Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 16]

Al die aandacht, al die cadeautjes...
De promotiecampagne rondom Bernice Rubens

Rudie Kagie

De Britse schrijfster Bernice Rubens zal vier dagen te Amsterdam logeren, maar veel tijd voor sight-seeing in de hoofdstad laat het straffe draaiboek van haar bezoek niet toe. In een moordend tempo zijn er negen journalisten te woord te staan. Er wachten lezingen in Buitenveldert en in Groningen. In de avonduren wordt de romancière geacht aan te schuiven aan diverse, te harer ere feestelijk gedekte tafels. In de week van haar aanwezigheid bereikt bovendien de vertaling van haar jongste, monumentale epos Brothers de boekhandel. Dat is geen toeval. Uitgeverij Bruna duidt het verblijf van de buitenlandse gast als ‘een promotionele ondersteuning van haar werk’. Het komt er op neer dat de auteur door haar lijfelijke aanwezigheid zal bijdragen tot een betere verkoop van haar boeken. Van de dertien romans die haar oeuvre omvat werden er hier zes door Bruna uitgegeven. Nochtans valt Rubens - zeer in tegenstelling tot de stand van zaken in haar geboorteland - hier nog altijd geen begrip te noemen. De miskenning zou met een blik op haar curriculum vitae verwondering kunnen wekken: haar Madame Sousatzka en I sent a letter to my love werden verfilmd, de laatste, Chère Inconnue, met niemand minder dan Simone Signoret in de hoofdrol. Voor The elected member ontving mevrouw Rubens in 1970 de prestigieuze Booker Prize, al duurde het bijna vijftien jaar voordat Bruna De uitverkorene hier verpakt als beterback zou lanceren.

Hoe zou van Bernice Rubens een naam gemaakt kunnen worden die het leeslustige publiek ten onzent iets zegt? Marian van der Beek, uitgeefster, legt uit hoe de publiciteitsmachinerie in het geval-Rubens werkt. ‘Begin januari, toen Broers bij de boekhandel werd aangeboden, bleek dat daar geen overweldigende belangstelling voor was,’ expliceert ze. ‘We hebben hier toen tegen elkaar gezegd: dat is toch te gek, Bernice Rubens is niet zomaar de eerste de beste, nu zou ze toch echt eens naar Nederland moeten komen. Op het moment dat een dergelijk besluit valt zorgen we ervoor dat het in het Boekblad wordt vermeld, zodat de detailhandel ervan op de hoogte is. De komst van een buitenlandse schrijver is voor de uitgever altijd een verkoopargument.’

Auteurs werken, naar het schijnt, altijd bereidwillig mee aan zo'n propaganda-tournee. Marian van der Beek brengt de alleszins geslaagde visite van Frederick Forsyth in herinnering, die ‘een explosie van publiciteit’ voor de schrijver en zijn boeken opleverde. Forsyth gaf acte de présence in een praatprogramma op de televisie en er waren weinig dag-en weekbladen waarin een interview met de succesvolle publicist ontbrak. Bernice Rubens bleek lastiger aan de media te verkopen. Van de landelijke dagbladen toonde alleen De Telegraaf belangstelling. Radio en televisie lieten het afweten. Bleven over een stuk of wat provinciale kranten en Hervormd Nederland. ‘We gaan er wel vanuit dat de kranten die op ons aanbod ingaan daar flink wat ruimte aan koppelen en niet volstaan met een klein stukje op pagina ongelukkig,’ zegt de uitgeefster. ‘Het effect valt moeilijk te voorspellen. Bij Forsyth is de verkoop van zijn boeken ernorm omhooggeschoten doordat de pers zoveel aandacht aan hem besteedde, maar er zijn ook voorbeelden te noemen van schrijvers die we naar Nederland haalden, zonder dat er gevolgen voor de verkochte oplage zichtbaar werden.’ Een signeersessie met Bernice Rubens werd niet in het afsprakenrooster opgenomen. Daar is de schrijfster niet bekend genoeg voor ‘en je moet de auteur behoeden voor de gênante vertoning dat bijna niemand komt opdagen’. Marian Biekart, bij Bruna met public relations belast, meent dat de uitgevers de laatste jaren ‘actiever’ werden in het uitnodigen van buitenlandse auteurs: ‘Dat heeft te maken met de belangstelling van het leespubliek. Dat wil meer van de persoonlijke achtergronden van een schrijver weten dan vroeger.’

Referaat

Enkele uren eerder wandelde het achtenvijftigjarige middelpunt der belangstelling, gehuld in een paarse robe, ten noorden van Londen. Nu zit ze ten zuiden van Amsterdam in een lokaal van de Vrije Universiteit achter de katheder. Onmiddellijk na aankomst op Schiphol waren er in opdracht van uitgeverij Bruna foto's geschoten die wellicht hun nut zullen afwerpen in de loop van de promotiecampagne. Journalisten mogen het illustratiemateriaal gratis voor hun krant gebruiken. De belangstelling voor de lezing valt tegen. Twaalf studenten met Engelse taaien letterkunde als bijvak bevolken de collegebanken. ‘Eindelijk,’ introduceert hun docent op opgewekte toon de gastspreekster, ‘hebben we dan nu een echte, levende auteur in ons midden.’ De echte, levende auteur laat alle illusies varen: ‘Ik weet zeker dat jullie nog nooit van mij gehoord hebben en dat jullie geen van mijn boeken gelezen hebben.’ Ze kondigt aan dat ze haar bril bij het afsteken van haar referaat zal opzetten. ‘Ten eerste kan ik dan beter mijn aantekeningen lezen en ten tweede zie ik er met een bril ernstiger uit, zodat jullie mij dan waarschijnlijk serieuzer nemen.’ Een goed begin, de zaal lacht en Rubens kan beginnen. Voor de vuist weg vertelt ze over strekking en inhoud van haar proza, dat van black humour is doordrenkt. Na een monoloog van drie kwartier is er gelegenheid tot het stellen van vragen. In tegenstelling tot wat ze zich had voorgenomen liet de schrijfster haar bril tijdens de spreekbeurt in het etui zitten.

Die avond is er een diner in het Amstel Hôtel. Bernice Rubens krijgt een exemplaar van de Nederlandse editie van haar boek en een boeket bloemen. De British Council is met een afvaardiging present, het instituut ter bevordering van de Britse cultuur in het buitenland financiert een deel van de reis- en verblijfkosten van de schrijfster. Bruna betaalt de rest. De gast is tevreden over het warme onthaal dat haar wordt bereid: ‘Al die aandacht, al die cadeautjes, dat had ik niet verwacht. Het is helemaal niet nodig zo aardig voor me te zijn, ze doen meer dan ze zouden hoeven te doen.’ Op dinsdagochtend begint de tweede dag van de promotiereis met een bezoek van Nico Scheepmaker die ten behoeve van zijn dagelijkse Trijfel-column in de provinciale dagbladpers een afspraak heeft. De actieve publicist stelt Bernice Rubens voor een bezoek aan het Amsterdams Historisch Museum in de Kalverstraat te brengen.

‘Ik heb voor dit soort gelegenheden een nieuwe methode van interviewen ontwikkeld,’ licht hij toe. ‘Ik neem zo'n beroemde buitenlandse schrijver mee naar een museum of ik wandel wat met hem door de stad. Met Roald Dahl ben ik naar het Stedelijk gweest, met Paul Theroux ook naar het Stedelijk, met Malcolm Bosse ging ik naar het Anne Frankhuis, dan ben ik nog met Dyne W. Dyer naar het Joods-Historisch Museum geweest en met Maj Sjöwall alweer naar het Stedelijk. Kijk, voordat zo'n auteur hier naartoe wordt gehaald, informeert de uitgeverij bij alle kranten en weekbladen of die belangstelling hebben voor een interview met hem of haar. Het gevolg is dat de schrijver dan onmiddellijk na aankomst een soort militair schema op stencil krijgt uitgereikt, waarop staat aangegeven wie er van tien tot halftwaalf op de hotelkamer komt, van halftwaalf tot één - enzovoorts. Over het algemeen zitten die mensen de hele dag in hun hotel, waar ze almaar dezelfde vragen moeten beantwoorden. Op een gegeven moment dacht ik: waarom zou ik doen wat iedereen al doet? Het is voor zo'n auteur veel leuker er eens uit te zijn, dan ziet-ie tenminste nog eens wat van de stad. Je krijgt dan hetzelfde effect als destijds Berend Boudewijn met zijn televisiegesprekken in de keuken. Dat levert heel andere gespreksstof op. Dat geeft niets, ik heb een column, geen interviewrubriek. Omdat die mensen allerlei aardige dingen vertellen waar ze normaal gesproken niet toe komen, haal ik er vaak zelfs twee columns uit. Bovendien heeft mijn werkwijze één heel belangrijk voordeel. Toen Bruna vroeg of ik geïnteresseerd was in een gesprek met Bernice Rubens heb ik gezegd dat ik eigenlijk niets van haar af wist. Bruna heeft me toen wat boeken gestuurd, die heb ik doorgebladerd en ik zag dat ze een voortreffelijk schrijfster is, maar tijd om die boeken te lezen had ik niet. Het voordeel van mijn nieuwe methode van interviewen is dat ik er niet voortdurend blijk van hoef te ge-

[p. 17]

ven dat ik die boeken niet gelezen heb. Eigenlijk is het een kwestie van zelfbescherming. Het is natuurlijk meegenomen als je er in ieder geval íéts van gelezen hebt - als je weet dat een verhaal in Indonesië speelt bijvoorbeeld en niet in Griekenland.’

Bernice Rubens

Rubens is verbaasd. Zo'n merkwaardig interview als met Scheepmaker maakte ze nooit eerder mee. Hij stelde geen enkele vraag! ‘Ik ben erg benieuwd wat hij gaat schrijven. We wandelen maar zo'n beetje door de stad en babbelden met elkaar alsof we hele oude vrienden zijn. Ik vond hem erg sympathiek. We bekeken het museum en daarna was hij zo aardig me naar het station te brengen.’

Uitgeversbelang

De intercity die om 11.33 uur uit Amsterdam vertrekt arriveert een paar minuten voor twee in Groningen. Aan de Rijksuniversiteit aldaar spreekt Bernice Rubens die dinsdagmiddag een gehoor van ruim honderd studenten toe. Ze is enthousiast, want in tegenstelling tot het handjevol belangstellenden die ze de vorige dag tegenover zich vond, hebben deze luisteraars haar boeken wél gelezen. De vragen uit de zaal zijn ‘kritisch’ en ‘intelligent’. Terug in Amsterdam dineert de schrijfster 's avonds met een staflid van de British Council bij restaurant De Oriënt in de Van Baerlestraat. Verbaasd stelt ze vast dat de maaltijd bij ‘het beste Indonesische restaurant van de stad’ in het geheel niet lijkt op het voedsel dat ze tijdens een verblijf in Indonesië leerde kennen.

Woensdag, de derde dag, is gevuld met vijf afspraken voor vraaggesprekken: de Persunie, Leidsch Dagblad, de Arnhemse Courant, Hervormd Nederland en het Utrechts Nieuwsblad zullen hun opwachting maken. Het Leidsch Dagblad stuurt buitenland-redacteur Ton van Brussel, omdat de nieuwe roman van Rubens zich in de Sovjetunie voltrekt. ‘Ik heb destijds ook Forsyth geïnterviewd,’ meldt Van Brussel. ‘Evenals Rubens was hij nogal verbaasd over het soort vragen dat ik stel, want over het algemeen worden ze door letterkundige journalisten geïnterviewd. Toevallig is het werk van Rubens me niet geheel onbekend, ik had al eens iets van haar gelezen, maar ik weet dat in de meeste andere gevallen zo'n uitgeverij met auteurs komt aanzetten waar niemand op de redactie ooit van gehoord heeft. Dan stuurt de uitgeverij het boek waar het om gaat en iemand begint dat te lezen en dan gaat-ie er maar op af. Zo gaat het heel vaak. We vragen natuurlijk wél altijd even welke andere kranten nog meer een verslaggever sturen. Forsyth had ik op zaterdag in de krant, een paar dagen voordat Vrij Nederland een paginagroot interview met hem had. De zondag daaraan vooraf zat Forsyth al bij Van Dis, dus ik was vrij laat. Gelukkig hebben we een nogal specifiek lezerspubliek, dat niet al die andere bladen leest. Voor Rubens heb ik royaal de tijd genomen, omdat er van wezenlijke concurrentie geen sprake was. Anderhalve week na het gesprek komt dat stuk pas in ons zaterdags bijvoegsel. Uitgeverijen doen het steeds vaker, een schrijver naar Nederland halen. In feite is dat puur uitgeversbelang, maar het is een uitkomst voor ons. Ik ben met onze beperkte middelen niet in staat om alleen voor een interview met mevrouw Rubens een uitstapje naar Engeland te maken. Ik ga regelmatig voor de krant naar het buitenland, maar niet voor dit soort zaken.’ Henk Figée, free-lance medewerker van het Utrechts Nieuwsblad, probeert minstens één schrijver per maand te spreken - dat boeit hem meer dan uitsluitend de recensies schrijven waarvoor hij werd aangetrokken. De uitgeverijen Bruna en Elsevier bellen hem regelmatig op met de mededeling dat er een belangwekkend auteur in aantocht is. Vervolgens sturen ze hem wat boeken toe en dan gaat hij lezen. Het blijkt een efficiënte werkwijze, vreemd eigenlijk dat zo weinig andere uitgeverijen zich van dat procédé bedienen. ‘Ik vond het werk van Rubens eigenlijk niet zo interessant, alleen het laatste boek deed me wat,’ bekent Figée. ‘In dat gesprek met haar ben ik vooral doorgegaan op het thema joods zijn, uitverkoren zijn en de dubbelheid daarin. Dat was mijn eigen keus, al kan ik niet ontkennen dat er van de kant van de uitgeverij een zekere sturing bij zit. Rubens startte onmiddellijk met de vraag of ik het boek gelezen had, ja of nee. Blijkbaar zijn er dus collega's vóór me geweest die de boeken niet gelezen hebben, anders zou ze zoiets niet vragen.’

Hoog niveau

Donderdagochtend, een paar uur voordat de schrijfster per vliegtuig naar Londen vertrekt, drinkt ze in de lounge van het hotel het voorlopig laatste kopje koffie op Nederlandse bodem. ‘Het niveau van de interviews lag de afgelopen dagen erg hoog,’ evalueert ze. ‘De journalisten waren erg geïnteresseerd en erg eerlijk in hun vragen. De belangstelling is haar niet tegengevallen en dat komt wellicht, veronderstelt de schrijfster, doordat Nederland zo'n klein land is. Er verschijnen hier minder boeken dan in Engeland. De komst van een buitenlandse auteur is hier nog echt een gebeurtenis, waarmee ze niet wil zeggen dat Nederland de third world is. Eénmaal eerder maakte ze een dergelijke promotietrip door een ander land - dat was een paar jaar geleden op aandrang van haar Amerikaanse uitgever. ‘Ik was daar niet erg van onder de indruk,’ zegt Bernice Rubens. ‘Het niveau van de interviews lag laag. Het gaat daar hoofdzakelijk om de plot van het boek. Het uitleggen van de plot neemt in de Amerikaanse recensies ook meestal de meeste ruimte in. Ik ben in Amerika ook op de televisie geweest, maar wat heb je eraan als je in een klein dorpje in de Midwest op de buis verschijnt? In Amerika op de televisie verschijnen heeft niet die impact als Nederland heeft. Het is jammer dat het niet gelukt is.’

Met de British Council sprak de schrijfster over de mogelijkheid van een gesubsidieerde reis naar India, waar ze lezingen over haar werk zou kunnen houden. ‘Reizen, nieuwe mensen ontmoeten en op plaatsen komen waar je niet eerder was, dat is het leukste dat er is,’ zegt ze.

■