te kijken, de schilder zelf staat erbij te zweten. Die vrouw is inmiddels dood, in het water gereden, maar Quaadekkers en zijn rechercheurs geloven dat het moord is en binnen de kortste keren hebben ze wel vier mogelijke daders, waaronder twee halfbroers, die haar allebei hadden willen trouwen.

Het vervelende is dat de lezer dat schilderij niet kan zien - hij moet het geloven, zoals hij ook Patricia Highsmith moet geloven. Als ik goed ben ingelicht is het wel Binnerts' tweede boek, maar zijn eerste manuscript; duidelijk uit de tijd toen hij nog een policier wou schrijven. Aan de hand van al die verdachte mannen probeert Binnerts via Quaadekkers c.s. het portret van die dode Elske Duym te schetsen. Dat gaat helaas vrij vlak; er komen zoveel mannen voor dat ze zelf veel aandacht vragen en dat gaat weer ten koste van die geheimzinnige band die ze met de dode vrouw hebben. Eigenlijk zou het Binnerts' derde boek moeten zijn en zou het verhaal uit het brein van de gedode vrouw moeten komen. Er zitten, naar het eind toe, een paar prachtige, Highsmith-achtige beschrijvingen in, maar ze trekken de kalmte van het verhaal niet genoeg open.

J.N. Meijsing

Ook J.N. Meijsing schreef een tweede thriller. In zijn debuut Bergers oplossing bleek al zijn voorliefde voor rechtse komplotten. Nu, in Bergers scenario is er sprake van een toestel van de NLM dat in de lucht uit elkaar klapt. In dat vliegtuig zou een ambtenaar gezeten hebben met het enige exemplaar van een scenario voor een Navo-oefening, en Meijsings zelfde hoofdpersoon, naamloos, en assistent van Berger, die zijn eigen veiligheidsdienst beheert, gaat op onderzoek. Meijsing kan behoorlijk schrijven, en in tegenstelling tot zijn eersteling zit de plot tamelijk hecht in elkaar, dus het leest aardig weg. De hoofdpersoon is zeer actief en weet en passant zelf veel leed en ellende om zich heen te zaaien. De toon van heel lichte parodie, die het verhaal zo leesbaar maakt, doet er op dezelfde manier ook afbreuk aan: helemaal serieus wordt het niet

Bert Jansen

‘Een literaire thriller’, zo wordt Gezichtsbedrog van Bert Jansen omschreven. Er is al eerder in deze kolommen een discussie gevoerd over literatuur en thrillers, en ik ben een beetje een aanhanger van de theorie dat een thriller, hoe mooi ook geschreven, toch aan een paar voorwaarden moet voldoen. Vaart, spanning, te begrijpen figuren, en je moet af en toe op het verkeerde been gezet worden. Gezichtsbedrog gaat over een schrijver, 's nachts achter zijn typemachine, die zijn dronken buurvrouw haar huis binnenhelpt en na veel gedoe, haar per ongeluk om het leven brengt en de sporen daarvan wegwerkt. Althans zo lijkt het, maar zo is het niet helemaal, en het hele verschil wordt gemaakt doordat de lezer langzamerhand in de gaten krijgt - of zou kunnen krijgen - dat de schrijver achter zijn machine ook een stuk van het verhaal op die machine voor zijn rekening neemt. Bert Jansen doet dat heel vernuftig. In het begin laadt hij de spanning op door de ontmoetingen met de merkwaardige buurvrouw met de wolve-ogen, en naar het eind toe komen er steeds meer elementen uit de gewone whodunnit bij. Het is geen lang boek, ruim honderd pagina's;, eigenlijk een lang kort verhaal met de in dat genre vereiste frappe, en hoewel ik me er zeer mee amuseerde, had ik na lezing het gevoel dat het minder literair, nog korter (en dus beter) had gekund.

■

Bert Jansen