Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 7]

Het jaar van de Spin en de Rat
Mooie oogst van Nederlandse voorjaars-thrillers

Merg en been door Gerben Hellinga Uitgever: Bert Bakker, 272 p., f 24,90
Het jaar van de rat door Jacques Post Uitgever: Veen, 283 p., f 24,90
Moordlust door Paul Binnerts Uitgever: De Arbeiderspers, 208 p., f 28,50
Als een rat in de val door Jackie Lourens Uitgever: Bruna, Zwart Beertje, 186 p., f 6,50
Te goeder naam en faam door Hans Neber Uitgever: Veen, 192 p., f 17,50
R. Ferdinandusse

Achter op de Hellinger-omnibus staat een VN-citaat uit de jaren zestig waarin ik min of meer aangeef dat Hellinger nog wel eens onze beste levende misdaadauteur kan worden. Dat is het soort van dingen dat je in je jeugdig enthousiasme wel eens neerschrijft en die je dan jaren later - de Omnibus verscheen in 1978 - nog nagedragen worden. Sinds die Omnibus worden Hellinga's boeken weer regelmatig gekocht, een bewijs dat ze toen zonder concessies aan de heersende modes werden geschreven. En nu, twintig jaar later is er weer een nieuwe misdaadroman: Merg en been.

Geheel anders dan de vorige. Het doet een beetje denken aan Trevanian, die na De Eiger Killer en De Plee Killer van genre leek te veranderen en met The Main een monumentale politieroman schreef die rechtstreeks uit Zola's buik van Parijs leek te komen. De nieuwe Hellinga komt rechtstreeks uit de blauwe aders van Amsterdam. Het is het verhaal van Jos de Spin, een invalide onderwereldfiguur, die op een ochtend wakker wordt met een lijk naast zich in bed. Die zich totaal niet kan herinneren wie het lijk is en hoe het daar komt, en vervolgens op zoek gaat naar de zwarte uren in zijn bestaan. Hellinga tekent Amsterdam als in een nieuwe Gouden Eeuw, toen het centrum van de wereld door zijn verslavende kruiden en specerijen, nu hetzelfde door drugs en dope. De intrige is tamelijk klein, maar loopt naar het einde toe ineens uit naar een stevig en gewelddadig slot, al heeft Hellinga wel een erg efficiënte opvatting van de Duitse politie. Maar de compositie van het verhaal is ronduit meesterlijk. Het boek is prachtig geschreven, met af en toe zinnen voor een gouden griffel en een zoen van de juffrouw. (‘Er kwam een stevige blondine langs met een kontpartij als een hunebed.’) De personages, al is meer dan de helft buitenlander, behoren bijna zonder uitzondering tot het hedendaagse, wat ruïneuze soort Amsterdammers dat de binnenstad bevolkt, en sommigen, als de geile Opa Knil, verdienen onsterfelijk te worden. Mooie observaties (‘Moffen zijn geboren junkies’), en een prachtig optreden van een paar honden, want die horen ook tot het hedendaagse misdaadpatroon, en een van hen komt zelfs tot een gouden aforisme: ‘Als alle honden een beetje meer zelfdiscipline hadden zou het in de wereld een stuk beter toegaan.’

Gerben Hellinga

Hellinga schuwt geen burleske effecten, maar ze tasten de logica van zijn verhaal nauwelijks aan, versterken het soms, zoals in de prachtige scène waarin een jongen een dikke, dooie rat de straat opkeilt en daarmee onbewust de plot een nieuw raakpunt geeft. Niet alles is even mooi, de Kookdame die zich vaak daun, althans zich niet ekzeklie piesvoel fielt wordt daardoor sumteims shitvervelend. Een mooi boek, al geloof ik niet dat mijn vermoeden dat Hellinga onze beste levende misdaadauteur zou worden nu bewaarheid is. Sinds de jaren zestig is de situatie anders, en bovendien vereist het ook een regelmatige produktie, en ik denk dat Hellinga in de afzienbare toekomst eerder geneigd zal zijn om met een geheel ander boek in het genre zijn meesterschap te bewijzen. Maar ik ben altijd bereid mijn ongelijk te bekennen bij een tweede optreden van Jos de Spin.

Jacques Post

Bij Jacques Post ook een rat, maar in de titel. Zijn nieuwste thriller heet Het jaar van de rat. Dat is ongetwijfeld symbolisch bedoeld, en bovendien geënt op een oosterse gewoonte de levenscyclus in perioden van twaalf jaar in te delen. De intrige die Post bedacht zit ook zo in elkaar: de lezer moet het hele boek door nauwlettend het verleden in de gaten houden. Al wordt hij daarbij door het heden geholpen: Post heeft een serie zaken uit de actualiteit bijeen geveegd: Slavenburg, Joc-oil, de verkoop van politiegegevens, plus nog wat zaken uit het verleden.

Zijn vorige boek, De meimoorden, speelde in Rotterdam in de meidagen van 1940. De intrige was heel aardig en Post buitte dat optimaal uit door het verhaal op te delen in korte episoden, opgebouwd vanuit verschillende hoofdpersonen. Op diezelfde manier, en met dezelfde schrijverskunde, is ook dit Jaar van de rat gemaakt. Op de voorzijde staat dan ook, om het effect te versterken: Rotterdam 1940-198?, wat overigens vreemd afsteekt bij de dame die het omslag siert: Ava Gardner in de tropen.

Het aardige van Post is dat hij de genoemde actuele zaken, aangevuld met als ik me niet vergis ook nog de Fennis-affaire, alleen gebruikt als herkenningspunten en er een eigen intrige van bouwt. Zijn hoofdpersoon, Maalbeek, vertrekt in 1940, door een snelle ingeving, bijna per ongeluk, met de bankiers Lehman naar Indië. Later wordt hem het bezit van het dagboek van de oude bankier, stichter van de bekende bank, die uiteindelijk ook nog door het Franse Crédit Mondial wordt overgenomen, in de schoenen geschoven. Post is geen Hellinga, zijn proza is doeltreffend, maar de beelden doen soms stroef aan. (Bij een man die in de spiegel kijkt: ‘Zijn pupillen staarden hem aan als twee gedetineerden die levenslang hadden gekregen.’) Het is verheugend dat Post de richting die hij met De meimoorden inzette zo kan volhouden.

Paul Binnerts

Moordlust is het tweede boek van Paul Binnerts. Hij debuteerde vorig jaar tamelijk sterk met een psychologische thriller, die duidelijk verwantschap met Patricia Highsmith verried. Een intrigerend verhaal dat alleen een sterk slot miste, en geschreven vanuit de hoofdpersoon. Bij Moordlust (naar ik begreep zijn eerste manuscript, dat zijn tweede boek werd) is het precies andersom: alles draait om een vrouw die reeds aan het begin van het boek te water is gereden en verdronken. Eigenlijk is zij de hoofdpersoon, want alle gesprekken en onderzoekingen gaan over deze Elske Duym, Binnerts heeft er een hele politieafdeling voor geschapen, aangevoerd door hoofdinspecteur Quaadekkers. Quaadekkers is nogal laconiek, en die hele toon van zijn manier van onderzoek zet zich voort in de intrige. Weinig hartstocht en emotie, ook verschillende intrigerende taferelen doen op die manier aan Highsmith denken. Maar toch blijft het vermoeden dat het verhaal twee keer zo sterk zou zijn geweest als het vanuit het hoofd van de vermoorde Elske Duym geschreven had kunnen worden omdat ze, als men dat in het huis van de verdronkene kan zeggen, toch niet helemaal boven water komt. Aan het eind zijn er nog een paar mooie, bijna filmische scènes, die die indruk alleen nog maar versterken. Van Moordlust naar Intensive Care (het debuut) gerekend mogen we van Binnerts nog wel iets moois verwachten.

Jackie Lourens

Jackie Lourens, uit Castellum aan de Rijn, al kan ik me niet herinneren dit keer die plaatsnaam gelezen te hebben, schreef haar elfde Erik Jager-politieroman. Als een rat in de val gaat over een zeer bloedige moord op een vrouw en haar dochtertje, een moord die, naar Erik de Jager begint te begrijpen, gepleegd is door iemand die als een rat van zich heeft afgebeten. In haar laatste boeken zijn de intriges veel sterker dan in de eerste, alsof Jackie Lourens eindelijk vertrouwd is geraakt met de gedachte dat ook in de provincie het geweld volwassen is geworden, en dat maakt het allemaal lezenswaardiger.

Hans Neber

Hans Neber (pseudoniem zoals men weet van een officier van justitie) is alweer aan zijn zesde thriller toe. Te goeder naam en faam bleef vooral in mijn geheugen hangen als het boek van de openknippende aanstekers, want het hele boek door worden maar aanstekers opengeknipt zonder dat iemand ze weer dichtknipt. De fans zullen weten dat Nebers lust en leven het portretteren van femmes fatales is, en in dit boek heeft hij er zelfs twee. De een verdient goed geld met het verrichten van research voor boekenschrijvers en woont in een luxe bungalow, de ander verleidt hoge Navo-functionarissen en bezit twee luxe appartementen in Brussel. Koele zakenvrouwen, geraffineerd in bed, parfum, sigarettepijpjes en trouwe bediendes. Een op zichzelf ook best aanvaardbare intrige. Maar als de tegenslag komt veranderen de koele dames in nerveuze wrakken, die tomeloos willen huilen met hun hoofd op zijn schouder. Ze vergeten hun hersens te gebruiken en zitten bij de modieuze mantelpakken neer. Ze stampvoette: ‘Ik ben geen lieverd. Ik ben een harteloos rotkreng.’ Eeuwig knippen de aanstekers.

■